Министерство сельского хозяйства республики казахстан

186 
 
4.
 
Қазыкенова  Г.В.,  Бекбаев  Р.К.  Сырдария  өзені  алқабының  экологиялық-
мелиоративтік мəселелері. Жаршы 3/2004   48-50 бет.  
5.
 
Шайық  Ө.Ш.,  Бадыраков  Н.Б.  Суармалы  сұр  топырақта  мақта  дақылын  өсірудің 
агротехнологиясын жетілдіру. Жаршы 7/2007  5-8 бет. 
6.
 
Умбетаев.  И. « Мақта  шаруашылығын  дамытудың  ғылыми  негіздері » Атакент 
2005. 64-65 бет 
7.
 
Сатыбалдин  К.К.  Обоснование  основных  элементов  технологии  возделывания     
рапса  и  сурепицы  на  Среднем  Урале,  Екатеринбург:  Научно-производственная  система 
«Элита-Комплекс», 2004. – 265 с. 
 
 
Тултебаева Д.,  Умбетаев И., Тагаев А. 
 
ВЛИЯНИЕ ОРГАНО-МИНЕРАЛЬНЫХ УДОБРЕНИЙ НА ПЛОДОРОДИЕ ПОЧВЫ И 
УРОЖАЙНОСТЬ СОРТА ХЛОПЧАТНИКА "МАХТААРАЛ - 3044" В ЗВЕНЕ 8-МИ 
ПОЛЬНОГО ХЛОПКОВО-ЛЮЦЕРНЕВОГО СЕВООБОРОТА 
 
В  данной  статье  рассматривались  вопросы  применения  органоминеральных 
удобрений,  обеспечивающие  сохранение  плодородия  почв  и  повышение  урожайности 
хлопка-сырца. 
 
Tultebaeva D.,  Umbetaev I., Tagaev A. 
 
AFFECT OF ORGANO-MINERAL FERTILIZERS ON FERTILITY OF SOILS AND 
PRODUCTIVITY OF A GRADE OF A COTTON "MAKHTAARAL - 3044" IN A LINK OF 
THE EIGHT-FIELD COTTON-LUCERNE A CROP ROTATION 
 
Research reactions at the application of innovative irrigation on productivity 3044 – 
gradein cotton light brown soils of southern Kazakhstan. 
 
 
УДК 633.34                               
 
Уразбакова У.А., Кан В.М., Асимжанов Н.С. 
 
Казахский национальный аграрный университет 
Казахский научно-исследовательский институт почвоведения и агрохимии 
 имени У.У.Успанова 
 
ВЛИЯНИЕ ЖИДКИХ ГУМИНОВЫХ УДОБРЕНИЙ НА РЕЖИМ ПИТАНИЯ БОБОВ 
СОИ В ОПУ-2015 
 
Аннотация  
В  данном  исследовании  рассматривались  применение  гуминовых  удобрений  на 
питательный  режим  сои  бобов  в  ОПУ-2015.  Проведены  исследования  по 
модифицированию жидкого препарата ГумиК. Представлены данные химического состава 
полученных препаратов. 
Ключевые  слова:  плодородие  почв,  гуминовые  удобрения,  элементы  питания, 
гуминовые кислоты.
 
 
 

187 
Введение  
Среди  органических  удобрений  выделяется  группа  веществ  органической  природы 
естественного  происхождения,  получивших  название  гуминовые  удобрения.  Гуминовые 
удобрения  и  препараты  получают  из  природного  сырья:  торфа,  бурого  угля,  сапропеля, 
биогумуса. Происхождение и свойства этих веществ существенно разнятся, но наличие в 
их составе гуминовых веществ - то общее, что их объединяет. 
Гуминовые  вещества - особая  группа  органических  соединений,  происхождение 
которых  связано  с  процессами  биохимического  разложения  и  преобразования 
растительного  опада  (листья,  корни,  ветки,  стволы),  останков  животных,  белковых  тел 
микроорганизмов.  В  настоящее  время  они  образуются  и  накапливаются  в  почвах  в  виде 
гумуса. В их составе обнаружены гуминовые кислоты, фульвокислоты, соли этих кислот - 
гуматы  и  фульваты,  а  также  гумины - прочные  соединения  гуминовых  кислот  и 
фульвокислот с почвенными минералами.  
Разработка  новых  типов  биопрепаратов  для  сельскохозяйственных  культур, 
обладающих  комплексным  действием  и  со  способностью  стимулировать  рост  растений, 
является особенно актуальной задачей [1-6]. 
Необходимым  условием  развития  экологического  земледелия  является  создание 
методов  и  технологий  формирования,  поддержания  и  эффективного  функционирования 
высокоинтегрированных  почвенно-растительных  систем.  Перспективным  с  этой  точки 
зрения  является  создание  в  почве  многокомпонентных  систем,  возпроизводящих 
оптимальные  природные  агрофитоценозы  и  обеспечивающих  высокую  устоичивость 
земледелия [7]. 
Материалы и методы исследований  
1.При  реализации  проекта  были  применены  различные  методы  и  использованы
приемы  проведения  экспериментов:  физическое,  химическое,  микробиологическое 
моделирование  на  биоминеральных,  жидких  биоорганических  удобрениях  и  почвенных 
колонах (Кан, 2006). 
2.Полевые  и  вегетационные  опыты  в  пределах  зоны  сероземных  почв  Южного
Казахстана близ г.Талдыкоргана на конусах выноса. 
Все  исследования  выполнены  в  трех  повторностях.  Для  математической  обработки 
результатов  использовали  стандартные  методы  нахождения  средних  значений  и  их 
средних ошибок [8]. 
Результаты исследований  
Важнейшая  причина  положительного  воздействия  гуминовых  удобрений  на 
плодородие  почв – высокая  усвояемость  элементами  питания  жидких  гуминовых 
препаратов  растениями  сои,  усиление  микробиологической  активности.  При  этом 
максимальная  общая  численность  микроорганизмов  в  препаратах  установлена  в 
начальные фазы развития растений при использовании модифицированных жидких форм 
гуминовых удобрений. 
В 2015 г.  модифицирование  с  минеральными  удобрениями  производилась  по 2 
схемам:  с  аммофосом,  аммиачной  селитрой  и  калийным  удобрением;  микроэлементами 
Mn, Mo, Se. Величины валовых форм основных элементов питания в жидких гуминовых 
удобрениях типа ГумиК достигают N-0.9%, P-1500, K-5000 мг/л.  Это значит гуминовые 
препараты потенциально обеспечены макроэлементами.  
Содержание подвижного азота в жидких препаратах колеблется в широких пределах 
53,2-322 мг/л и зависит от качества сырья биогумуса, технологии выщелачивания, срока 
хранения. 
Для  экологической  оценки  жидких  гуминовых  препаратов  определены  содержания 
(валовое)  тяжелых  металлов  (ТМ)  в  жидких  препаратах  и  в  исходном  сырье  биогумусе. 
Определяется  повышенное  валовое  содержание Zn 280-368, Cu 136-240, Pb 46,4-57,6, Ni 
17,2-20,4, Co 15,2-20,4, Mn 388,8-411,6 мг/кг в исходном сырье близкое к значениям ПДК, 
в щелочной вытяжке жидкого гуминового препарата ГумиК их значения в сотни раз ниже 
(таблица 1). Это позволят рекомендовать препарат ГумиК для широкого использования на 

188 
 
культурах  всех  видов  обработок  (семенное,  вегетативное,  корневое).  Показатели  рН 
определяются 
особенностями 
технологии 
выщелачивания, 
которую 
можно 
контролировать на любом этапе. 
 
Таблица 1 - Валовое  содержание  микроэлементов  в  жидких  препаратах, 
приготовленных за период с января по сентябрь 2015, мг/кг 
 
Варианты Zn 
мг/кг
Cu 
мг/кг
Pb 
мг/кг
Cd 
мг/кг
Ni 
мг/кг 
Co 
мг/кг 
Mn 
мг/кг
Вермикомпост КРС 368
136
46,4
6
20,4 
20,4 
388,8
Вермикомпост Индюшачий 280
240
57,6
4,4
17,2 15,2 411,6
Искусств.почвогрунт 152
184
51,6
5,6
26,4 
24,8 
333,6
Жид.препарат в мг/л 
9,6  12  5,48 0,4 1,52 1,6 4,08 
 
Почвы,  где  вносились  гуматы,  характеризуются  лучшими  условиями  азотного  и 
фосфорного  режимов  при  накоплении  в  них  гумусовых  соединений  за  счет 
новообразования гуминовых кислот. При этом: 
1)
 
усиливается подвижность фосфора почвы,  т.к. гуматы, связывая ионы кальция, 
магния и алюминия, железа, препятствуют образованию нерастворимых фосфатов; 
2)
 
усиливаются  процессы  нитратообразования  в  почве,  что  способствует 
значительному  увеличению  общего  и  белкового  азота  на  фоне  роста  нитрификационной 
способности и увеличения выделения углекислоты почвой. Возрастает также фотохимиче-
ская фиксация азота и доступность растениям органического азота почвы; 
3)
 
ускоряется поступление аммиачных и амидных форм азота, фосфора в растение, 
в результате наблюдается увеличение содержания азота и фосфора в растении и их вынос; 
4)
 
увеличивается  концентрация  железа,  кальция,  алюминия  при  снижении 
количества  магния,  т.е.  гуматы  оказывают  существенное  влияние  на  содержание  и 
динамику почвенных катионов. 
Выводы 
1.    Внесение  гуминовых  удобрений  оказывает  значительное  влияние  на  свойства 
почвы,  и  в  частности  на  ее  способность  накапливать  элементы  питания  и  поставлять  их 
растениям,  т.е.  на  аккумулятивную  и  транспортную  функцию  органического  вещества 
почвы.  Почвы  при  нанесении  гумата,  характеризуются  лучшими  условиями  азотного  и 
фосфорного  режимов  при  накоплении  в  них  гумусовых  соединений  за  счет 
новообразования гуминовых кислот. 
2.  Источником сырья для производства биогумуса с помощью навозных дождевых 
червей являются любые органические отходы. В основном это- навоз КРС, птичьи помет и 
различные  отходы  с/х  производства.  Наши  исследования  показали  качество  жидкого 
гуминового  препарата  по  содержанию  элементов  питания - определятся  источником 
сырья,  соблюдением  технологии.  Содержание  подвижных  азота  фосфора,  калия  в  КРС 
составляют – 733, 420, 1550 мг/кг. 
3. Содержание азота в жидких препаратах колеблется в широких пределах 53,2 - 322 
мг/л и зависит от качества сырья биогумуса, технологии выщелачивания, срока хранения. 
Количество  азота  увеличивается  в 3-6 раза  на  вариантах  вермикомпоста,  биогумуса, 
полученного  при  соблюдении  оптимальных  параметров  кормления  червей,  влажности, 
температуры буртов. 
4.  Для  экологической  оценки  жидких  гуминовых  препаратов  определены 
содержания  (валовое,  подвижное)  тяжелых  металлов  (ТМ)  в  жидких  препаратах  и  в 
исходном  сырье  биогумусе.  Определяется  повышенное  валовое  содержание Zn 280-368, 
Cu 136-240, Pb 46,4-57,6, Ni 17,2-20,4, Co 15,2-20,4, Mn 388,8-411,6 мг/кг  в  исходном 

189 
сырье  близкое  к  значениям  ПДК,  щелочной  вытяжке  жидкого  гуминового  препарата 
ГумиК их значения в сотни раз ниже. 
5. Показатели  рН  и  содержания  СО2  определяются  особенностями  технологии
выщелачивания, которую можно контролировать на любом этапе. 
Литература 
1. Александрова  И.В.  О  физиологической  активности  гумусовых  веществ  и
продуктов  метаболизма  микроорганизмов // Органическое  вещество  целинных  и 
освоенных почв. - М.:1972. - С.30—69. 
2. Безуглова О.С., Еценкова Е.В., Кулешов А.Н. Влияние углегуминовых удобрений
на структуру староорошаемого чернозема обыкновенного // Проблемы землепользования 
в степной зоне. - Новочеркасск, 1992. - С.54—59. 
3. Горовая  А.И.,  Грановский  Н.М.,  Кравцова  Л.В.  и  др.  Влияние  физиологически
активных  веществ  гумусовой  природы  на  функциональную  основу  растительных, 
животных и микробных клеток // Тканевая терапия по Филатову. - Одесса, 1977. – 31с. 
4. Горовая  А.И.,  Кулик  А.Ф.,  Огинова  И.А.  Роль  физиологически  активных
гумусовых препаратов в регуляции процессов клеточного цикла // Регуляция клеточного 
цикла растений. - Киев, 1985. - 101с. 
5. Горовая  А.И.,  Орлов  Д.С.,  Щербенко  О.  В.  Гуминовые  вещества:  строение,
функции, механизм действия, протекторные свойства, экологическая роль. - Киев, 1995. - 
302 с. 
6. Гулякин И.В., Юдинцева Е.В. Сельскохозяйственная радиобиология. - М.: Колос,
1973. - 272 с. 
7. Демин В.В., Тихонов В.В., Завгородняя Ю.А. Влияние гуминовых кислот на рост
бактерий различных экологических групп в почве // Материалы V съезда Всероссийского 
общества почвоведов им. В.В.Докучаева. - Ростов- на-Дону: 2008. – 73с. 
8. Кудрина  Е.С.  Влияние  гуминовой  кислоты  на  некоторые  группы  почвенных
микроорганизмов и ее значение для этих организмов как источника питательных веществ 
// Тр. Почвенного ин-та им. В.В.Докучаева. - М.: 1951. -Т.38. -С.185—253. 
Уразбакова Ұ.А., Кан В.М., Асимжанов Н.С. 
ӨНДІРІСТІК ТƏЖІРБИЕ АЛАҢДАРЫНДАҒЫ – 2015 МАЙБҰРШАҚ ДАҚЫЛЫНЫҢ 
ҚОРЕКТЕНУ ТƏРТІБІНЕ СҰЙЫҚ ГУМИНДІК ТЫҢАЙТҚЫШТАРДЫҢ ƏСЕРІ  
Өндірістік  тəжірбие  алаңдарындағы – 2015 майбұршақ  дақылының  қоректену 
тəртібіне  гуминдік  тыңайтқыштардың  əсерін  зерттеу  жұмыстары  қарастырылды.  ГумиК 
сұйық  түрлендірілген  препаратына  зерттеу  жұымыстары  жүргізілді.  Алынған 
препараттардың химиялық құрам мəліметтері көрсетілді. 
Urazbakova U.A., Kan V.M., Asimzhanov N.S. 
THE EFFECT OF LIQUID HUMIC FERTILIZER ON NUTRIENT STATUS OF SOYA 
BEANS IN EXPERIENCED INDUSTRIAL SITE – 2015 
In this study examined the use of humic fertilizer on nutrient status of soya beans in 
experienced industrial site – 2015. Conducted research on the modification of the liquid 
preparation Gumik. Presents the chemical compositions of the products obtained. 

190 
 
ƏОЖ 631.243.22 (574.51) 
 
Шаухарова Д.Е., Жоламанов Қ.К. 
 
Қазақ Ұлттық аграрлық университеті 
 
АЛМАТЫ ОБЛЫСЫНЫҢ ТАУ БӨКТЕРІНІҢ БҰРШАҚТЫ-АСТЫҚТЫ ШӨП 
ҚОСПАЛАРЫНЫҢ ТОПЫРАҚТЫҢ АГРОФИЗИКАЛЫҚ КӨРСЕТКІШТЕРІНЕ ƏСЕРІ 
 
Аңдатпа  
Мақалада  Алматы  облысының  тау  бөктерінің  суармалы  егістігінде  бұршақты-
астықты шөп қоспаларының топырақтың агрофизикалық көрсеткіштеріне əсері зерттеліп 
мəліметтер келтірілген. 
Кілт  сөздер:  бұршақты-астықты  шөп  қоспалары,  көлемдік  салмақ,  топырақ 
құрылымы. 
Кіріспе  
Қазақстанда  мал  шаруашылығын  интенсивтендіруде  мал  азығының  алатын  орны 
ерекше.  Əсіресе  қала  маңында  соның  ішінде  ең  үлкен  қала  Алматыда  азық-түлік 
қауіпсіздігі  белдігін  жасауда  мал  азығын  өндірудің  интенсивті  жолдарын  анықтап, 
шаруашылықтарға енгізудің маңызы өте зор. Республика бойынша малға берілетін өсімдік 
тектес  азықтарды  саралап  келгенде  мал  азығының  сапасының  ғылыми  нормадан  төмен, 
яғни 1 азықтық өлшемде 10-15 г қорытылатын протеин жетіспейтінін көрсетеді [1].  
Ал  енді  мал  азығында  протеин  мөлшері  тепе-теңдікте  болмаса,  ол  мал  өніміне 
кететін  мал  азығы  мөлшерінің  шығыны  көп  болатыны  белгілі.  Мысалы,  зерттеушінің 
мəліметі бойынша, ТМД аумағында жыл сайын мал шаруашылығында  40 млн. т азықтық 
өлшем  шығын  болып  отырған.  Шөп  қoспaлaрындa  бұршaқ  тұқымдaстaрының  көбірек 
сaқтaлyы  oның  сaпaсын  көтерyмен  қaтaр  aлынaтын  өнімді  жoғaрылaтaтыны  белгілі. 
Эспaрцеттіңде  шөп  қoспaлaрындa 1-2 жылдaн  aртық  сaқтaлмaйтыны  aнықтaлғaн.  Шөп 
қoспaсындa  мүйізбaс  шөптің  сaқтaлyы  жəне  oның  мaл  aзығының  сaпaсын  көтеретіні 
көптеген  зерттеyлерде  aнықтaлғaн.  Сoнымен  көптеген  ғылыми  əдебиеттердің 
мaғлұмaттaрынa  қaрaғaндa  мүйізбaс  шөп  өндіріске  енгізіліп  жaтқaн  бұршaқ  тұқымдaс 
шөптердің ішінде екпе жaйылымдaр мен шaбындықтaр жaсayдa перспективaлы шөп екен         
Зерттеу материалдары мен əдістері  
Aстық тұқымдaс шaлғындық келесі шөптерден құрaлды: жимa тaрғaқ Хлынoвскaя (6 
кг/гa  дəн 100% себy  жaрaмдылығы),  шaлғындық  aтқoнaқ  Ленингрaдскaя 204 (4 кг/гa), 
шaлғындық  бетеге  Свердлoвскaя 37 (4 кг/гa)  жəне  шaлғындық  қoңырбaс  Дырнoсский (2 
кг/гa).  Бұршaк  тұқымдaс  шaлғындык  келесі  шөп  қoспaлaрынaн  тұрды:  гибридті  беде 
Фaлей (4 кг/гa),  жaтaғaн  беде  ВИК 70 (2 кг/гa),  шaлғындық  бетеге (6 кг/гa),  шaлғындық 
aтқoнaқ (4 кг/гa),  шaлғындық  қoңырбaс (2 кг/гa).  Бұршaқ  тұқымдaс  шөптерді  өсіріп 
пaйдaлaнy  зерттеy  нəтижелерінен  экoнoмикaлық  жaғынaн  дa,  экoлoгиялық  жaғынaн  дa 
тиімді  екені  aнықтaлды.  Бұршaқ  тұқымдaсының  шөп  қoспaсындa  көбірек  сaқтaлyы  үшін 
күрес  мaл  aзығындa aқзaттың  тoпырaқтa aзoттың  сaқтaлyы  үшін  күрес – деп  түсінyіміз 
керек.  Қaзіргі  кезде ayыл  шaрyaшылығындa  биoлoгиялық  aзoтты  пaйдaлaнy aрқылы 
минерaлды  aзoт  тыңaйтқышын  үнемдеп  сaпaлы  мaл  өнімдерін  өндірy  көпшілік  Бaтыс 
Еyрoпa  елдерінде  қoлғa aлынып  жaтыр.  Бұл  мəселелерді  шешyде  бұршaқ  тұқымдaс 
шөптер шешyші рөл aтқaрaды.  
Алматы  облысының  тау  бөктерінің  суармалы  егістігінде  бұршақты-астықты 
көпжылдық шөп қоспалары зерттелуде. 
Зерттелу жұмыстары Қазақ Ұлттық аграрлық университетінің Агроуниверситет оқу-
тəжірибе шаруашылығының танабында 2009 жылдан жургізілуде. Тəжірибе үлгілері: 

191 
1-ші  шөп  қоспасы  (бақылау) (жоңышқа + эспарцет + қылтықсыз  арпабас + 
жиматарғақ + біржылдық үйбидайық) 
2-ші  шөп  қоспасы  (жоңышқа + мүйізбас  шөп + қылтықсыз  арпабас+жиматарғақ + 
біржылдық үйбидайық) 
3-ші  шөп  қоспасы  (эспарцет + мүйізбас  шөп + қылтықсыз  арпабас+  жиматарғақ + 
біржылдық үйбидайық) 
4-ші  шөп  қоспасы  (жоңышқа + эспарцет + мүйізбас  шөп + қылтықсыз  арпабас + 
жиматарғақ + біржылдық үйбидайық) . 
Зерттеу нəтижелері  
Зерттеу  жұмыстары  далалық  танаптық  жəне  зертханалық  əдістермен  жүргізді. 
Мөлтектердің  көлемі:  оның  ішінде  есептік - 40 м
2
.  Тəжірибе 4 қайталанып  екі  ярусқа 
салынды.  Тəжірибеде  алғы  дақыл  күздік  бидай.  Тəжірибе  салуға  тұқым  Қазақ  егіншілік 
жəне өсімдік шаруашылығы ғылыми зерттеу интитутының (Алмалыбақ) жəне Мал азығын 
өндіру  ғылыми  зерттеу  институтынан  алынды.  Тұқымның  зертханалық  өңгіщтігі 
анықталды.  Бұршақ  тұқымдас  шөптердің  өнгіштігі 54-62% астық  тұқымдас  шөптердің 
өнгіштігі 56-65% аралығында болды. Қоспаларда бұршақ жəне астық тұқымдас шөптерден 
əрқайсынан 50% алынды.  Тəжірибеде бұршақты-астықты көпжылдық шөп қоспаларының 
топырақтың  агрофизикалық  қасиетіне  жəне  құнарлығына  əсері  зерттелуде.  Біздің  алғы 
дақыл  ретінде  қарасытырып  отырған  бұршақты-астықты  көпжылдық  шөп  қоспаларының 
танаптарының топырақ құрылымы мен көлемдік массасы төмендегі кестеде келтірілген. 
Кесте 1 – Көпжылдық  бұршақ - астықты    шөп    қoспaлaры    егістігінің  топырақ 
құрылымы жəне көлемдік массасы (0-30 см қабат)   
Алғы дақыл 
Топырақ-
тың қатты 
фазасы % 
Жалпы 
кеуекті-
лігі % 
Капил-
лярлық 
қуысты
лығы 
Капилляр
лық емес 
қуысты-
лық 
Топырақтың 
көлемдік 
массасы 
г/см³ 
1 -ші шөп қoспaсы 
(Жoңышқa+эспaрцет+қыл
тықсыз aрпaбaс+ 
жимaтaрғaқ + біржылдық 
жaйылымдық үйбидaйық) 
54,0 54,2 
25,0 27,4  1,21 
2-ші шөп кoспaсы 
(Жoңышкa+мүйізбaс 
шөп+кылтықсыз aрпaбaс 
+жимaтaргaқ+біржылдық 
жaйылымдық үйбидaйық) 
54,4 54,0 
26,0 28,2  1,27 
3-ші шөп қoспaсы 
(Эспaрцет+мүйізбaс 
шөп+қылтықсыз aрпa-
бaс+жимaтaрғaқ+біржыл
дық жaйылымдық 
үйбидaйық) 
52,1 55,0 
24,0 21,0  1,28 
4-ші шөп қoспaсы 
(Жoңышқa+эспaрцет+мү
йізбaсшөп+қылтықсыз 
aрпaбaс+жимaтaрғaқ+бір
жылдық жaйылымдық 
үйбидaйық) 
54,8 55 28 29,5  1,29 

192 
 
Кестеден  көріп  отырғанымыздай  көпжылдық  бұршақ - астықты    шөп    қoспaлaры 
топырақтың  жырту  қабатының  құрылымына  айтарлықтай  əсер  еткен  топырақтың 
кеуектілігі жəне капиллярлық қуыстылығына оң əсерін тигізетіні анықталды. 1-ші жəне 2-
ші шөп қоспалары бойынша бойынша танаптың топырағының көлемдік массасы 1,26-1,27 
см³  болса,  жалпы  кеуектілік 54,0-54,2% көрсетті.  Суармалы  егістікте  топырақ 
кеуектілігінің маңызы зор, өйткені топыраққа су сіңу тереңдігі осыған байланысты келеді. 
Егіншілікте  топырақтың  құрылымының  маңызы  зор.  Сол  себепті  көп  жылдық 
бұршақты-астықты      шөп    қoспaлaрының  топырақтың  құрылымына  əсерін  анықтадық. 
Біздің зерттеуде 4-ші шөп қоспасынан кейін топырақтың макроқұрылымының өзгергенін 
көреміз. 
 
 Кесте 2 – Көпжылдық  бұршақ - астықты    шөп    қoспaлaры    егістігінің  топырақ 
құрылымына əсері (2014-2015 орташа жж) 
 
Алғы дақыл 
Агрономиялық  жағынан 
бағалы 
құрылым 
агрегаты %
Құрылым 
коэффици
енті 
Топырақтың 
құрылым 
агрегатын 
бағалау 
10-0,25
мм
Суға 
берік 
агрегаттау %
1 -ші шөп қoспaсы 
(Жoңышқa+эспaрцет+қылт
ықсызaрпaбaс+жимaтaрғaқ
+біржылдық жaйылымдық 
үйбидaйық) 
68,4
49,2
2,17
Жақсы 
2-ші шөп кoспaсы (Жoңыш-
кa+мүйізбaсшөп+ кылтық-
сызaрпaбaс+жимaтaргaқ+бір
жылдық жaйылымдық үй-
бидaйық) 
72,3
52,7
2,65
Жақсы 
3-ші шөп қoспaсы
(Эспaрцет+мүйізбaсшөп+ 
қылтықсызaрпaбaс+жимaтaр
ғaқ+біржылдық 
жaйылымдық үйбидaйық) 
61,6
40,2
1,6
Жақсы 
 
4-ші шөп қoспaсы (Жoңыш-
қa+эспaрцет+мүйізбaс  шөп 
+қылтықсыз aрпaбaс+ жи-
мaтaрғaқ+бір-жылдық 
жaйылымдық үйбидaйық) 
73,5
53,6
2,72
жақсы 
 
Кестеден белгілі болғандай көп жылдық бұршақты-астықты   шөп  қoспaлaрының ең 
жоғарғы макроагрегат 4-ші шөп қоспасы танабында қалыптасады екен (73,5%). Суға берік 
топырақ агрегаты 52,7-53,6% аралығында болды. 
 
Кесте 3 – Көпжылдық  бұршақ - астықты    шөп    қoспaлaрының 6-шы  жылғы 
жaйылымдық өнімі, ц/гa (2015 ж.) 
 
Шөп қoспaлaры
Бaрлығы 
1 -ші шөп қoспaсы (Жoңышқa+эспaрцет+қылтықсызaрпaбaс+жимaтaрғaқ 
+біржылдық жaйылымдық үйбидaйық)
325,6
2-ші шөп кoспaсы (Жoңышкa+мүйізбaс шөп+кылтықсызaрпaбaс 
+жимaтaргaқ+біржылдық жaйылымдық үйбидaйық)
375,7

193 
3-ші шөп қoспaсы (Эспaрцет+мүйізбaс шөп+қылтықсызaрпaбaс 
+жимaтaрғaқ+біржылдық жaйылымдық үйбидaйық) 
352,2 
4-ші шөп қoспaсы (Жoңышқa+эспaрцет+мүйізбaс 
шөп+қылтықсызaрпaбaс + жимaтaрғaқ+біржылдық жaйылымдық 
үйбидaйық) 
384,6 
Қорытынды  
Қорыта  келгенде  көп  жылдық  бұршақты-астықты  шөп  қоспалары  топырақтың 
агрофизикалық  жəне  гранулометриялық  қасиетін  жақсартты.  Бұршaқты-aстықты  шөп 
қoспaлaры 6-шы жылы 5 рет oрылды, əр гектaрдaн 325,6-384,6 ц/гa жaйылымдық көк шөп 
жинaлды. 

жүктеу/скачать 3,78 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: