Министерство сельского хозяйства республики казахстан

60 
 
        Аққауданды қырыққабаттың көкөністік дақылдарының арасында алар орны ерекше. Ол 
көптеген  дəрумендердің қайнар көзі. Аққауданды қырыққабаттың құрамында С, К, В, В
1
, В
2
, 
В
3
, Д сияқты адам ағзасына керекті дəрумендер көптеп кездеседі. Əсіресе, ең көп мөлшерді 
аскорбин қышқылы (С дəрумені) құрайды-30-100мг%   
       Сонымен  қатар,  қырыққабат  көптеген  емдік  қасиеттерге  ие.  Оның  қант  диабеті,  май 
басу, асқазан  жəне  сəулелі  ауруларды емдеп  жазуда  пайдасы зор [2]. 
        ҚазККШҒЗИ–ның    тектік    қоры    аққауданды  қырыққабат    топтамасына  бай.  Олар  
əлемнің  əр түрлі елдерінен жиналып, институтымыздың тектік қоры  журналына  тіркелген. 
 
1-кесте  ҚазККШҒЗИ тектік қорындағы аққауданды қырыққабат үлгілерінің шыққан жері 
 
№ 
Елдер 
Жалпы 
үлгілер 
саны 
% 
Елдер 
саны 
Үлгілердің  көбірек санын 
құрайтын елдер 
1 
Ресей 73 
32,4 
1 
 
2 
Қазақстан 40 
17,7 
1 
 
3 
ТМД (Ресей мен 
Қазақстаннан 
басқа) 
18 8 6 Белорусь, Украина, Грузия, 
Түркменстан, Өзбекстан, 
Тəжікстан 
4 
Еуропа 77 
34,2 
10 
Нидерланды, Болгария, Сербия, 
Германия, Румыния, Финляндия, 
Югославия, Польша, Дания, 
Италия 
5 
Азия 17 
7,5 
3 Китай, Япония, Корея 
Барлығы 225 
100,0 
21 
 
 
Кестеде  берілген  мəліметтер  əлемдегі  ғылыми-зерттеу  институтары  мен  ғылыми 
зерттеу  орталықтарымен  тығыз  байланыста  екеніміздің  дəлелі.  ҚазККШҒЗИ–ның  тектік 
қорында  əлемнің 21 елінен  əкелінген  аққауданды  қырыққабаттың  225 үлгісі  тіркелген.   
Оның  ішінде: 74- сорт, 88- F
1
, 9- F
2
,  1-F
3
, 31- селекциялық  үлгі, 2- сұрыпталған  үлгі, 2-
популяция ,18-отандық  сорт.  Тектік  қордағы  аталған  үлгілерді  еліміздің  ғылыми-зерттеу 
институттары  селекциялық  жұмыстарда  кеңінен  пайдалануда.  Институтымыздың 
қырыққабат  селекциясы  бөлімінде  тектік  қордағы  аққауданды  қырыққабат  үлгілерін 
бастапқы  материал  ретінде  пайдаланып,  селекциялық  жұмыстар  кеңінен  жүргізілуде.  Оған 
институтымыздың 
селекцилық 
жетістіктерін 
айта 
кетуге 
болады. 
Аққауданды 
қырыққабаттың  үлгілерін  пайдалана  отырып,  Белоснежка  мен  Завадовская  сорттарын 
будандастыру  нəтижесінде  сұрыптау  əдісімен  жаңа  сорт  алынды. 2012 жылы  жаңа  сорт 
Мемлекеттік  сортсынақтан  өтіп,  оған  Надюша  (селекциялық  нөмірі  Гибрид  №2)  атауы 
берілді. 2013 жылы  Надюша  сорты  Алматы  облысында  аудандастырылды.  Сонымен  қатар, 
2013  жылы  Неженка  сорты  Мемлекеттік  сортсынаққа  берілді.  Аққауданды  қырыққабаттың 
бұл жаңа сорты сұрыптау əдісімен Завадовская сортынан алынған. Селекциялық нөмірі 1-12.  
         Надюша сортының қысқаша сипаттамасы 
         Кеш  пісетін  сорт.Топырақ  пен  ауаның  ылғалдылығын  қажет  етеді,  бірақ  көп 
мөлшердегі  ылғалдылық  пен  топырақтың  қатты  тығыздығын  көтере  алмайды.  Қаудандары 
қысқа  мерзімде  сақтауға  жəне  тұздауға    арналған.  Бір  қауданның  орташа  салмағы 2,44 кг, 
қаудан  ұзындығы 16,0 см,  қауданның  диаметрі 17,2 см,  қауданның  тығыздығы 4,4 балл, 
қауданның сыртқы бояуы-ашық-жасыл түсті, қауданның кескендегі ішкі бояуы-ақ түсті, ішкі 
қабығының  ұзындығы 7,7см,  ал  ені 2,8-3,2см,  өнімділігі 45,0 т/га.  Тұқымдықтың  орташа 
салмағы  2,8 кг, 1 өсімдіктің тұқым беру өнімділігі 59,4 г, 1000 тұқымның салмағы 4,9 г. 
 

61 
 
 
1-сурет. Аққауданды қырыққабаттың Надюша сорты 
 
        Неженка сортының қысқаша сипаттамасы 
        Кеш пісетін сорт. Пісу мерзіміне қарай кеш пісетін топқа жатады.  Жергілікті климаттық 
жағдайға бейімделген, құрғақшылыққа, ауаның жоғарғы температурасы мен суыққа төзімді 
сорт. Үлкен өсімдіктері -8
0
-10
0
-қа дейінгі суыққа төтеп береді Бір қауданның орташа салмағы 
2,44 кг, қаудан ұзындығы 17,5 см, қауданның тығыздығы орташа, қауданның сыртқы бояуы-
ашық-жасыл  түсті,  қауданның  кескендегі  ішкі  бояуы-ақ  түсті,  ішкі  қабығының  ұзындығы 
7,1см,  ал  ені 4,5-6,5см.  Өнімділігі 36,5-38,5т/га.  Аққауданды  қырыққабаттың  жаңа  сорты 
Неженка тұздауға арналған.  
 
 
2-сурет. Аққауданды қырыққабаттың Неженка сорты 
 
Қорытындылай келсек, институтымыздың тектік қорына аққауданды қырыққабаттың 
жыл  сайын  жаңа  үлгілері  əкелініп  тіркелуде  жəне  ғылыми  жұмыстарда  кеңінен 
пайдаланылуда.  Осы  қарқынмен  болашақта  өнімділігі  жоғары,  ауруларға  төзімді,  сақтау 
қабілеті  жоғары  сорттар  шығарылып,  еліміздің  ғылыми  жұмыстарына  қосар  үлесіміз  мол 
боларына сенеміз.   
Түйін    
ҚазККШҒЗИ    тектік    қорында    əлемнің 20 елінен  əкелінген  аққауданды 
қырыққабаттың 191 үлгісі тіркелген.  
2013  жылы  Алматы  облысы  бойынша  аққауданды  қырыққабаттың      жаңа  Надюша 
сорты аудандастырылды. 
2013  жылы  тұздауға  арналған  аққауданды  қырыққабаттың  жаңа  Неженка  сорты 
Мемлекеттік сортсынаққа берілді.  
 

62 
 
Əдебиеттер 
1. Лизгунова Т.В. Капуста.-Л,1965. 384б.  
2.  Амиров  Б.М.,  Лукьянец  В.Н.,  Курганская  Н.В.,  Киселева  Н.А.  Методические 
рекомендации  по  первичному  и  элитному  семеноводству  поздних  сортов  белокочанной 
капусты.- с.Кайнар, 2005.30б 
3. Китаева И. Е., Орлова В. И. Белокочанная капуста.-М.,1980. 46б. 
  
УДК 66.098;66.916;664.162.7 
 
ИЗУЧЕНИЕ ДИНАМИКИ ОКИСЛЕНИЯ КУКУРУЗНОГО КРАХМАЛА 
ГИПОХЛОРИТОМ НАТРИЯ БЕЗ КАТАЛИЗАТОРА И В ПРИСУТСТВИИ 
КАТАЛИЗАТОРА В ЗАВИСИМОСТИ ОТ ВРЕМЕНИ 
 
            Полуботько О.В., Оспанкулова Г.Х., Каманова С.Г., Байкенов А. 
 
ТОО «Казахский научно-исследовательский институт переработки 
сельскохозяйственной продукции», г. Астана 
 
Аңдатпа 
Бұл    мақалада  жүгері  крахмалынан  жүгері  крахмал  тотығын  алу  үшін  сутегі  асқын 
тотығы(Н2О2) жəне натрий гипохлориті (NaOSL) реакциясы бойынша катализатордың əсері 
туралы материалдар ұсынады. 
 
Annotation 
This  artiсle presents оn the influenсe оf the сatalyst оn therate оf оxidatiоn reaсtiоn оf соrn 
starсh with hydrоgenperоxide (H
2
О
2
) and sоdium hypосhlоrite (NaОСL) in the preparatiоn  оf 
оxidized starсhes frоm соrnstarсh. 
 
Ключевые слова: крахмал, окисление, технология. 
 
В  перерабатывающей  отрасли  базовые  инновации,  создающие  на  основе  научных 
исследований  принципиально  новые  технологии  производства  конкурентоспособной 
продукции – главный и эффективный инструменттехнологического развития страны, а также 
действенный выход из кризиснойситуации[1].  
В  настоящее  время  современным  и  эффективным  подходом  к  рациональному 
использованию зерновых культур являетсяих глубокая переработка. Естьнесколько причин, 
определяющих 
важность 
этого 
направления 
для 
развития 
АПК 
Казахстана: 
импортозависимостьстраны по таким товарам как нативные и модифицированные крахмалы, 
сахаристые  крахмалопродукты;  возможность  создания  технологий  для  рентабельной 
переработки  зерновых  культур,  развитие  глубокой  переработки  важно  для  социально-
экономического развития страны. 
Окисленный  крахмал,  как  и  другие  модифицированные  крахмалы,  широко 
используется во многих отраслях пищевой промышленности: кондитерской, хлебопекарной, 
консервной,  пищеконцентратной,  молочной,  мясной,  а  также  в  текстильной,  бумажной, 
кожевенной, полиграфической, фармацевтической промышленности, в металлургии, в быту 
и т.д. 
Получать  окисленные  крахмалыможно  с  помощью  различных  химическихреагентов, 
таких  как  перманганаты,  гипохлориты,  йодная  кислота,  перекись  водорода  и  т.д.,  что 
выгодно  отличается  от  других  способов  модификации,  и,  в  первую  очередь,  простотой  и 
эффективностью при невысокой цене [2].
 

63 
 
В наших исследованиях, качестве сырья для производства окисленных крахмалов был 
выбран кукурузный крахмал, соответствующий требованиями ГОСТ Р 51985-2002 «Крахмал 
кукурузный. Общие технические условия», качестве окислителей были рассмотрены Н
2
О
2
 и 
NaОСL.  При  изучении  окислителей  было  установлено,  что  Н
2
О
2 
–экологически  чистый 
окислитель,  т.к.  продукты  его  разложения – кислород  и  вода  не  загрязняют  окружающую 
среду [3], а  гипохлоритявляется  наиболее  распространенным  окислителем  крахмалов  в 
промышленном масштабе во всем мире, в основном, из-за его эффективности действия даже 
в отсутствии катализатора [4]. 
Для изучения влияния катализатора было проведено окисление кукурузного крахмала 
перекисью  водорода  и  гипохлоритом  натрия  в  количестве 3% на 100 г  крахмала  без 
катализатора  и  в  присутствии  катализатора FeSО
4 
(0,05%).  Также  изучена  скорость 
окисления 
крахмала 
путем 
определения 
количества 
карбоксильных 
групп 
(СООН,%),которые  характеризуют  степень  окисления  крахмала,  т.е.  с  увеличением 
количества карбоксильных групп увеличивается степень окисления  (рисунки 1, 2). 
 
         
 
А                                                                           Б 
А - без катализатора, Б - в присутствии катализатора  
Рисунок 1 – Динамика накопления карбоксильных групп в окисленном перекисью 
водорода крахмале в зависимости от времени при различных значениях рН 
 
Как  видно из рисунка 1, при окислении кукурузного крахмала перекисью водорода без 
ускорителя FeSО
4
, максимальная скорость накопления карбоксильных групп в кислой среде 
составила 0,25% (рН2),  в  щелочной  среде 0,18% (рН8).  С  применением  катализатора – 
максимум составил 0,32 в кислой среде (рН2) и 0,21 в щелочной среде (рН8) за 45 минут.  
               
 
                          А                                                                                  Б 
А - без катализатора, Б - в присутствии катализатора  
Рисунок 2 – Динамика накопления карбоксильных групп в окисленном гипохлоритом натрия 
крахмале в зависимости от времени при различных значениях рН 
рН 2
рН 5
рН 7
рН 8
рН 9
рН 10
45 мин
0,25
0,17
0,14
0,18
0,15
0,11
120 мин
0,19
0,19
0,15
0,15
0,12
0,13
240 мин
0,22
0,15
0,13
0,14
0,14
0,12
0
0,05
0,1
0,15
0,2
0,25
0,3
СООН
, %
45 мин
120 мин
240 мин
рН 
2
рН 
5
рН 
7
рН 
8
рН 
9
рН 
10
45 мин
0,32 0,29 0,18 0,21 0,18
0,2
120 мин 0,25 0,25 0,16 0,19 0,14 0,14
240 мин 0,27 0,27 0,14 0,21 0,18 0,18
0
0,05
0,1
0,15
0,2
0,25
0,3
0,35
СООН
, %
45 мин
120 мин
240 мин
рН 
2
рН 
5
рН 
7
рН 
8
рН 
9
рН 
10
45 мин
0,31 0,28 0,3 0,19 0,22 0,29
120 мин 0,26 0,22 0,22 0,27 0,24 0,27
240 мин 0,28 0,25 0,18 0,16 0,23 0,25
0
0,05
0,1
0,15
0,2
0,25
0,3
0,35
СООН
, %
45 мин
120 мин
240 мин
рН 
2
рН 
5
рН 
7
рН 
8
рН 
9
рН 
10
45 мин
0,42 0,36 0,36 0,22 0,32 0,27
120 мин 0,39 0,41 0,32 0,28 0,36 0,22
240 мин 0,45
0,3
0,38 0,32 0,22 0,27
0
0,05
0,1
0,15
0,2
0,25
0,3
0,35
0,4
0,45
0,5
СООН
, %
45 мин
120 мин
240 мин

64 
 
Исследование  процесса  окисления  кукурузного  крахмала  гипохлоритом  натрия  без 
ускорителя показало, что максимальное накопление карбоксильных групп 0,31%наблюдается 
в  кислой  среде  при  рН2  и  в  нейтральной  среде 0,30%, с  применением  катализатора  также 
максимум наблюдается при рН2 – 0,42% и 0,36% при рН7 и рН5 также за первые 45 минут 
реакции.  Т.к.  окисление  гипохлоритом  натрия  в  кислой  среде  сильно  повреждает  зерна 
крахмала,  что  впоследствии  отрицательно  отражается  на  технологических  свойствах 
готового продукта, оптимальным является окисление в нейтральной и щелочной среде. 
Исследования также показали (рисунки 1, 2), что увеличение времени до 240 минут не 
оказывает  значительного  влияния  на  увеличение  содержания  карбоксильных  групп.  Так, 
накопление карбоксильных групп  составило, в среднем: 
- при окислении Н
2
О
2, 
рН2 – рН10 за 45 минут реакции 0,16%; за 120 минут реакции – 
0,16%, за 240 минут реакции – 0,15%; 
-  при  окислении  Н
2
О
2
+ FeSО
4
;рН7 – рН10  за 45 минут  реакции 0,23%, за 120 минут 
реакции – 0,19% и за 240 минут реакции – 0,21%; 
- при окислении NaСlО;рН7 – рН10 за 45 минут реакции 0,27%, за 120 минут реакции 0, 
25%, за 240 минут реакции – 0,23%; 
- при окислении NaСlО+ FeSО
4
;рН7 – рН10 за 45 минут реакции 0,33%, за 120 минут 
реакции 0,33%, за 240 минут реакции – 0,32%. 
Таким  образом,  установлено,  что  время  реакции  не  оказывает  значительного  влияния 
на процесс окисления. Однако применение катализатора FeSО
4 
ускоряет  процесс окисления. 
Так,  при  окислении  крахмала  как  перекисью  водорода,  так  и  гипохлоритом  натрия  в 
присутствии FeSО
4 
скорость  окисления  увеличивается  в 1,5-2 раза.  В  связи  с  чем,  при 
проведении  процесса  окисления  кукурузного  крахмала,  для  обеспечения  эффективности 
процесса окисления, необходимо применять катализаторы, в частности, FeSО
4.
 
 
                                                           Литература 
 
1  Савенкова  Т.В.  Инновации  в  кондитерской  области – вклад  в  решение  проблем 
импортозамещения: труды // Междунар. науч.практич. конфер.-М., 2014.- С162-166. 
2  Литвяк В.В., Алексеенко М.С. Технологические аспекты химической модификации 
картофельного крахмала в водной суспензии // Труды международной научно-практической 
конференции «Импортозамещение продуктов глубокой переработки зерна и картофеля».-М., 
2014. -С. 116-120. 
3  URL: http://him.1september.ru/ 
4  Labоratоry оf Industrial Сhemistry and Reaсtiоn Engineering Prосess Сhemistry Сentre 
Department оf Сhemiсal Engineering, Åbо Akademi University, Åbо 2013. 
 
 
 
 

65 
 
UDC 631.52:633.854.9:581.1 (574.2) 
 
PHYSIOLOGICAL IDICATORS OF SUNFLOWER VARIETIES AND HYBRIDS IN THE 
ENVIRONMENT OF AKMOLA OBLAST, NOTHERN KAZAKHSTAN 
Ramazanov A.Zh. Suleimenov R.M., 
Barayev A. I. 
 
Scientific and Production Center for Grain Farming  Shortandy, Kazakhstan 
 
Аңдатпа  
Соңғы  жылдары  майлы  дақылдар  Қазақстанда  ең  негізгі  егістік  дақылдары  болып 
саналады.  Ол  күнбағыс,  майлы  зығыр,  рапс,  соя.  Күнбағыс  дақылы  үлкен  егістік  көлемін, 
оның ішінде солтүстік өңірде де алып жатыр. Өсімдік селекциясында оның əр түрлі жағдайға 
бейімделуін  зерттеу  үлкен  маңызға  ие.  Ақмола  облысы  жағдайында  фотосинтетикалық 
көрсеткіштердің  белсенділігі  күнбағыстың  сорттары  мен  будандары  арасында  зерттелді. 
Үлкен белсенділік көрсеткішін LG 55.25, Сункар жəне Богучарец үлгілері көрсетті.  
 
Аннотация   
За  последние  годы  масличные  стали  одними  из  основных  полевых  культур  в 
Казахстане.  Это  подсолнечник,  лен  масличный,  рапс,  соя.  Большая  площадь  занята 
подсолнечником, в том числе в северном регионе. Большую значимость в селекции растений 
имеет  изучение  вопросов  адаптации  к  различным  условиям.  В  условиях  Акмолинской 
области  изучали  активность  фотосинтетических  показателей  среди  сортов  и  гибридов 
подсолнечника. Наибольшую активность показали образцы LG 55.25, Сункар и Богучарец. 
 
         Keywords : sunflower, physiological, photosynthetic, varieties, hybrids. 
 
Demand for oilseed’s had been rapidly increased over past years, resulting increase under 
crop areas over the world among areas with similar climatic and natural conditions. In Akmola 
oblast oilseeds cultivation area has been increased by 47.7 % during 2012-2013. Oilseeds 
cultivation area in 2013 was 200.000 ha, that are 13.8 thousand ha, increase over past year. 
Sunflower occupies 49.7 % of oilseeds cultivation area. Overall oilseeds cultivation area in 
Kazakhstan during 2014 was 2.5 million ha [1]. The necessity occurs to choose the best varieties 
and hybrids for different regions, to develop cultivating of sunflower in the conditions of Northern 
Kazakhstan.  
Harvest is made during the process of photosynthesis, when in the green plants the organic 
matter is produced from carbon dioxide, water and mineral substances. The energy of the sun 
transforms to the biomass energy. Effectiveness of this process depends on the functioning 
photosynthesis system in the crop. Photosynthesis is the main factor of growth and crop 
productivity. Productivity of photosynthesis is measured with two main factors: the overall leaf area 
(assimilative surface), and intensity dry matter growth in counting to the surface leaf area for twenty 
hours. The value of the leaf area is one of the major factors that show the amount of solar energy 
that plant is able to process. That’s why management of photosynthesis directly related with leaf 
area. 
The similar study was carried out in the department of Academy Novi-Sad, Serbia and it is 
shown that the sunflower is mostly sustainable against abiotic stresses among other crops. During 
the test for sustainability, the progress was made in the selection of xerophytism. That test was 
made using plenty of parameters, mostly physiological ones [2]. 
Under summer cropping in 2007, the leaf area index of the sunflower production showed 
great differences among hybrids. The maximum index was 2.23 for sunflower hybrid LKZ3. The 
average net photosynthetic rate was 8.97 g/m2*d, not only higher than soybean in C3 crop (3.88 

66 
 
g/m2*d), but also higher than corn (7.6-7.76 g/m2*d) in C4 crop. Therefore, sunflower is a crop of 
high photosynthetic rate [3]. 
In India, sunflower is cultivated under rain fed situation, where intermittent moisture stress is 
most prevalent. If drought tolerant sunflower hybrid/varieties are developed, they can be grown 
successfully under water limiting conditions. According to Geetha Amarapalli the screening of 
sunflower genotypes under lab conditions was done using PEG-6000 to understand the impact of 
stress at seedling stage. The genotypes were further screened under field by withholding water at 
flower bud initiation stage for morphological-physiological parameters. Selected 12 genotypes were 
evaluated under field conditions for plant height, TLA, SPAD chlorophyll meter readings, leaf 
fluorescence, total dry weight, photosynthetic rate, SLA, RWC, nitrate reductase activity and yield 
traits, which were declined with increase in stress and duration, whereas root characters, antioxidant 
enzymes (SOD and POX), canopy temperature and membrane injury increased. The identified 
sunflower genotypes can be used as parental lines in hybridization programs for development of 
drought tolerant hybrids [4]. 
Modern technologies of sunflower cultivation should be based on usage varieties and hybrids, 
which are adapted to the climate conditions of the region. Combination of high productivity and 
early maturation is the major requirement for sunflower cultivation in Northern Kazakhstan in the 
conditions of short frostless season. There are a plenty of high yielding and height oil varieties, but 
most of them are not suitable for cultivation in Northern region due to duration of growing season.  
During sunflower cultivation it is important to choose varieties and hybrids that mostly correspond 
to soil and climate conditions in the farm and its level of technical equipment.  
In SPCGF named after A.I. Barayev the study was made on ecological strain testing and 
selection of sunflower. There by the research on photosynthesis analysis of different sunflower 
genotype was begun. The goal was to study the maximum photosynthesis potential and 
photosynthesis production among varieties and hybrids of a different origin sunflower. 
The material for study in 2012-2014 was the varieties and hybrids that had been studied for 
ecological strain test. Those are Bogucharec, Sunkar, LG 55.25, LG 55.43, Sunluca, Tristan, and 
Rocky. The evaluation of hybrids for their photosynthetic activity includes: leaf area, vegetative 
biomass of a stalk, photosynthesis potential, and net productivity of photosynthesis.  
The trials were done on southern chernozem after summer fallow on the area of SPCGF 
named after A.I. Barayev. The seed plot of sunflower was seeded with cluster sowing using OGSS-
1 sowing machine, with the area of plant nutrition in cluster 0, 70 x 0, 35 m, discount area of 
varietal plot is 14 m
2
, two repetitions. In the seed plot necessary agro technical work carried on. 
Using soil herbicides by tank mix Dual Gold, 1.l/ha + Gezagard, 2.l/ha by recommendation 
Syngenta Kazakhstan. Inter-row cultivated by cultivator hiller. 
Area of assimilative tissue leaf surface determined by method Nychiporovich A.A. Net 
productivity of photosynthesis determined by formula Tretiyakova N.N. Dry weight production – 
using weight method with subsequent drying vegetative mass to air dry state [5]. 
A condition of study was different by temperature and rainfall. During may-august 2012, 
rainfall rate was 109.9 mm, while average rate is 166.1 mm. After sprouting plant growth was in 
high daily mean temperature with almost no rainfall till July 28. The lack of rainfall in critical 
phases leads to low production level of sunflower.  
During 2013 agricultural year, rainfall was 398.7 mm, while average annual rate was 319.3 
mm. Sunflower yield was high during period of studies and variants 4100 kg/ha  
An unfavorable condition for plants was in 2014. Sprouting and fertile was in high daily mean 
temperature and no rainfall. After the weather conditions boosted sunflower growth and formed 
high yield of oilseeds. 

жүктеу/скачать 4,57 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: