Министерство сельского хозяйства республики казахстан

 
302
Из  культурной  растительности  в  мае-июне  некоторое  значение  имеют  плодовые 
деревья,  затем  малина,  огурцы  тыква,  эспарцет,  шабдар,  белая  акация,  семенники  лука 
репчатого,  люцерна,  донник,  в  июле - второй  укос  люцерны,  подсолнечник,  августе-
сентябре - пожнивой посев гречихи и табачные плантации. 
В предгорьях пчелиные семьи начинают развиваться раньше и в интенсивности роста 
опережают  семьи  горных  пасек  на  две-три  недели.  В  начале  или  середине  мая  можно 
приступать  к  формированию  отводков.  Пасеки  здесь  могут  специализироваться  на 
производстве пакетов. 
Тугайно-барханные  медоносные  угодья
  наиболее  богаты  в  пойме  реки  Или  и  на 
отдельных участках низовий рек Аксу, Каратал и Лепсы. Средние дневные температуры 
мая здесь на 5 градусов выше, чем в нижней полосе гор, и пчелы, вывезенные сюда весной, 
бурно растут и собирают товарный мед. 
Медоносами  тугайных  зарослей  являются  деревья  и  кустарники - ивы,  касатик 
илийский,  лох  узколистый,  чингиль  серебристый,  селитрянка  Шобера,  гребенщик 
многоцветковый, лугово-солончаковое разнотравье - солодка голая и уральская, кендырь 
ланцетолистный,  брунецлисохвостный,  гулявник  изменчивый,  горец  земноводный - и 
растительность  песчаных  барханов,  приблизившихся  к  пойме  реки, - песчаная  акация 
серебристая,  астрагал  илийский,  эремурус  индерский,  льнянка  длинношпоровая, 
верблюжья  колючка,  мордовникбелостебельный.  к  сожалению,  растительность  песчаных 
барханов используется пасеками только в близи поймы рек. Серьезным препятствием для 
кочевки пасек являются тяжелые дороги по пескам и отсутствие воды.  
Высокогорные медоносные угодья
 расположены на высоте примерно от 2 до 3 тыс. 
м. Они охватывают верхнюю полосу хвойного леса и пояса субальпийских и альпийских 
лугов,  труднодоступны  и  поэтому  здесь  мало  кочевых  пасек.  К  тому  же  период  их 
использования  весьма  короткий - всего 20-30 дней  в  июле-августе.  Тут  постоянно 
чувствуется холодное дыхание ледников и снежных гор - даже в летнее время часты ночные 
заморозки и может выпадать снег. Нередко погода меняется в течении нескольких часов. 
Растения высокогорий приспособились к суровому климату и выделяют нектар при 
очень низких температурах, подобно ранневесенним медоносам. Особенно благоприятные 
условия для нектаровыделения в высокогорьях создаются в годы, когда в нижней полосе 
гор наблюдается засушливая погода. Это давно заметили пчеловоды и в засушливые годы 
они стараются поставить пасеку повыше.  
Цветущий высокогорный луг необыкновенен по своей красоте и обилию медоносов. 
В верхней полосе ельника наиболее распространены эремурус загорелый (он здесь цветет 
на 45 дней  позже,  чем  в  нижней  полосе  гор),  душица  обыкновенная,  герань  холмовая, 
очиток  гибридный,  иван-чай  узколистный.  А  из  представителей  альпийской  флоры - 
астрагал альпийский, остролодочник ледниковый, зопникгоролюбивый и др. 
 
Литература 
 
1.  Риб Р.Д. "Пчеловоду Казахстана", Усть-Каменогорск 2012г. 
2.  Методические  рекомендации  по  разведению,  содержанию  и  лечению  пчелиных 
семей в условиях Алматинской области. Алматы 2008г. 
3.  Риб Р.Д. "Медоносные растения Казахстана" Усть-Каменогорск 2013г. 
4.  Ишемгулов А.М., Бурмистров А.Н. "Медоносные ресурсы Башкортостана". Уфа, 
2008г. 
5.  Кулаков  В.Н.  "Медоносные  ресурсы  и  перспективы  развития  пчеловодства  в 
Российской  Федерации".  Автореферат  диссертации  на  соискание  доктора  биологических 
наук. Москва, 2012г. 
 
 
 

303
УДК 638.1.(574.51). 
ОЦЕНКА СОСТОЯНИЯ ПРОДУКТОВ ПЧЕЛОВОДСТВА НА ЗАГРЯЗНЕННОСТЬ 
ПОЛЛЮТАНТАМИ (АЛМАТИНСКАЯ ОБЛАСТЬ)  
Самиуддин Р., Лукбанов В.М., Нуралиева У.А. 
Казахский национальный аграрный университет,  г. Алматы 
Аңдатпа 
Ауыр металдар мен радионуклидтер, бал ара өнімдері  құрамына бар екендігі туралы 
аналитикалық  деректер  көрсетілген.  Экологиялық  таза  бал  өнімдерін  өндіретін  
антропогендік  жүктемесі аз аймақ  анықталды
. 
Annotation 
The analytical data of bee products for the presence in their composition of heavy metals 
and radionuclides. Identified area with the least anthropogenic pressure to produce clean bee 
products.
 
Ключевые слова:
 продукты  пчеловодства, загрязненность поллютантами. 
Медоносные  пчелы  и  продукты  пчеловодства  являются  составляющей  частью 
биологических ресурсов и уникальным объектом исследований. С помощью пчел можно 
получить  широкий  комплекс  характеристик  в  плане  качественного  состояния 
биологических  ресурсов  и  их  составляющих,  проводя  апимониторинг.  Загрязнения 
окружающей  среды  химическими  веществами  и  изменение  экологического  равновесия  в 
природе,  приводят  к  глобальным  изменениям  в  биосфере.  Продукты  пчеловодства  (мёд, 
пыльцевая  обножка,  прополис,  воск)  являясь  производным  биологических  ресурсов, 
содержат  в  своем  составе  большое  количество  биологически  активных  компонентов.  Их 
качество может является показателем безопасности окружающей среды. 
Первые исследования по накоплению тяжелых металлов в биологических ресурсах, в 
частности  в  продуктах  пчеловодства  и  медоносных  ресурсах  были  начаты  в  последние 
десятилетия ХХ века. 
Более  детальная  оценка  качественного  состояния  медоносных  ресурсов  на 
загрязненность  поллютантами  методом  апимониторинга  на  территории  России 
проводилась в Республике Башкоторстан (Ишкильдин, Ишемгулова, 2003), и в Рязанской 
(Мурашова,  В.И.  Лебедев, 2004), Новосибирской  (Коркина, 2008) и  Пермской  областях 
(Петухов, Уланова, Завгородная, 2000) и в ряде других регионов. 
Однако,  данных  о  состоянии  биологических  ресурсов  пчеловодства  (медоносных 
растений,  меда,  пыльцы,  прополиса,  пчел)  по  содержанию  тяжелых  металлов  и 
радионуклидов 
в 
Алматинской 
областинемногочислены. 
Изучение 
состояния 
биологических  ресурсов  пчеловодства  по  уровню  накопления  тяжелых  металлов  и 
радионуклидов  на  пасеках  Алматинской  области  с  оценкой  миграции  загрязняющих 
веществ в продуктах пчеловодства для Алматинской области является актуальным. 
Впервые  на  территории  Алматинской  области  проведена  оценка  состояния 
биологических  ресурсов,  являющихся  составляющими  биоценозов,  испытывающих 
различную  антропогенную  нагрузку.  Проведен  комплексный  анализ  загрязненности 
медоносных ресурсов и накопления некоторых поллютантов в продуктах пчеловодства. 
Накопление тяжелых металлов 
На  урбанизированных  территориях  продукты  пчеловодства  (мёд,  прополис, 
цветочная  пыльца)  могут  быть  использованы  для  мониторинга  состояния  окружающей 
среды, но более точный результат можно получить при совместном рассмотрении анализов 
почв и вокруг населенных пунктов. 

 
304
Таблица 1. Содержание тяжелых металлов в продуктах пчеловодства на пасеке СПЦ 
«Русские пчелы» в Уйгурском районе Алматинской области. 
Продукты 
пчеловодства 
Мышьяк (As) 
Мг/кг 
Свинец (Pb) 
Мг/кг 
Кадмий (Cd) 
Мг/кг 
Мёд 
Не обнаружено 0,05 
0,008 
Прополис 
Не обнаружено 0,73 
0,04 
Цветочная 
пыльца 
Не обнаружено 0,68 
0,03 
 
Таблица 2. Содержание тяжелых металлов в продуктах пчеловодства на пасеке ИП 
«Полумиско К.С.» Джамбульского района Алматинской области. 
Продукты 
пчеловодства 
Мышьяк (As) 
Мг/кг 
Свинец (Pb) 
Мг/кг 
Кадмий (Cd) 
Мг/кг 
Мёд 
Не обнаружено 0,01 
0,009 
Прополис 
Не обнаружено 0,50 
0,01 
Цветочная пыльца 
Не обнаружено 0,43 
0,01 
 
Загрязнение продуктов пчеловодства радионуклидами 
Радионуклиды Цезий - 137 и стронций - 90 характеризуются высокой способностью 
аккумулироваться в организме человека. Они представляют собой наибольшую опасность 
для людей, так как являются долгоживущими радионуклидами с периодом полураспада 28 
и 30 лет. 
Нами  были  исследованы  полученные    натуральные  меда  на  содержание 
радионуклидов с пасек Джамбульского и Уйгурского районов. 
Во  всех  районах  области  пробы  мёда,  прошедшие  анализ  на  содержание 
радионуклидов,  показали  вариабельность  стронция - 90 и  цезия - 137 в  зависимости  от 
района исследования. 
На  территории  Алматинской  области  распределение  стронция-90  носит  локальный 
характер.  Известно,  что  в  кристаллической  решетке  минералов  кальция  всегда 
присутствует стронций. То же имеет место и в организме человека и животных – оба эти 
элемента  принимают  участие  в  построении  скелета.  Поэтому  в  регионах,  где в  почвах  и 
природных водах нарушается соотношение стронций-кальций в сторону избытка стронция 
при дефиците кальция, изменяется соответственно химический состав пищевого рациона, 
и по этой причине кости становятся рыхлыми и деформируются. 
 
Таблица 3. Содержание  радионуклидов  в  продуктах  пчеловодства  на  пасеках  СПЦ 
«Русские пчелы» в Уйгурском районе Алматинской области. 
Продукты пчеловодства 
Цезий-137 
Бк/кг 
Стронций-90 
Бк/кг 
Мёд 0,08 
5,70 
Прополис 4,28 
6,92 
Цветочная пыльца 0,48 
4,80 
 
Таблица 4. Содержание  радионуклидов  в  продуктах  пчеловодства  на  пасеке  ИП 
«Полумиско К.С.» в Джамбульском районе Алматинской области. 
Продукты пчеловодства 
Цезий-137 
Бк/кг 
Стронций-90 
Бк/кг 
Мёд 0,07 
4,50 
Прополис 4,10 
5,72 
Цветочная пыльца 0,32 
3,60 
 

305
По  показателям  накопления  тяжелых  металлов  и  радионуклидов,  пасека  и 
прилегающие территории хозяйства ИП «Полумиско К.С.» по сравнению с пасекой СПЦ 
«Русские  пчелы»  выглядит  более  привлекательно.  Общая  характеристика  предгорий,  на 
которых  располагается  пасека  ИП  «Полумиско»  отличается  высокой  чистотой 
окружающей среды. 
Производство анализов выполнено в испытательной лаборатории ТОО «Нутритест», 
директор Каламкарова Л.И. 
Литература 
1. Ивашевская  Е.Б.,  Лебедев  В.И.,  Рязанова  О.А.  «Экспертиза  продуктов
пчеловодства, качество и безопасность». Новосибирск 2007. 
2. Ефименко А.А. «Апимониторинг биоресурсов пчеловодства Краснодарского края и
оценка их состояния на загрязненность антропогенными поллютантами». Москва 2012.  
ƏОЖ 636.3.064.6 (574.51) 
  ОҢТҮСТІК-ШЫҒЫС ҚАЗАҚСТАННЫҢ ТАБИҒИ-КЛИМАТТЫҚ ЖАҒДАЙЫНА 
ӨСІРІЛЕТІН ҚАЗАҚТЫҢ ҰЯҢ ЖҮНДІ ҚҰЙРЫҚТЫ ҚОЙЛАРДЫҢ  
ТИІМДІЛІГІН АРТТЫРУ 
Санабаева А., Омбаев А. 
Қазақ ұлттық аграрлық университеті 
         Аннотация  
         В статье отражены рост и развитие ягнят курдючных  казахских полугрубошерстных 
овец разводимых в КХ «Береке» и их сравнительный анализ продуктивности живой массы, 
оценка  ягнят  с  помощью  промеров  и  вычислены  индексы  телосложения  и  исследования 
показывают,  что  ягнята  более  крупные  и  превышают  сверстников  породы  в 7 месячном 
возрасте по продуктивности на 1,1%. 
       Приведены  результаты  сравнительного  изучения  мясных  качеств  ягнят  казахской 
полугрубошерстной  курдючной  породы  овец.  При  этом  доказана  эффективность 
производства ягнятины путем промышленного скрещивания. 
        Annotation
  
         In  article  reflected  growing and development eating  kurdjuchnyj sheep кazakh 
polugrubosherstny of the sort divorced in КХ " Bereke " and their benchmark analysis to 
productivity of the alive mass, estimation eating  by means of proved and is calculated indexes of 
the physique and studies show that eating  кazakh polugrubosherstny  of the sort more large and 
exceed the peer an sorts at 7 month ages on productivity on 1,1%. The Broughted results of the  
         Кілт сөздер: 
Тірілей салмағы, ұяң жүні, ет, май мен сүйектерінің үлес сүйектерінің 
үлес мөлшері, еттілік коэффициенті. 
         Бүгінгі таңда нарық экономикасының сұранысына жауап беретін қазақтың құйрықты 
қылшық жүнді қойлары. Қазақстанда өсетін қой тұқымдарының ішінде ең төзімталы, мол 
өнімдісі,  тез  жетілгіші,  төлшеңдігі,  жүндестігі  т.б  шаруашылыққа  пайдалы  қасиеттері 
жағынан қазақтың құйрықты ұяң жүнді қойлары. 
         Қазақтың  құйрықты  ұяң  жүнді  қойлардың  көпшілігі  туған  жылы  аса  жылдам  өсіп-
жетіліп,  тауарлық  мақсатқа  жұмсалады.  Ал,  тиісті  салмаққа  жетпеген  қозылардың  өзі 

 
306
қосымша шығындарды көп керек етпей, қоршаған орта əсеріне төзімділік көрсетіп, қыстан 
жақсы шығады. Көктем-жаз айларында қоңдылығын жылдам көтеріп, салмақты тез қосады, 
сөйтіп етке өткізуге уақытында дайын болады. 
         Қазақтың  құйрықты  ұяң  жүнді  бағыттағы  қойлардың  бір  ерекшелігі  бір  ерекшелігі 
шөл  жəне  шөлейт  аймақтарда  бағылуға  бейімділігі.  Осындай  қойлардың  бірі – қазақтың 
құйрықты  ұяң  жүнді  қойы.  Ол  денесінің  үлкендігімен,  жүрдектігімен,  жақсы  жетілген 
аяқтарының ұзындығымен, құйрығының үлкендігімен ерекшеленеді. Қазақтың құйрықты 
ұяң  жүнді,  Оңтүстік-шығыс  Қазақстан  аймақтарында  өсіріліп  бағылады.  Қазақтың 
құйрықты  ұяң  жүнді  қойы  қазақтың  құйрықты  қойларының  ішінде  ерекше  орын  алады. 
Олардың əртүрлі табиғи-климаттық жағдайларға тез бейімделгіштігі басты қасиеттерінің 
біріне  жатады.  Оңтүстік-шығыс  Қазақстанның  табиғи-климаттық  жағдайына  бейім, 
жерсінген, қəзіргі нарықтық жағдайға қарай етті-майлы бағыттағы қой бастарын көбейту 
ғылыми жұмыста негізгі мақсат болып көзделеді. 
         Бүкіл дүние жүзінде қой етінің тиіміділігін жəне бəсекелесуге болатындығын көрсетті. 
Республикадағы  қой  шаруашылығы  өнімін  ұлғайту  мəселесі,  əсіресе  оңтүстік-шығыс 
Қазақстанда  бұл  мəселе  етті-майлы  бағыттағы  құйрықты  қойлардың  санын  көбейту  мен 
шешіледі. Бұл құйрықты қой тұқымдарының қылшық жүні киіз жасауға жəне селекциялық 
–  асылтұқымдық  жұмыс  деңгейін  көтеруге  бағытталуда,  Алматы  облысының  "Береке" 
шаруа қожалығы қазақтың құйрықты ұяң жүнді тұқымы өсірілуде. 
         Қазақтың құйрықты ұяң жүнді қойларының еті дəмді, құнарлы болады. Əсіресе 4-5 
айлық қозыларының еті мейлінше сіңімді келеді. Құйрық майы өте бағалы: майының балқу 
жəне қату температурасы төмен, жоғары иодтық көрсеткішпен ерекшеленеді. 
         Бұл  қойлардың  ет  алу  ерекшелігіне  бұлшық  еттерінің  жақсы  жетілуі,  жоғары 
биологиялық жəне тамақтық құндылығы жатады. 
         Қойдың  ет  өніміне  жəне  т.б.  өнімдеріне  аз  көңіл бөлінген.  Қазақстанның  нарықтық 
экономика жағдайына көшуіне байланысты қойлардың саны азайып қой шаруашылығынан 
алынатын барлық өнім түрлері күрт төмендетеді. 
         Төмендегі 1- кестеде  көрсетілгендей  қазақтың  құйрықты  ұяң  жүнді  қойларының 
өнімділігі  стандарт  талабына  сай.  Құйрықтары  үлкен  тартыңқы  келеді,  сонымен  қатар 
кішілеріде кездеседі. "Береке" шаруа қожалығы туралы қысқаша мəлімет Алматы облысы, 
Жамбыл ауданы, Мыңбай ауылының «Береке» шаруа қожалығы – қазақтың ұяң жүнді қой 
тұқымын өсіретін асыл тұқымды шарушылық. Өсірілетін қойлардың жалпы саны: 1260 
бас, оның ішінде саулықтары 780 бас.  
 
1 кесте – «Береке» Ш/Қ-дағы қазақтың ұяң жүнді құйрықты қой тұқымының 
өнімділік көрсеткіштері 
Қой тобы 
 
Тірідей салмағы, кг
Жүн өнімділігі, кг 
Жүн ұзындығы, см 
орташа 
Ең 
жоғарғы
орташа ең жоғарғы
орташа 
Ең 
жоғарғы
Қошқарлар  90- 100 
112 
4,0 -4,5 
6,0 
қылшық 
20 - 23 
28 
 
 
 
түбіт
12 - 14 
16
Саулықтар  58-62
81 
2,8 - 3,0
4,0
қылшық
17 -20 
25
 
 
 
 
 
түбіт 
10 - 12 
14 
       
 Қазақтың құйрықты ұяң жүнді қойларының жүні ұяң жəне қылшықты келеді, құрамында 
өлі талшық көп, негізінен қара жəне қызғылт түсте болады. 
       Тəжірибеде  ұрғашы  қозылардың  туған  кезінде  үш  топтың  арасында  айтарлықтай 
айырмашылықтар  байқалмайды. I-ші  топтағы  қозылардың  салмағы.  II- топтағы 
қозылардың  салмағына  қарағанда  біршама  жоғары,  туған  кезіндегі салмақтары  бойынша 
салыстырғанда I топтан II топ 0,18 кг-ға, III топ 0,98 кг-ға төмен болды. Енесінен бөлген 
кезінде  I топтан II топ 2,4 кг-ға, III топ 5,1 кг-ға төмен болды. 12 айлық кезінде I топтан II 
топ 1,6 кг-ға, III топ 3,3 кг-ға  төмен  болды. 18 айлық  кезіндегі  көрсеткіштері  бойынша 

307
салыстырғанда, I топтан II топ 3,1 кг-ға, III топ 8,5 кг-ға  төмен  болды.  Енесімен  бірге 
болғанда қосқан салмағы бойынша, I топтан II топ 3,02 кг-ға, III топ 4,82 кг-ға төмен болды. 
Туған кезіндегі салмағына шаққандағы қосқан салмағы бойынша салыстырғанда, I топтан 
II  топ 0,12 кг-ға, III топ 0,22 кг-ға  төмен  болды.  Туғаннан  енесінен  бөлгенге  дейінгі 
аралықта қосқан орташа салмағы бойынша, I топтан II топ 34 кг-ға, III топ 46 кг-ға төмен 
болды.  Енесінен  бөлген  уақытта 12 айлығына  дейінгі  аралықта  қосқан  орташа  тəуліктік 
салмағы  бойынша, I  топтан II топ 14 кг-ға, III топ 25 кг-ға  төмен  болды.  Жүргізілген 
тəжірбиелер  кезінде,  жоғарыдағы 3 кестеде  сырт  тұлға  ерекшеліктері  бойынша 
салыстырылып отырған əр түрлі генотипті ұрпақ топтарының арасында айырмашылықтар 
байқалды. Бұл тəжірибеде туған кезіндегі көрсеткіштері бойынша салыстыратын болсақ, 
шоқтығының биіктігі бойынша I топтағы қозылардың көрсеткіші II топтан 0,1-ге жоғары,  
III  топтан 3,0 см-ге  жоғары  болды. I топтың  қозылары II топқа  қарағанда  құйымшақ 
биіктігінен 0,1 см-ге,  III топтан 2,5 см-ге, дененің қиғаш ұзындығынан да I топ II топтан 
0,3 см-ге, III топтан 2,3 см-ге жоғары болса, сербек аралық енділігінен II топтан 0,1 см-ге, 
III  топтан 0,5 см-ге,  кеуде  орамынан II топтан 0,4 см-ге, III топтан 2,1 см-ге,  жіліншік 
орамынан II топтан 0,1 см-ге, III топтан 0,9 см-ге жоғары болып отыр. 
        4,0-4,5 айлық жасындағы көрсеткіштері бойынша да I топтың көрсеткіштері II топқа 
қарағанда  шоқтығының  биіктігі  бойынша 1,9 см-ге,  ал III топтан 8,1 см-ге  жоғары, 
құйымшақ биіктігінен  II топтан 1,0 см-ге, III топтан 7,7 см-ге, дененің қиғаш ұзындығынан  
II топтан 2,5 см-ге, III топтан 7,7 см-ге, сербек аралық енділігі бойынша II топтан 0,1 см-ге, 
III топтан 1,1 см-ге жоғары, кеуде орамынан I топ II топтан 0,9 см-ге, III топтан 7,1 см-ге 
жоғары, жіліншік орамынан I топ II топтан 0,2 см-ге, III топ 1,0 см-ге басым болды. 
 12 
айлық  жасындағы  көрсеткіштері  бойынша  салыстыратын  болсақ,  бұнда  да I 
топтың  көрсеткіштері II топқа  жəне III топқа  қарағанда  жоғары,  шоқтығының  биіктігі 
бойынша салыстыратын болсақ, I топтан II топ 3,0 см-ге, ал III топ 12,8 см-ге төмен болды. 
Құйымшағының биіктігі бойынша салыстырғанда I топтан II топ 4,0 см-ге, III топ 13,2 см-
ге  төмен.Дененің  қиғаш  ұзындығы  бойынша I топтан II топ 6,1 см-ге, III топ 16,6 см-ге 
төмен. Сербек аралық енділігі бойынша I топтан II топ көрсеткіші 0,5 см-ге, III топ 2,1 см-
ге төмен. Кеуде орамы бойынша салыстырғанда I топтан II топ 0,3 см-ге, III топ 4,8 см-ге 
төмен. Жіліншік орамы бойынша I топтан II топ 0,1 см-ге, III топ 0, см-ге төмен болды. 
       Малдың  еттілігі  негізінен  мынадай  төмендегі  көрсеткіштермен  сипатталады:  тірілей 
салмағы,  ұшасының  салмағы  жəне  шығымдылығы,  құйрығының  салмағы  жəне 
шығымдылығы, күйі мен бұлшық еттерінің жетілуі, сойыс салмағы мен шығымы, бұлшық 
ет,  май  мен  сүйектерінің  үлес  сүйектерінің  үлес  мөлшері,  еттілік  коэффициенті  т.б. 
көрсеткіштері. 
       Тəжірибеде 4,5-5,0 жəне 18 айлық  қойлардың  бақылау  сою  нəтижелеріне 
салыстырмалы  түрде  сараптама  жүргізе  отырып,  мынадай  нəтижелерді  тұжырымдадық. 
4,5-5,0 айлық жасындағы сойыс нəтижесі бойынша салыстырғанда, I топтың көрсеткіштері 
жоғары болды. Тірі салмағы бойынша салыстырғанда  I топтан II топ 1,0 кг-ға, III топ 7,1 
кг-ға төмен болды. Ұша салмағы бойынша I топтан II топтағы қозының ұша салмағы 1,0 кг-
ға, III топта 6,5 кг-ға төмен болды. Құйрық салмағы бойынша I топтан II топ 0,1 кг-ға, III 
топ 0,64 кг-ға  төмен  көрсеткішке  ие  болды.  Іш  май  шығымы  бойынша  салыстырғанда, I 
топтан II топ  0,05 кг-ға, III топ 0,49 кг-ға  төмен  болды.  Сойыс  шығымы  бойынша 
салыстырғанда I топтан II топ  0,9 пайызға, III топ 6,4 пайызға төмен болды. 
       18  айлық  қойлардың  сойыс  нəтижелерін  салыстырғанда  да I топтағы  қойлардың  тірі 
салмағынан II топтағы қойлардың салмағы  2,22 кг-ға, III топта 18,25 кг-ға төмен болды. 
Ұша  салмағы  бойынша  салыстырғанда I топтан II топ 2,31 кг-ға, III топ 6,0 кг-ға  төмен 
болды. Құйрық салмағы бойынша да I топтан II топ көрсеткіші 0,35 кг-ға, III топ 2,05 кг-ға 
төмен болды. Іш май шығымы бойынша, керісінше III топтағы қойлардың іш май шығымы 
жоғары болды.  

 
308
       III  топтан I топ 0,1 кг-ға, II топ 0,2 кг-ға  төмен  болды.  Сойыс  шығымы  бойынша 
салыстырғанда I топтағы  қойлардың  көрсеткіші  мен III топтағы  қойлардың  көрсеткіші 
бірдей болды, ал II топ олардан 6,6 пайызға төмен болды. 
 
 
2-кесте – Қазақтың ұяң жүнді құйрықты қойлардың экономикалық тиімділігі 
 
Көрсеткіштер I  II  III 
4,0-4,5ай 1,5 жас 4,0-4,5ай 1,5жас 4,0-4,5ай 1,5жас 
Тірі салмағы,кг  42,5 69,6 
41,5 67,3 35,4 50,6 
Ұша салмағы,кг  21,5 26,4 
20,5 24,1 15  20,4 
Өсіруге 
жұмсалған 
шығын, теңге 
6423 11787 
6423 11787 6423 11787 
Оның ішінде азыққа 
- 7038 
- 7038 
- 7038 
Күтіп-бағуға  - 1715 
- 1715 
- 1715 
Жəне басқа шығындар 
- 2244 
- 2244 
- 2244 
Еттің бағасы, теңге/кг 
500 500 
500 500 500 500 
Еттен 
түскен 
табыс,теңге 
500*42,5
= 
21250 
500*69
,6= 
34800 
500*41,5
= 
20750 
500*67,3
= 
33650 
500*35,4
= 
17700 
500*50,6
= 
25300 
Қырқылған жүн, кг 0,513 1,240 
0,710 1,412 0,796 1,492 
Жүн бағасы, теңге 
30 50 
40 60 40 60 
Жүннен  алған  табыс, 
теңге 
0,513*30
= 
15,0 
1,240*
50= 
62 
0,710*40
= 
28,0 
1,412*60
= 
85 
0,796*40
= 
32 
16492*6
0=90 
Барлық 
өнімнен 
алынған табыс, теңге 
21265 34862 
20778 33735 17732 25390 
Алынған  таза  пайда, 
теңге 
14842 23075 
14355 21948 11309 13603 
 
       Осы зерттеулер нəтижелерінің экономикалық талдауы көрсеткендей, оңтүстік шығыс 
Қазақстан жағдайында жыл бойы жайылымдық жағдайда күтіп бағу арқасында, ең жоғарғы 
экономикалық тиімділік көрсеткіштері көрсетілген. 
       Құйрықты  қой  шаруашылығының  тиімділігі  əрқашан  да  малдың  асыл  тұқымдық 
деңгейі  мен  оның  өнімділігіне  байланысты,  əсіресе  ет  өнімділігі  жоғары  болуы  тиіс. 
Негізінен  осындай  көрсеткіштердің  ішінен  бастысы – қойдың  салмағы.  Тоқтылардың 
салмақтары  өте  жоғары  болды,  əсіресе  будан  қозылардың  салмағы  басым  түсті.  Қойдың 
салмағы оның ет өнімділігінің негізгі көрсеткіші ретінде саналатыны белгілі, бірақ малдың 
етінің  сапасы  əр  түрлі  болады.  Ет  сапасын  бағалау  үшін  малдың  сойыс  түсімі-ет 
шығымының маңызы зор. Қой өсіргенде ең алдымен жас малдардың санын арттыру қажет, 
өйткені  жас  малдардың  өсуі  ересек  қойларға  қарағанда,  тез  əрі  тиімді,  сонымен  қоса 
азықтың  жұғымды  заттарын  көбірек  қолданады.  Жас  малдың  еті  дəмді,  жоғары  сапалы, 
жұғымды жəне тез қортылады. Қозылардың жоғарғы энергиясы жəне қоректік заттарды аз 
жұмсауы дененің дамуына зор ықпал ететіндіктен, шаруашылықтар жас малдарды жайып 
семірту арқылы арзан ет алады. Қозылардың өсу кезінде бұлшық ет жəне сүйек ұлпалары 
жылдам дамиды, ал ересек қойларда май жиналады. 
       Құйрықты  қой  шаруашылығының  тиімділігін  арттыруда  мал  басын  ғана  ұлғайтып 
қоймай, өндірілген өнімнің сапасын жақсарту қажет, яғни жүн сапасын арттыру. Құйрықты 
қойлар еліміздің ет өнімдерін толтырудың қайнар көзі, өйткені ет-жұғымдылық қасиеттері 
мол тағам ретінде сипатталады. 
       Нарық жағдайындағы құйрықты қой шаруашылығында табыс пен пайда көзі тек мол 
өнімді  мал  өсіру  ғана  емес,  сонымен  қатар  құйрықты  қойлардың  санын  көбейту  арқылы 
халықты етпен қамтамасыз ету болып табылады. 

309
       Қорыта  келгенде,  осыған  орай  осы  аталған  шаруашылықта  өсірілетін  қазақтың  ұяң 
жүнді құйрықты қой тұқымдарының өнімділік көрсеткіштеріне қарай сипаттағанда, бұл қой 
тұқымдары  стандарт  талаптарына  сай,  жерсіндіру  мəселесіне  қарай  оңтүстік-шығыс 
Қазақстанда қазақтың ұяң жүнді құйрықты қой тұқымын өсіру қолайлы, қазіргі нарықтық 
экономика  жағдайына  қарай  етке  деген  сұранысқа  байланысты  етті-майлы  бағыттағы 
құйрықты қойлардың санын көбейтумен шешіледі. 
       Тиімділігін  арттыру  мақсатымен  жоғары  сапалы  қой  етін  өндіру  үшін  аз  шығын 
жұмсап,  будандарды 4-4,5 айлық жас  кезеңінде 35,4 жəне 42,5 кг-ға  жеткенде немесе 18 
айлық жас кезеңінде 50,6 жəне 69,6кг тірілей салмақпен етке өткізген тиімді. 

жүктеу/скачать 7,24 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: