Министерство сельского хозяйства республики казахстан

 
236
На рисунке 4 представлен снимок краба, обнаруженного в дельте Черного Иртыша. 
Данный экземпляр имел следующие параметры: общая длина от переднего конца карапакса 
до  конца  хвостовой  части – 105 мм,  длина    брюшных  ходильных  ног – 110 мм,  длина 
хватательной клешни – 85 мм, масса в фиксированном виде составила 140 г. 
 
 
Рисунок 4 – Мохнорукий  китайских краб из района дельты реки Черный Иртыш 
 
Этот  краб  несомненно  проник  сюда  с  территории  Китая.  Обитает  этот  вид  и  на 
Дальнем  Востоке  в  распресненных  прибрежных  водах,  а  также  в  реках.  Он  уже  давно 
акклиматизировался в европейской части бывшего СССР. Встречается в Финском заливе 
Балтийского моря, в Азовском море, в Волге и продолжает расселяться по солоноватым и 
пресным водоемам. 
У  китайского  мохнорукого  краба  довольно  плохая  репутация  и  в  случае  своей 
успешной  интродукции в наших водоемах он может принести вред, как рыболовству, так 
и окружающей природе.  Вот, например, как о нем пишут на одном из сайтов в Интернете: 
«Китайский мохнорукий краб, случайно завезённый в Европу, широко распространился в 
реках и наносит серьёзный вред рыболовству, т.к. объедает попавшую в сети рыбу, портя 
сети и разрушая своими норами плотины и др. гидротехнические сооружения...». 
В  целом,  появление  новых  видов  часто  приводит  к  неоднозначным  результатам 
(включая  угрозу  сохранению  биоразнообразия),  что  зависит  от  специфичности  вида, 
особенностей водоема, видовой структуры сообществ, уровня антропогенного воздействия. 
Проблема  инвазий  чужеродных  видов  относится  к  одному  из  важнейших  направлений 
фундаментальных и прикладных исследований и поэтому всегда следует проводить работы 
такого характера.  
Рекомендации по сохранению биоразнообразия и рациональному использованию 
рыбных ресурсов 
Проблема  инвазий  чужеродных  видов  является  важнейшим  аспектом  обеспечения 
экологической безопасности страны. Поэтому на границе в таможенных постах необходимо 
ужесточение ветеринарно-санитарного контроля ввоза на территорию республики живых 
гидробионтов, с целью своевременного выявления основных их транзитных путей. Следует 
разработать    меры  по  предотвращению  непредусмотренных  инвазий  и  смягчению  их 
последствий. 
Для решения этих вопросов нами рекомендуется следующее: 
- внести соответствующие изменения и дополнения в нормативные правовые акты и 
разработать  механизмы,  позволяющие  легитимно  вылавливать  без  ограничений  (сверх 
разрешенного прилова и без платы за пользование животным миром) те виды рыб, которые 
не являются ценными промысловыми видами (чужеродные вселенцы и другие малоценные 
«сорные» виды рыб); 

237
-  заключить  двустороннее  соглашение  с  КНР  по  контролю  и  предотвращению 
интродукций  чужеродных  видов,  согласно  статье 8h Конвенции  о  биологическом 
разнообразии; 
-  заключить  двусторонние  соглашения  с  КНР  по  идентификации  и  мониторингу 
процессов и категорий хозяйственной деятельности, которые могут оказать значительное 
воздействие на устойчивое использование биоразнообразия, согласно статье 7с Конвенции; 
 -  провести  совместные  научно-исследовательские  работы  по  изучению 
биоразнообразия  ихтиоценозов,  определению  рыбных  запасов  и  рациональному 
использованию трансграничных биоресурсов; 
 -  разработать  двустороннее  соглашение  о  регулировании  и  совместном 
использовании трансграничных запасов рыб. 
До  заключения  соответствующего  соглашения  о  совместном  и  сбалансированном 
использовании  трансграничных  биоресурсов  необходимо  создать  Комиссию  по  водным 
биоресурсам Балхаш-Илийского бассейна и по другим трансграничным бассейнам по типу 
Каспийской  для  координации  научных  исследований,  решения  спорных  вопросов  и 
определения доли государств в формировании трансграничных биоресурсов. 
Литература  
1. Дукравец Г.М., Митрофанов В.П. История акклиматизации рыб       в  Казахстане //
Рыбы Казахстана, т. 5 – Акклиматизация, промысел. Алма-Ата: Гылым, 1992 С. 6-44. 
2. Дукравец Г.М. О появлении амурского змееголова Channa argus warpachowskii Berg
в Балхаш-Илийском бассейне // Selevinia. Almaty: Tethys. 2003. C. 195-196. 
3. Дукравец  Г.М.  Некоторые  данные  о  змееголове  Channa argus (Cantor, 1842) в
бассейне р. Или // Известия НАН РК, сер. биол. и мед. № 2, 2007. С. 15-22.   
4. Дукравец Г.М. О чужеродных видах рыб в Республике Казахстан // Известия НАН
РК, сер. биол. и мед. № 5, 2013. С. 32-37. 
5. Дукравец  Г.М.,  Мамилов  Н.Ш.  О  горчаке  (Rhodeus sp.)  в  бассейне  реки  Или //
Selevinia, Алматы, 2008. С. 251-252. 
6. Дукравец Г.М., Жаркенов Д.К. Megalobrama sp. в бассейне р. Или – чужеродный
представитель в ихтиофауне Казахстана // Известия НАН РК, сер. биол. и мед. № 4 (292), 
2012. С. 85-87. 
7. Карпов  В.Е.  Список  видов  рыб  и  рыбообразных  Казахстана // Рыбохоз.
Исследования в Респ. Казахстан: история и современное состояние. Алматы: Бастау, 2005. 
С. 152-168. 
8. Карпов  В.Е.,  Калдаев  С.С.  Морфобиологическая  характеристика  горчака
(семейство Cyprinidae, Rhodeus sp.) Капшагайского водохранилища и р. Или // Там же. С. 
168-173. 
9. Туркия  Айгуль.  Ихтиофауна  водоемов  Синцзяня  и  её  изменения  в  результате
акклиматизации. Автореферат дисс. ... канд. биол. наук. Алматы: КазГУ им. аль-Фараби, 
ин-т зоологии МН-АН РК, 1997. 21с. 
10. Ren Mulian, GuoYan, Zhang Qingli, Zhang Renming, Li Hong and other.   Fisheries
resourses and fishery of River Yili (Рыбные  ресурсы  и  рыбы  реки  Или) // China, Harbin: 
Heilongjiang Science and Technology Press, 1998. – 345 p. (на кит. яз.) 
11. Мамилов Н.Ш. Чужеродные виды рыб в малых водоемах Балхашского бассейна и
их взаимодействия с аборигенной ихтиофауной // Чужеродные виды в Голарктике (Борок – 
2). Рыбинск-Борок: РАН, 2005. С.   190-191. 

 
238
УДК 621:547.458.2:615 
 
ПОЛУЧЕНИЕ МАЛЬТОДЕКСТРИНОВ С НИЗКИМ ДЕКСТРОЗНЫМ 
ЭКВИВАЛЕНТОМ ИЗ ПШЕНИЧНОГО КРАХМАЛА 
 
Каманова С.Г., Тоймбаева Д.Б., Полуботько О.В., Оспанкулова Г.Х. 
 
ТОО «Казахский научно-исследовательский институт переработки 
сельскохозяйственной продукции», г. Астана 
 
          Аңдатпа  
  Бидай  крахмалынан  α-амилаза  ферментын  пайдаланып  төмен  декстроза  баламасы 
бар  мальтодекстрин  (мальтин)  алу  мүмкіндігі  анықталды.  Ол  бидай  крахмалы 
термореверсивті  қасиеттері  бар  төмен  декстроза  баламасы  бар  жоғары  сапалы 
мальтодекстрин үшін қолайлы шикізат екенін анықталды. 
 
          Annotation  
 The possibility of obtaining maltodextrins with a low dextrose equivalent (maltin) using α-
amylase from wheat starch. It was revealed that the wheat starch is a suitable raw material for high 
quality maltodextrin with a low dextrose equivalent having thermoreversible properties. 
 
  Ключевые слова: биополимер, крахмал, экструзия. 
 
Развитие пищевой промышленности Казахстана в настоящее время особо актуально в 
изменившихся  условиях  внешней  среды - со  вступлением  в  Таможенный  союз  и 
вхождением в ВТО, а также в связи с изменениями внутренней среды - в условиях роста 
населения  страны,  интенсивного  прироста  потребления  продуктов  питания  и  изменения 
структуры потребления в сторону более качественных и разнообразных продуктов [1]. 
На сегодняшний день Казахстан, в среднем, ежегодно производит 13,8 млн. тонн зерна 
пшеницы. С учетом внутреннего потребления и переработки (в среднем 7,6 млн. тонн в год), 
а также экспорта (в среднем 6,7 млн.т в год), страна располагает переходящими запасами (в 
среднем 2,7 млн. тонн в год), которые могут быть сырьем для глубокой переработки. 
Глубокая  переработка  зерна  позволила  бы  Казахстану  решить  проблему  не  только 
избытка  зерна,  но  и  способствовала  бы  увеличению  казахстанского  содержания  за  счет 
импортозамещения таких продуктов как сахар (до 30%), модифицированные крахмалы (до 
100%), крахмальные и мальтозные патоки (до 70%), получаемых из нативного крахмала. 
Биоконверсия крахмала обеспечивает тонкое регулирование глюкозного эквивалента 
в процессе гидролиза крахмала с получением широкого спектра сахаристых продуктов – от 
мальтодекстринов  до  медицинской  глюкозы,  с  различным  соотношением  глюкозы, 
мальтозы,  олигосахаридов,  что  обуславливает  разнообразие  ценных  потребительских 
свойств готовой продукции.  
Мальтодекстрины  относятся  к  низкоосахаренным  крахмальным  гидролизатам  с 
глюкозным эквивалентом от 5 до 27%. При наличии в продуктах питания мальтодекстринов 
в организме человека поддерживается постоянный уровень глюкозы в крови, что особенно 
важно для детей первого года жизни и людей пожилого возраста с ослабленной ферментной 
системой желудочно-кишечного тракта [2]. 
Особое  место  среди  мальтодекстринов  занимает  мальтин  с  низким  декстрозным 
эквивалентом 5-8%, обладающий  свойствами  образовывать  термореверсивные  гели 
подобно  жирам.  Мальтин  можно  применять  при  выработке  низкокалорийных  майонезов 
вместо части яичного порошка и подсолнечного масла, а в изготовлении тортов и пирожных 
заменять  им  до 10% сливочного  масла  и  снижать  дозировку  сахара  на 7%. Его  можно 
использовать в составе специальных смесей для здорового питания в качестве основного 
источника углеводов [3].  
В настоящей работе исследовалась возможность получения качественного мальтина 
из нативного пшеничного крахмала.  

239
Согласно ГОСТ Р 52060-2003 «Патока крахмальная. Общие технические условия» для 
производства  мальтина  необходимо  применять  крахмал,  соответствующий  требованиям 
нормативных документов на продукцию. В связи с тем, что для исследований были выб-
раны пшеничный крахмал, был проведен анализ его качественных характеристик в соот-
ветствии ГОСТ Р 53501-2009 «Крахмал пшеничный. Технические условия» (таблица 1). 
Внешний вид, цвет и запах являются органолептическими показателями крахмалов, 
которые оказывают значительное влияние на товароведческую характеристику продукта. 
Исследованиями  установлено,  что  пшеничный  крахмал  по  внешнему  виду – белый, 
однородный  порошок,  запах – свойственный  крахмалам,  без  посторонних  запахов,  что 
соответствует требованиям стандарта. 
Массовая доля золы крахмалов в значительной степени зависит от загрязненности их 
минеральными примесями, качества воды, используемой для промывки крахмала, поэтому 
он регламентирован в стандарте, так как наличие избытка минеральных примесей не только 
снижает белизну крахмала, но и ограничивает его использование, как для пищевых, так и 
для  технических  целей.  Анализ  показал,  что  содержание  золы  в  пшеничном  крахмале 
составило 0,17%, что  соответствует  требованиям  ГОСТ  Р 53501-2009, предъявляемым  к 
высшему сорту. 
Исследованиями  установлено,  что  значение  кислотности  пшеничного  крахмала 
составило 16,3 см
3
, что не превышает требования, предъявляемые к высшему сорту.  
При  получении  паток  различного  углеводного  состава  особенно  нежелательно  в 
крахмале, применяемом для его производства, повышенное содержание белков, главным 
образом  растворимых.  Большое  содержание  нерастворимых  белков  увеличивает 
количество  трудно  фильтруемого  осадка,  что  приводит  к  ухудшению  фильтрации  
увеличению  потерь  патоки.  Попадание  в  патоку  растворимых  белков,  даже  в 
незначительных количествах (0,1% к весу патоки),  вызывает  ухудшение  ее  карамельных 
свойств  и более  темную окраску  [4].  
Таблица 1 - Требования ГОСТ Р 53501-2009 
Наименование показателя 
Характеристика 
Исследуемая 
проба 
Высшего 
сорта 
Первого 
сорта 
Внешний вид 
Однородный порошок 
Соответствует 
Цвет 
Белый, допускается 
серовато-желтоватый 
оттенок 
Белый 
Запах 
Свойственный крахмалу, 
без постороннего запаха 
Соответствует 
Массовая доля влаги, %, не более
14,0
14,0 
13,3±0,2*
Массовая  доля  общей  золы  в 
пересчете  на  сухое  вещество, %, не 
более 
0,20
0,30 
0,17±0,02*
Кислотность – объем раствора 
гидроокиси натрия концентрацией 0,1 
моль/дм
3
 (0,1н) на нейтрализацию 
кислот и кислых солей, 
содержащихся в 100 г сухого 
вещества крахмала, см
3
, не более 
20
25 
16,3±0,5*
Массовая доля протеина в пересчете 
на сухое вещество,  %,  не более 
0,3
0,5 
0,30±0,02*
Примечание - *Значения  являются  средними  из  двух  параллельных  измерений ± 
стандартное отклонение 

 
240
Исследования показали, что содержание протеина в пшеничном крахмале составило 
0,30%, что также соответствует требованиям, предъявляемым к высшему сорту. 
Таким образом, анализ качественных характеристик пшеничного крахмала показал, 
что  данный  крахмал  соответствуют  требованиям  высшего  сорта  и  может  быть 
высококачественным сырьем для производства мальтина для пищевых целей. 
Мальтин  получали  при  помощи  ферментативного  гидролиза  с  использованием 
мальтогенной α-амилазы OPTIMALT 2G (рисунок 1). 
Первоначально  была  подготовлена 30% крахмальная  суспензия  пшеничного 
крахмала,  далее  буферным  раствором  регулировался  рН  на  уровне 5,0, далее,  после 
подогрева  до 60
0
С  вносился  препарат Optimalt 2G в  количестве 0,005% к  массе  сухих 
веществ крахмала. Далее смесь подогревали по следующему температурному режиму: 
- подогрев до 60
0
С, постоянная температура в течение 10 минут; 
- подогрев до 64,5
0
С, постоянная температура в течение 5 минут; 
- подогрев до 66
0
С, постоянная температура в течение 5 минут; 
- подогрев до 69
0
С, постоянная температура в течение 5 минут; 
- подогрев до 95-100
0
С. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Рисунок 1 -  Схема получения мальтина из крахмала зерновых культур 
 
Нагрев осуществлялся со скоростью 1,5
0
С в минуту. На конечном этапе температура 
повышалась  до 95-100
0
С,  что  привело  к  тому,  что  вещества,  способные  к  коагуляции, 
преимущественно  белковые  вещества,  содержащиеся  в  крахмале  в  качестве  примесей,  а 
также  ферментный  белок  выпадали  в  виде  хлопьев  и  далее  отделялись 
центрифугированием. Далее продукт высушивался при температуре 50
0
С. В результате из 
пшеничного крахмала был получен мальтин  с  содержанием мальтозы 6%. 
Основной  отличительной  особенностью  мальтина  по  сравнению  с  другими 
мальтодекстринами является то, что он образует устойчивые с водой гели (рисунок 2).  
 
 
 
Рисунок 2 – Гелеобразующая способность мальтина, полученного из пшеничного 
крахмала 
Крахмальная суспензия 
α-амилаза 
Нагрев 
Выдержка при 
постоянной 
температуре 
3 – 4 цикла 
Мальтин 

241
Таким образом, выявлено, что пшеничный крахмал является подходящим сырьем для 
производства мальтодекстринов с низким декстрозным эквивалентом - мальтина.   
Литература  
1  URL: http://dknews.kz/ 
2  Лукин  Н.Д.,  Ладур  Т.А.,  Лапидус  Т.В.,  Бородина  З.М.  Сахаристые  продукты  из 
зернового  крахмалсодержащего  сырья  с  применением  биотехнологии // Материалы  ХI 
научно-практической конференции «Приоритетные направления научных исследований в 
области производства, хранения и переработки сельскохозяйственной продукции». - Углич, 
2005. 
3  Nebesny E.J., Rosicka M., Tkaczyk О. Optimisation of physical and chemical properties 
of wheat starch hydrolyzates  //  Original Research Article Progress in Biotechnology. - 2000. - 
Vol.17. - P. 201-208. 
4  Tawil G., Viksø-Nielsen A., Rolland-Sabaté A., Colonna P., Buléon A. Hydrolysis of 
concentrated raw starch: A new very efficient α-amylase from Anoxybacillus flavothermus // 
Original Research Article Carbohydrate Polymers. – 2012. - Vol. 87 (1).-  P. 46-52. 
УДК 636.32/38 
ҚОЙ ШАРУАШЫЛЫҒЫ – БƏСЕКЕГЕ ҚАБІЛЕТТІ
  САЛА 
Кенжебаев Т.Е
.  
Қазақ мал шаруашылығы жəне мал азығы өндірісі  ғылыми- зерттеу институты 
        Аннотация    
        
В статье анализируются актуальные проблемы и пути развития овцеводства.   
        Annotation  
        The  actual  problems  and  ways to  improve development of sheep breeding are analyzed in 
this article. 
        Кілт  сөздер:  қой шаруашылығы, бəсекеге қабілеттілік, өнімділік, бейімдеушілік, қой 
тұқымдары. 
Əлемдік  нарық  мал  шаруашылығы  өнімдерін  өндіруде  отандық  тұқымдар  мен 
əлемдік тектікқорды тиімді пайдаланылып, малдың өнімділік-тұқымдық қасиеттерін ұдайы 
жетілдіру,  бəсекеге  қабілетті  жаңа  генотиптерді  шығаруды  талап  етеді.  Осы  тұрғыдан 
алғанда  қой  шаруашылығы  саласының  ғалымдары  мен  өндіріс  мамандары  зоотехния 
ғылымы  теориясы  мен  практикасына  елеулі  үлес  қосып, 13 жоғары  өнімді  отандық  қой 
тұқымын  шығарып,  Қазақстанның  түрлі  аймақтарындағы  шаруашылықтарға  кеңінен 
енгізді. Биязы жүнді қой шаруашылығы бойынша қазақтың биязы жүнді қойы, қазақтың 
арқармериносы, қазақтың оңтүстік мериносы, қазақтың солтүстік мериносы, етті меринос 
тұқымдары;  биязылау  жүнді  қой  шаруашылығы  бойынша  қазақтың  етті-биязылау  жүнді 
қойы, қазақтың биязылау кроссбред жүнді қойы, ақ жайық етті-жүнді қойы, дегерес етті-
жүнді  қой  тұқымдары;  ұяң  жүнді  қой  шаруашылығы  бойынша  қазақтың  ұяң  жүнді 
құйрықты қой тұқымы мен дегерес етті-жүнді қойының ұяң жүнді сүлесі; қылшық жүнді 
қой  шаруашылығы  бойынша  елтірілі,  етті-майлы  атырау,  сарыарқа  жəне  ордабасы  қой 
тұқымдары шығарылды. Түрлі аймақтардың табиғат жағдайларына жақсы бейімделген осы 
қой  тұқымдарының  тектікқорын  тиімді  пайдалану – еліміздің  азық-түлік  қауіпсіздігін, 

 
242
жеңіл  өнеркəсіпті  бағалы  шикізатпен  қамтамасыз  ету,  ауыл  халқының  əлеуметтік-
тұрмыстық жағдайын жақсарту мен мал шаруашылығының экспорттық əлеуетін арттыруда 
ерекше маңызға ие.  
Саланы  дамытуға  елімізде  жайылымдық  алқаптардың  мол  қорының  болуы (182,0 
млн. га), өнім өндіру мен өңдеудің тиімді технологияларының ерте кезден-ақ қалыптасуы 
үлкен мүмкіндіктер береді. Бұл ретте, 1980-90 жылдарда елімізде қой саны 30-35 млн-ға 
жетіп,  жылына 100,0-105,0 мың  тонна  (табиғи)  жүн, 400,0 мың  тоннаға  дейін  (тірілей 
салмақпен) ет өндіріліп келгендігін ескеру жөн.  
Қазақстанда 1920-30 жылдарда  негізінен  құйрықты  қой  тұқымдары (98%) 
өсіріліп,  қылшық  жүн  өндірілсе, 1980-90 жылдарда  биязы,  биязылау  жүнді  қой 
тұқымдарының  үлесі  55-60,0%-ға  жетіп, олардан  өндірілген  жүн  үлесі – 68-72, оның 
ішінде  биязы  жүн 80-86%-ды  құрады.  Жүн  өндірудің  көлемі  ғана  емес,  сапасы  да 
арттырылып, əлемнің 12 алыс-жақын шетелдеріне жылына 25-30 мың т. жүн экспортталып, 
республикадағы жеңіл өнеркəсіп орындарында жан басына шақканда 2,3 м
2
 мөлшерінде 
сапалы мата дайындалып келді.  
Қой жүні жылу сақтау, жоғары эстетикалық жəне дəрігерлік-гигиеналық талаптарға 
сай  келу,  киіс  беру  көрсеткіштері  бойынша  барлық  табиғи,  жасанды  жəне  химиялық 
талшықтар арасында аса бағалы шикізат болып табылады. Бұл бағалы қасиеттер осы түлік 
түрінде əуелде мыңдаған жылдарға созылған – табиғи, кейіннен көптеген ғасырлар бойына, 
алғаш – халықтық,  соңынан  арнайы  əдістемелік-мақсатты  сұрыптаулар  нəтижесінде 
қалыптасқан бағалы белгілер болып табылады.  
Бүгінгі таңда биязы жəне биязылау жүнді қойлардың жалпы саны 2,5 млн, ал олардан 
өндірілетін  жүн  көлемі 3,8 мың  тонна  (жуылған  жүн  есебімен)  деңгейінде,  яғни 1990-
жылдары  шетелге  шығарылған  жүн  мөлшері    деңгейінен 10,0 есеге  дейін  төмендеп, 
еліміздің потенциалдық мүмкіндіктері мүлдем пайдаланылмай отыр. 
Əлемдік жүн өндірісінде биязы жүн үлесі – 40-45%, биязылау жүн – 25-30%, қылшық 
жəне ұяң жүн 30-35%-ды құрайды. Өндірілген жүн көлемі мен сапасы бойынша алғашқы 
орындарды Австралия (500 мың т.) мен Жаңа Зеландия (224 мың т.) иемденеді жəне əлемдік 
жүн өндірісінің жартысына жуығы (48,5%) осы 2 мемлекеттің үлесіне  тиеді. 
    Қазіргі кезде жер шарының əр жүз адамына орта есеппен 17,4 қойдан келсе, Австралияда 
бұл көрсеткіш – 1487-ге, Жаңа Зелендияда – 1215-ке,  Моңғолияда – 667-ге, Уругвайда – 
397-ге,  Иранда – 86-ға, Сирияда – 82-ге, Ресейде – 13-ке, ал Қазақстанда  98-ге тең. 
Қой  шаруашылығы  өнімдерін  өндіру  бойынша  əлемдік  бəсекелестікке  Австралия, 
Жаңа Зеландия, Қитай, Ұлыбритания т. б. елдердің ықпалы таяу болашақта зор болып қала 
беретіндігі  белгілі.  Бұл  арада,  соңғы  жылдары  əлемде  қой  саны 10-11%-ға,  жүн  өндірісі 
30%-ға  қысқарғанына  қарамастан,  қой  етін  өндіру 32,5%-ға  артып  отырғандығын  есепке 
алсақ,  саладағы  бəсекелестіктің  де  осы  бағытта  басымдықпен  өрбитіндігі  анық. 
Австралиядан (24,4 кг.) өзге шетелдерде жан басына шаққанда қой, ешкі етін өндіру деңгейі 
елеусіз (0,2-1,9 кг)  екенін  ескерсек,  Қазақстанның (9,1 кг.)  қой  етін  экспортқа  шығару 
əлеуетінің  зор  екендігі  күмəн  тудырмайды.  Бұл  ретте  Кедендік  Одақ  елдері  Ресей  мен 
Белоруссияда  бұл  көрсеткіштер  төменгі  деңгейде (1,3 жəне 0,3 кг)  қалып  отырғанымен, 
Бүкілəлемдік Сауда Ұйымына ену бұл қатынастарға елеулі ықпал етері талассыз. Дегенмен, 
біріншіден,  отандық  қой  шаруашылығы  өнімдерін  өндірудің,  бұл  өнімдердің  өзіндік 
құнының  барынша  төмен  болуын  қамтамасыз  ететін  жайылым  азығын  пайдалануға 
негізделуі, екіншіден, жоғарыда аталған барлық қой тұқымдарының тірілей салмағы мен 
қоршаған ортаның қолайсыз жағдайларына бейімделушілік қасиеттері жоғары, жергілікті 
құйрықты  қойлар  тектік  қорын  аналық  негіз  ретінде  пайдалану  арқылы  шығарылуы  бұл 
мүмкіндікті  арттыра  түседі.  Əлемде  генетикалық  бұрмаланған  өнімдер  мен  жасанды 
азықтарды  қолдану  белең  алып  отырған  қазіргі  кезеңде,  еліміздің  кең-байтақ  табиғи 
жайылымдары  экологиялық  таза,  биологиялық  (тағамдық)  тұрғыдан  аса  сапалы  қой  етін 
өндіруге жəне құзіретті мекемелер тарапынан тиісті көмек көрсетілген жағдайда, əлемдік 
нарықта бұл аса бағалы өнімнің лайықты орнын алатыны күмəнсіз.    

243
Биязы жүнді
 
қой шаруашылығында сала ғалымдарының ізденістері қой тұқымдары 
бойынша жүн жіңішкелігі 64-70 сапалы,  саулықтарының таза жүн түсімі  3,0-3,5 кг, тірілей 
салмағы 60-65 кг, төлшеңдігі 120-130% болатын жоғары өнімді қой топтарын шығару мен 
көбейтуге бағытталған.  
Қазақтың  биязы  жүнді  қой  тұқымы – 1931-46 жылдары  қазақтың  құйрықты 
саулықтарын  прекос  жəне  рамбулье  қошқарларымен  будандастырудан  алынған  ұнамды 
бітімді  малдарды  іріктеу  жəне  өзара  өсіру  жолымен  бұрынғы  Кеңестік  кеңістікте 
шығарылған,  етті-биязы  жүнді  бағыттағы  алғашқы  тұқым.  Қазіргі  таңда  саулықтарының 
таза жүн түсімі  2,8-3,0 кг, тірідей салмағы 60-65 кг, төлшеңдігі 120-130% болатын жоғары 
өнімді мал топтары Алматы облысының «Алдабергенов» атындағы «Қаратал», тұқыммал 
зауыттары мен «Мадина», «Р-Күрті» т.б. тұқыммал шаруашылықтарында өсірілуде. Бүгінгі 
таңда таралу аймағы мен саны бойынша алғашқы орынды алып отырған тұқым негізінен 
тазақанды  өсіру,  сондай-ақ  жоғары  ет-жүн  өнімділіктерімен  бірге  төлдегіштік 
қасиеттерімен  ерекшеленетін  малдарды  қатаң  іріктеу,  жұптау  жəне  шетелдік  тұқымдар 
бағалы  генотиптерін  қолдану  арқылы  «Жəркент», «Күрті»  тұқымдық  сүлелерін  шығару 
жолымен жүргізілуде. 
Қазақтың арқармериносы – 1934-50 жылдарда жаңакавказ, прекос жəне рамбулье қой 
тұқымдарының  қан  үлесі  түрліше  деңгейдегі  саулықтарын  жабайы  арқармен  түраралық 
будандастыру əдісімен алынған əлемдік қой шаруашылығындағы бірден-бір қой тұқымы. 
Саулықтарының таза жүн түсімі  2,5-3,0 кг-ға, тірідей салмағы 60-65 кг-ға, төлшеңдігі 110-
125%-ға жететін жоғары өнімді мал топтары Алматы облысының «Əлмерек», «Құмтекей» 
«Сенім», «Дархан», «Тантыбай»  т.б.  шаруашылықтарында  өсірілуде.  Қойлардың 
өнімділіктерін  таза  тұқымды  өсіру  арқылы  жетілдіру  жұмыстарымен  бірге,  жабайы 
арқардың  қанын  қайта  құю  арқылы  қойлардың  бейімделушілік  қасиеттерін,  жүн 
жіңішкелігі  мен  ет  сапасын  жақсарту  жұмыстары  «Азат», «Сенім»  шаруашылықтарында 
қолға алынған. 
Қазақтың  оңтүстік  мериносы  1944-1966  жылдары  жергілікті  қылшық  жүнді 
қойларды  жаңа  кавказ,  алтай,  ставрополь,  грозный,  совет  мериносы  қошқарларымен 
күрделі  будандастыру  арқылы  алынған  малдардың  ұнамды  бітімділерін  өзара  өсіру 
нəтижесінде шығарылған.  Қой тұқымы  бойынша «Мерке» тұқыммал зауытында 3000 бас 
саулықтан  асатын,  орташа  тірілей  салмағы 55,2 кг,  жуылған  жүн  түсімі 3,4 кг  болатын 
селекциялық топ құрылған. Қой тұқымын жетілдіру таза тұқымды өсіру əдісімен жүргізіліп, 
Мойынқұмның  табиғат  жағдайында  жыл  бойы  жайылымда  бағуға  бейімделген 
«Шөлейттік»  тұқымдық  сүлесін  шығару  жұмыстары  жоғары  өнімді  қойларды  желілер 
бойынша өсіру жолымен жүргізілуде. 
Қазақтың  солтүстік  мериносы  1930-1976  жылдарда  Павлодар  облысына  Ресейден 
əкелінген  жаңакавказ  жəне  мазаев  биязы  жүнді  саулықтары  мен  олардың  будандарын, 
америка рамбульесі, алтай, кавказ, аскания жəне австралия мериностары қошқарларымен 
будандастыру арқылы шығарылды. Қостанай облысының "Сұлукөл" тұқыммал зауытында 
прекос-құйрықты қойлардың əр түрлі будандарына негізінен аскания жəне ставрополь қой 
тұқымдары қошқарлары пайдаланылып, алынған күрделі будандардың ұнамды бітімділері 
өзара  өсірілді.  Дене  бітімі  ірі,  берік,  жүн  өнімділігінің  мөлшері  мен  сапасы  өте  жоғары 
қазақтың солтүстік мериносы қойлары еліміздің биязы жүнді қой тұқымдарының өнімділік-
тұқымдық қасиеттерінің жақсаруына елеулі ықпал етті.   
2011ж. Алматы облысының «Алматы» тұқыммал зауыты, «Етті меринос» қоғамдық 
бірлестігі  мен  «Ескелді»  тұқыммал  шаруашылығы  бойынша  жоғары  ет-жүн 
өнімділіктерімен  бірге,  саулықтарының  төлшеңдігі 120-130%, 4-4,5-айлық  қозыларының 
ұшалары 18-20 кг, бордақылау кезіндегі еркек тоқтылардың тəуліктік салмақ өсімі 300-330 
г, ұша шығымдылығы 55-57% болатын «Етті меринос» қой тұқымының селекция жетістігі 
ретінде сынақтан өтуі отандық қой шаруашылығындағы елеулі жетістік болып табылады. 
Тұқым 1981-2002 жыл  аралығында  қазақтың  биязы  жүнді  қойы  бағалы  генотиптерін 

 
244
тазатұқымды  сұрыптау, 2002 жылы  Германиядан  əкелінген  етті  меринофляйшшаф 
қошқарларын мақсатқа сай пайдалану арқылы шығарылды. 
 
Биязылау  жүнді  қой  шаруашылығы  бойынша  ғылыми  жұмыстар  саулықтардың 
тірілей салмағын 57,0-65,0 кг-ға, жуылған жүн түсімін 2,4-2,8 кг-ға тең болатын, таңдаулы 
топтарын  шығару,  жетілдіру,  жоғары  өнімді  жаңа  сүлелері  мен  желілерін  шығару 
бағытында жүргізілуде.  
Қазақтың етті-биязылау жүнді қой тұқымы бойынша төлдегіштігі 170,0%-ға жететін 
зауыттық сүленің шығарылуы – саладағы елеулі селекция жетістігі. 
Қылшық  жүнді  құйрықты  саулықтарды  гемпшир  қой  тұқымы  қошқарларымен 
ұрықтандырудан алынған будандардың ұнамды бітімділерін өзара өсіру арқылы алынған, 
қошқарларының тірідей салмағы – 100-120, саулықтары – 60-65 кг-ға, табиғи жүн түсімі 
7,0-8,5  жəне 4,5-5,0 кг  сəйкес  келетін,  аса  бағалы  гемпшир  типтес  қойлардың  зауыттық 
сүлелерін шығару жұмыстары Алматы облысының шаруашылықтарында жүргізілуде. 
Елімізде  шығарылған  барлық  отандық  қой  тұқымдарының  негізі – етті  -майлы 
бағыттағы  құйрықты  қой  шаруашылығы  бойынша  жұмыстар,  саулықтарының  орташа 
салмағы 65-75 кг- ға тең,  əр аналыққа шаққанда 36-40 кг ет (тірілей салмақпен) өндіруге 
мүмкіндік  беретін,  селекциялық  топтар  құру  жəне  олардың  тектік  əлеуетін  тиімді 
пайдалануға негізделген.  
Құйрықты  қойларды  өсіру  республикамыздың  шөл,  шөлейт  жəне  құрғақ  дала 
аймақтарындағы жайылымдарды неғұрлым тиімді пайдалануға мүмкіндік береді. 
Төмендегідей  іс-шаралардың  жүйелі  түрде  атқарылуы  мал  шаруашылығының 
дəстүрлі  де  маңызы  саласы – қой    шаруашылығын  ойдағыдай  өркендетіп,  бəсекеге 
қабілеттілігін арттыруға жол ашады:  
1.  Сапалы  биязы  жүн  өндірушілерге  төленетін,  көтермеақы  мөлшері  мен  отандық 
жүн өңдейтін (қабылдайтын) мекемелерді жүн қырқу маусымынан кем дегенде 3 ай бұрын 
бекіту мен жария ету. Көтермеақы жіңішке талшықты меринос жүнін өндіруге айтарлықтай 
серпіліс тудырар деңгейде (1 кг-ға 200-250 тг аралығында) белгіленуі тиіс. Орта есеппен бір 
басқа 800-1000 теңге  көлемінде  көтермеақы  төлеу  əлемдік  нарықта  жоғары  бағаланатын  
меринос жүнін өндіруге кең жол ашады; 
2.  Қой  шаруашылығы  саласының  дамуына  жүйелі  қолдау  көрсету  мақсатында 
көтермеақының келешекте жоғары сапалы жүн, бағалы қой етін өндіруге мүмкіндік беретін, 
өнімділік қасиеттері  жоғары, асыл тұқымды аналық басқа тұрақты төленуін қамтамасыз 
ету;  
3.  Жіңішке  талшықты  меринос  жүн  беретін  қой  тұқымдарын  асылдандыру 
жұмыстарының  кешенді  жоспарын  дайындау  жəне  оның  жергілікті  бюджеттен  қосымша 
қаржыландырылуын қарастыру;  
4. Көтермеақы төленуі жоспарланған шаруашылықтарда мал асылдандыруды жүзеге 
асырудың тиімді тетігі – қойды  қолдан ұрықтандырудың толық ендірілуін қамтамасыз ету 
мен қадағалау. 
5.  Қой  шаруашылығы  өнімі  елеулі  бөлігінің  шағын  үй  шаруашылықтарында 
өндірілетіндіктен,  оларды  асылдандыру  жұмыстарын  жүргізуге  ынталандыру  тетіктерін 
қарастыру жəне енгізу.  
 
 

жүктеу/скачать 7,24 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: