Министерство здравоохранения и социального развития республики казахстан

39
ПОЛИЯЗЫЧИЕ В КОНТЕКСТЕ ВЫСШЕГО ОБРАЗОВАНИЯ
Адамның жаңа қоғамдық қарым қатынаста өзін - өзі қалыптастыру деңгейін жоғарылатуы 
үшін және өз саласындағы бәсекелестікте, әлеуметтік ұтқырлықта үздік нәтіжеге жетуде, көбіне-
се, осы оқыту түрі қолданылады. Қазіргі заманда адам өмірінің бейнесі бір жүйеге келтірілген, 
көптеген ұлтық айырмашылықтар ұмытылған, адамдардың өз туған - туыстарымен байланысты 
жоғалған, өткен ұрпақтан қалған тәжірибелер құнсызданған. Сондықтан мұғалімдер алдында өте 
ауқымды міндеттер тұр. Олар:
Халықтардың мәдени әдет ғұрыптарындағы білім мен тәжірибелерінің барлығын қолдану, 
білім орталықтарында колайлылық тудыратын адами құндылықтар мен жаһандық  мәдениеті пай-
далана отырып тұлғаның әлемеуттік қабілетін қалыптастыру. Анығырақ айтсақ көп ұлтты және 
көпмәдениетті ортада өзін нәтижесі және белсенді сезіне отырып қызмет атқара алатын өзге  мә-
дениетке, бейбітшілік пен келісімді  өмір сүре алатын бәсеке қабілетті маман қалыптастыру үшін 
көптілді білім өте қажет.
Жоғарыда айтылғандар бізбен түйінделген әдіскерлік мәселелердің көкейкесті екенін дәлел-
дейді. Көптілді білім беру мақсаты туған ана тілі мен мәдениеттін қастерлеп алып жүретін, көптіл-
дік әлеміне, көп ұлтты және көп мәдениетті кеңістікке бейімделген көптілді тұлға қалыптастыру. 
Мұндай құрал бірінші кезекте тіл болып есептеледі. Тілді меңгеру сапасы оның даму сапасына 
байланысты. Қазақстан Республикасындағы көптілді білімнің мақсаты мен міндеттерін былайша 
жинақтауға болады: тіл меңгерген тұлға қалыптастыру және көптілдікке құзырлылық қалыпта-
стыру, тілді өзін- өзі жеңілдіру және өзін көрсету құралы ретінде па  далану. Оқушылардың мәде-
ниеттануын байыту: туған халқының мәдениетіне сай келетін дүние жүзі және Қазақстан Респу-
бликасы халықтары мәдениетіне бейімдеу.
Қазақстан - көп ұлтты мемлекет. Әртүрлі ұлт өкілдері үлкен бір отбасында өмір сүреді, басқа 
ұлт өкілдерінің  тілдерімен танысады, олардың тілдерін үйренеді.
Қазақстан бүгінгі күні өзінің тілдік мәдени дамуында қиын және қайшылық кезеңін бастан 
өткізуде.
Оны Қазақстан Республикасының тілдер жөніндегі саяси тұжырымдамасы бағасын берген 
тіл жөніндегі қалыптасқан жағдай айқындайды. Тілдер жөніндегі саясат облысындағы  барлық 
құжаттардың басты көзқарасы бірнеше тілді меңгеру қажеттілігін көрсетіп отырғанын айту ке-
рек. 2015 жылға дейінгі Қазақстан Республикасының білім беру жүйесін дамыту Концепциясынан 
«Туған тілді, мемлекеттік тілді, орыс және шет тілін меңгеру адамның ой- өрісін кеңейтеді, жан 
-  жақты дамуына әсер етеді және жаһанды танудың ауқымын кеңейтуді қалыптастырады». Қа-
зақстанның білім беру жүйесінің бір жағында бір жағында отандық ең таңдаулы білім беру әді-
стері мен ғұрыптары тұрса, екінші жағында мақсаты мемлекеттік тілді, ана тілін және шет тілін 
меңгеру болып саналатын білім беру, олардың лингвистикалық ойларын дамыту тұруы керек. Со-
нымен бірге Қазақстанда осы елді мекендейтін халықтардың тілін оқытуға ерекше көңіл бөлінеді. 
Бізде қазақ тілі- мемлекеттік тіл болып есептелсе, орыс тілі- халықтардың өзара байланыс тілі 
болып есептеледі.
Мемлекеттік бағдарлама бойынша кітаптар 6 тілде басылып шығарылады: қазақ, орыс, ұй-
ғыр, өзбек, түрік және неміс тілдерінде. Шет тілі барлық мемлекеттерде оқытылады.
«Халқы 3 тілді пайдаланатын Қазақстан өзін әлемге жоғары білімді екенін көрсетуі керек, - 
деп айқындап айтты Президент, бұл қазақ тілі – мемлекеттік, орыс тілі- ұлтаралық қарым- қатынас 
тілі және ағылшын тілі- дүниежүзілік экономикаға нәтижелі шоғырлану тілі».
Қазақстандықтар үшін бұл үш түрлі көзқарас ерешке, себебі ол қазіргі уақыт талабына Пре-
зиденттің берген жауабы болып саналады. Бұл дүние жүзінің белсенді түрде шоғырлануына бай-
ланысты қоғамның өмір талабына шешімі іспеттес.
Дүниежүзілік  қоғамда  Қазақстанның  шоғырлануы  бүгінгі  күні  қарапайым  шындықты 
мойындатып  отыр:  жоғары  дәрежеде  дамыған  тілдерді  меңгеру  арқылы  жаңа  білім  ала  алатын 
адамдарға есігін ашады. Біздің мемлекетіміздің Президентінің бастамасымен көптілді білім алу 
жөнінде тұжырымдаманы іске асыруға кірісті, себебі тек көптілді білім ғана Қазақстанның бәсе-
кеге қабілетті болу тұғырын орнықты етеді.
Егеменді  Қазақстанның  даму  жылдары  екітілдік  және  көптілдік  қоғамда  қазақ    тілінің 
құкығы мен беделін түсірген жоқ, керісінше оның дамуына қажетті жағдайлар жасады.
Бұл мемлекетіміздің президенті Н.А.Назарбаевтың терең  ойлаған тілдер туралы саясатына 

40
КӨПТІЛДІЛІК ЖОҒАРЫ БІЛІМ БЕРУ КОНТЕКСТІНДЕ 
және қазақ  халқының тарихы мен тілін, мәдениетін, әдет – ғұрпын сақтап отырған білікті ұлт 
зиялыларың іскерлікпен жүргізіп отырған еңбектерінің  жемісі. Біздің ғасыр- технология ғасыры, 
қазіргі заманауи адам міндетті түрде үш тілді меңгеруі керек. Бұл- өмір талабы.
«Кім шет тілін білмесе, ол өз тілінде білмейді»- деген Гете. Сонымен, көпұлтты және көпмә-
дениетті ортада өзін нәтижелі, белсtнді сезіне отырып, басқалардың  мәдениетіне түсіністікпен 
және сыйлау сезімімен қарайтын, бейбітішілік пен келісімде өмір сүре алатын, жеке көз қарасы 
айқын, бәсекеге қабілетті маман қалыптастыру үшін көптілді білім  алуды қамтамасыз ету керек.
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі:
1. Абсатмаров Р.Б., Садыков Т.С.Студенттердің халықаралық мәдени қарым - қатынасын   тәрбие-
леу. – Алматы, 1999.
2. Үлкен кеңестік энциклопедия: Тілбілімі, 1998.
3. Назарбаев Н.А. Жаңа әлемдегі  Жаңа  Қазақстан.   № 33(25278). — 2007. — 1 марта
4.  Назарбаев  Н.А.Қазақстанның  әлеуметтік  модернизациясы:  Бүкілхалықтық  еңбек  қоғамына 
жиырма қадам//  Қазақстандық ақиқат. — 2012. — № 218-219. — 10 июля.
А. Қаблан
ПОЛИЯЗЫЧНОЕ ОБРАЗОВАНИЕ: 
РАЗВИТИЕ КОММУНИКАТИВНОЙ КОМПЕТЕНЦИИ
Карагандинский Государственный Медициский Университет
Научный руководитель: Р.С. Жаликенова, старший преподаватель 
кафедры иностранных языков
Концепция развития образования в Республике Казахстан направлена на качественное об-
новление  форм  и  методов  подготовки  профессиональных  кадров,  отвечающим  общемировым 
стандартам. При этом большое внимание уделяется полиязычному образованию. Основной про-
блемой полиязычия является четкое определение целей, содержания, непрерывности полиязычно-
го образования на всех этапах, в связи с этим усиливается дифференциация ожиданий и требова-
ний к системе образования.
В  современных  условиях  стремительного  роста  научных  знаний,  инновационных  техно-
логий,  изменения  и  модернизации  политики  в  образовании,  совершенствование,  управление  и 
контроль  качества  подготовки  специалистов  является  важнейшей  социально-педагогической  
проблемой.
Развитие инноваций и повышение конкурентоспособности, улучшение эффективности за-
трат Правительства РК в области науки и технологий в условиях международной конкуренции. 
Механизм глобальных перемен в мире, изменения экологического и социально культурных укла-
дов в нашей стране приводит к тому, что обучение полиязычному образованию в вузах, занимает 
особое место в подготовке будущих специалистов.
Во  всех  сферах  образования  применяются  методы  интенсификации  и  модернизации  си-
стемы подготовки, повышение качества обучения с использованием инновационных технологий 
учебного назначения. Применение инновационных технологий в учебном процессе дает возмож-
ность утилизировать психолого-педагогические разработки. Мощным стимулом инновационных 
процессов стало требование подготовки специалистов, владеющих многоязычием как в повсед-
невном, так и в профессиональном общении.
Цель полиязычного обучения на современном этапе нацелена на развитие у студентов ком-
муникативной компетенции. 
В условиях углубления интеграционных процессов в мировом образовательном простран-
стве полилингвиального обучения является насущной потребностью. Полиязычная компетенция 
стала неотъемлемым элементом подготовки высококвалифицированных и конкурентоспособных 
специалистов на международном рынке труда. 
Процесс приобретения общения с мультилингвиальной культурой требует создания ситуа-

41
ПОЛИЯЗЫЧИЕ В КОНТЕКСТЕ ВЫСШЕГО ОБРАЗОВАНИЯ
ции практического использования языка как инструмента межкультурного познания и взаимодей-
ствия. 
Для поддержания темпов развития в нашей стране необходимо обеспечить прорыв в элек-
тронных услугах (выступление Н.А. Назарбаева в послании «Болашак»).
Непрерывно увеличивается объем и изменяется содержание знаний, умений и навыков, ко-
торыми должны владеть современные специалисты. 
Государство нацеливает на обеспечение поликультурного и духовного роста нации, укре-
пление роли государственного языка, как фактора укрепления казахстанской государственности, а 
также русского и английского языков, повышение формирования поликультурной направленности 
личности, обусловленное процессом интеграции, стремлением создать общество, в котором куль-
тивируются межличностные и межэтнические отношения. 
Современные вызовы предполагают объединение усилий международного сообщества в во-
просах воспитания и образования молодого поколения в духе толерантности и уважения ценно-
стей и традиций представителей других народов, религий и культур.
Стратегия  интеграции,  при  которой  происходит  синтез  двух  культур  –  наиболее  успеш-
ная. При выборе этой стратегии меньше вероятности развития различных психологических рас-
стройств.  Выбор  стратегии  интеграции  позволяет  уменьшить  последствия  культурного  шока  и 
способствует поддержанию, положительной самоидентификации. 
Родные языки стали восприниматься как важнейшая ценность, поэтому уважение к ним со 
стороны носителей других языков должно стать обязательной нормой и обратному процессу.
В условиях интеграции отечественного образования в мировое образовательное простран-
ство становится актуальным и способствует повышению конкурентоспособности образования. У 
всех людей есть явление трансферта. 
Главный переход из одного языка в другой язык не труден. Одним из самых важных вещей 
в полиязычном образовании – составление модернизированной учебной программы и инструкций 
и ускоренное обучение полиязычного преподавателя, владеющего инновационными педагогиче-
скими технологиями в условиях полиязычного образования.
Образование должно прививать активный иммунитет в изучении языков. Принципы язы-
ковой  политики  строятся  на  основе  языкового  общения,  язык  –  есть  ключ  к  пониманию  иных 
лингвокультур. Общеизвестно, что современные государства – полиэтичны. Проблема полиязыч-
ного образования приобретает особую актуальность и сложность в полиязычном обществе.
Обогащая модель языкового обучения, при котором государственный и родной языки ис-
пользуются в качестве языков обучения. Таким образом, обеспечивается усвоение государствен-
ного языка на уровне, который нужен для социализации личности в рамках нашей страны. Изуче-
ние же родного языка способствует сохранению национально-культурной идентичности личности 
и самобытности не доминирующих этносов. Культурный проект «Триединство языков» является 
постулатом политики мульткультурализма, который находит отражение и в процессе преподава-
ния. Благодаря эффективному решению задач полиязычного образования можно достигнуть через 
формирование и развитие у учащихся критического мышления, использованию методик интен-
сивного обучения.
Возросли объем и качество преподавания государственного языка и иностранный язык на-
ряду с государственным применяется в качестве языка обучения. Реформа языкового обучения 
помогает в решении первостепенных задач:
Сохранение и развитие языкового и культурного многообразия среди молодежи в условиях 
полиязычного образования. Целью полилингвиального образования является формирование дина-
мичных умений и навыков с частичными компетенциями в различных языках в качестве отправ-
ной  точки  для  дальнейшего  получения  образования.  Программы  полилингвиального  обучения, 
предусматривающие  преподавание  предметов  как  на  родном  языке  ребенка,  так  и  на  втором  и 
третьем языках. Необходимо осознать, что наше желание соответствовать европейским стандар-
там  требует  целенаправленной  работы  высшей  школы,  которые  должны  всячески  поощряться, 
поддерживаться и финансироваться государством.
При обучении преподавателей-линвистов методике полилингвиального обучения необходи-
мы технические средства и учебные материалы, экспериментальная работа по оптимизации язы-
кового обучения.

42
КӨПТІЛДІЛІК ЖОҒАРЫ БІЛІМ БЕРУ КОНТЕКСТІНДЕ 
Целью данной программы является повышение качества обучения государственному языку 
и сохранение национальной и культурной самобытности национальных меньшинств и воспитание 
толерантности,  продвижение  общеевропейских  языков  через  адаптацию  передовых  технологий 
полиязычного образования. Полиязычное образование предполагает использование двух или бо-
лее языков обучения. Именно культурный аспект языка привлекает особое внимание современных 
исследователей в ситуации культурного морализма и растущей глобализации. Язык является хра-
нителем культурных ценностей. Культура, выраженная в единицах языка – это языковая картина 
мира, включающая объем знаний, который зафиксирован в языке народа. 
Список использованных источников:
1. “Полиязычное образование в системе высшей школы” Федорчук О.Н. Санкт- Петербург 2011 
год стр. 106-110.
2. “Вопросы внедрения полиязычного образование в Казахстане” Климова О.Б. Актобе 2012 год 
стр. 8-16.
Ж.М. Калиакбаров, Е.С. Абдраимов
ПОЛИЯЗЫЧНОЕ ОБРАЗОВАНИЕ – ВАЖНЕЙШАЯ СТРАТЕГИЯ 
РАЗВИТИЯ КАЗАХСТАНА
Карагандинский государственный технический университет, г.Караганда
Научный руководитель: С.М. Тажибаева, преподаватель каферы русского языка 
и культуры КарГТУ
Полиязычие как важное направление развития человечества осознавалось давно. Сегодня 
невозможно представить себе, что где-то ещё существуют страны, люди которых владели бы толь-
ко одним языком. И в реальности нет цивилизованных государств, где жила бы только одна нация. 
Для нормального функционирования любого многонационального государства весьма существен-
но формирование двуязычия и полиязычия.
Языковая политика Республики Казахстан. Казахстан – страна многонациональная. Жизнь 
сложилась так, что люди разных национальностей живут здесь в одной большой дружной семье, 
знакомятся  с  языками  представителей  других  национальностей,  изучают  их  языки.  По  опросу 
(опросом были охвачены 1392 респондента из 5 областей Казахстана), сделанному Р.Б. Абсаттаро-
вым и Т.С. Садыковым, «каждый респондент сообщил, что живет по соседству с представителями 
не менее пяти различных национальностей, 83,1 % опрошенных имеют среди представителей дру-
гих национальностей близких друзей, более 50 % – близких родственников, 91,9 % – приглашают 
и сами ходят в гости к людям других национальностей» [1, 15].
Важнейшей стратегической задачей образования Казахстана является, с одной стороны, со-
хранение лучших казахстанских образовательных традиций, с другой, обеспечение выпускников 
школ  международными  квалификационными  качествами,  развитие  их  лингвистического  созна-
ния, в основе которого – овладение государственным, родным и иностранными языками. 
В Казахстане уделяется очень большое внимание изучению языков народов, населяющих 
эту страну. Здесь казахский язык является государственным, а русский язык – язык межнацио-
нального общения. По государственной программе учебники нового поколения издаются в стране 
на шести языках: казахском, русском, уйгурском, узбекском, турецком и немецком. Иностранные 
языки изучаются во всех школах. Если учесть, что обучение осуществляется на государственном, 
казахском,  и  языке  межнационального  общения,  русском  языках  в  школах,  колледжах  и  вузах, 
а в учебных планах всех учебных заведений предусмотрено изучение, кроме русского, еще, как 
минимум, одного иностранного языка, то можно говорить, что в Казахстане уже сформировалась 
двуязычная ситуация и имеется тенденция полиязычного образования. 
«Сейчас в Казахстане в основном утвердилось двуязычие как важнейшее направление куль-
туры межнационального общения. Человек, владеющий кроме родного языка языком другого на-
рода, получает возможность общаться с большим количеством людей, приобщаться к материаль-

43
ПОЛИЯЗЫЧИЕ В КОНТЕКСТЕ ВЫСШЕГО ОБРАЗОВАНИЯ
ному и духовному богатству, выработанному носителями языка другого народа, ближе и глубже 
знакомиться с его историей, культурой» [1, 33].
Полиязычие – «употребление нескольких языков в пределах определенной социальной общ-
ности; употребление индивидуумом нескольких языков, каждый из которых выбирается в соответ-
ствии с конкретной коммуникативной ситуацией» [2, 303].
Чтобы обеспечить достижение международно-стандартного уровня владения несколькими 
иностранными языками, мы сформулировали концепцию полиязычного образования. Она пред-
полагает становление полиязычной личности при определенном отборе содержания, принципов 
обучения, разработке специальной технологии с использованием многоязычных разговорников, 
словарей и учебно-методической литературы, где указывались бы сходства и различия базового, 
промежуточного и нового языка обучения. В новой технологии обучения необходимо обеспечить 
идентичность содержания обучения второму и третьему языкам, начиная с универсальных языко-
вых явлений переходить к специфическим для нового, изучаемого, языка. 
Полиязычная личность – это модель «человека, рассматриваемого с точки зрения его го-
товности производить речевые поступки, создавать и принимать произведения» (высказывания и 
тексты) на трех и более языках [3, 95].
Опираясь на теорию Ю.Н. Караулова [4], мы различаем некоторые уровни языковой лично-
сти.
1.Готовностная модель. Вербально-семантический уровень полиязычной личности.
2. Тезаурусный уровень полиязычной личности.
3. Мотивационный уровень полиязычной личности.
4. Качество чтения и пересказа.
Уровни  сформированности  полиязычной  личности  в  определенной  степени  условны,  так 
как могут иметь самые различные сочетания.
В качестве основополагающей цели обучения иностранным языкам становится формирова-
ние поликультурной многоязычной личности, обладающей информационными, коммуникативны-
ми и интеллектуальными потребностями, способностями и компетенциями, которые позволят ей 
успешно действовать в условиях межкультурного общения и профессионально-языковой деятель-
ности в роли субъекта иноязычного познания, иноязычного общения и иноязычного творчества.
Полиязычная компетенция представляет собой не просто владение несколькими иностран-
ными языками. Полиязычная компетенция – это владение системой лингвистических знаний, уме-
ние выявлять сходное и различное в лингвистической организации различных языков, понимание 
механизмов функционирования языка и алгоритмов речевых действий, владение метакогнитивны-
ми стратегиями и развитой познавательной способностью. Полиязычная компетенция не является 
суммой знаний конкретных языков, но представляет собой единую сложную, часто асимметрич-
ную конфигурацию компетенций, на которую опирается пользователь. Она совершенствует по-
нимание методов и процесса изучения иностранных языков и развивает способность общаться и 
действовать в новых ситуациях.
Годы развития суверенного Казахстана показывают, что двуязычие и полиязычие в обще-
стве не только не ущемляет права и достоинства казахского языка, но и создаёт все необходимые 
условия для его развития и прогресса. Но это зависит от глубоко продуманной языковой политики 
Президента Назарбаева и государства и способности национальной интеллигенции сохранить и 
развить культуру, историю и язык казахского народа. 
Концепция языковой политики Республики Казахстан определяет русский язык как основ-
ной источник информации по разным областям науки и техники, как средство коммуникации с 
ближним и дальним зарубежьем. Развитие государственного, казахского, языка, сохранение и раз-
витие русского, осуществление политики полиязычного образования – задача важнейшая, но труд-
ная. Решить эту задачу можно только сообща, усилием всех членов общества. 
Список использованных источников:
1. Абсатмаров Р.Б., Садыков Т.С. Воспитание культуры межнационального общения студентов. – 
Алматы, 1999. 
2. Большая советская энциклопедия: Языкознание, 1998. 

44
КӨПТІЛДІЛІК ЖОҒАРЫ БІЛІМ БЕРУ КОНТЕКСТІНДЕ 
3. Кондубаева М.Р. Научно-исторические основы формирования культуры речи двуязычного учи-
теля-словесника: автореф. дис. ... д-ра пед. наук. – Алматы, 1995. – 339 с. 
4. Караулов Ю.Н. Русский язык и языковая личность. – М., 1987. – 261 с.
А.А. Қалымберген
ОРТАҚ ТІЛ – ҰЛТТЫҚ ТІЛ – КӨПТІЛДІЛІК
Е.А. Бөкетов атындағы ҚарМУ студенті
Ғылыми жетекшісі: А.А. Джузганова, 
Е.А. Бөкетов атындағы ҚарМУ аға-оқытушысы
Өзге ұлттың тілін, дәстүрін білмей, оның жанын, арманын түсіну, 
сеніміне, құрметіне бөлену мүмкін емес,
Өз тілінің сұлулығын сезінбей, өзге тілдің сұлулығын сезіну екі талай...
Бауыржан Момышұлы
Тіл  –  адамдық  қарым  –  қатынастың  негізгі  құралы,  адамдар,  топтар  мен  олардың  бір-
лестіктері  арасындағы  өзара  әрекеттің  саналы  негізі.  «Тіл»  терминінің  өзара  байланысты  екі 
мағынасы бар:
- таңбалар жүйесінің белгілі тобынан тұратын жалпы тіл, яғни, нақты тілдерге тән жалпы 
заңдылықтарды қамтитын біртұтас адамзат тілі деген дерексіз ұғымды білдіреді;
- белгілі бір әлеуметтік ортада, белгілі уақыт пен кеңістікте таңбалық жүйе ретінде қолданы-
латын, адамдар сөйлейтін нақты этникалық немесе ұлттық тілдер.[1]
Адамзат тілінің шығуы – алғашқы адамдардың пайда болуымен байланысты. Тілдің шығуы 
туралы түрлі теориялар бар. Соның ішіндегі, моногенез теориясы – тілдің шығуын, әртүрлі діни 
әңгімелер,  аңыз,  ертегілер  арқылы  зерттейді.  Аңыздар  да  тілдің  бір  ортадан  шыққанын  жоққа 
шығармайды... Алғашқы қауымдық құрылыста адамдар ру болып біріккен. Олардың тілдері рулық 
болған, кейін рулық құрылыс ыдырап, территориялық, мемлекеттер пайда болған, яғни, халықтық 
тіл де пайда болады. Феодализмнен капитализмге көшу барысында ұлт пайда болып, халықтық тіл 
ұлт тіліне айналады.[2]
Әлемде 262 мемлекет бар. Оның 194-і егемен мемлекеттер және нақты саны белгісіз 3000-
7000 – ға жуық тілдер бар.[3]
Мамандардың жүргізген арнайы зерттеуі нәтижесінде, әлем бойынша адамдар көбіне: ағыл-
шын,  қытай,  хинди,  неміс,  испан,  португал,  итальян,  француз,  араб,  орыс  тілдерінде  сөйлейді 
екен. Ал «Baq.kz»ақпараттық порталдың мәлімдеуінше – қазақ тілі сөйлейтін адамдарының саны 
жағынан әлемдік тілдер арасында 70-ші, тіл байлығынан 3-ші орында. Ең бай тіл саналатын араб 
тілінде 12 миллион 300 мың сөз болса, бұл көрсеткіш ағылшын тілінде 750 мың, қазақ тілінде 600 
мың, ал испан тілінде 300 мың, орыс тілінде 150 мың екен. Ал қытайлықтар болса 87019 иерог-
лифті қолданады. Демек, қазақ тілі әлемдегі ең бай тілдердің төрінен орын алады.[4]
Өз тілінің сұлулығын сезінбей, өзге тілдің сұлулығын сезіну екі талай демекші, әр ұлттың 
ұлт болып қалыптасуының терең тамыры тілінде жатыр. Қазақтың ата – бабалары мирас еткен 

45
ПОЛИЯЗЫЧИЕ В КОНТЕКСТЕ ВЫСШЕГО ОБРАЗОВАНИЯ
жері де бай, салт – дәстүрі, төл тарихы да бай. Ал тілінің қазына байлығында шек жоқ. Біле біл-
ген адамға ол қалың орман сияқты қаулап тұр. Тамыры тереңге тараған, жапырағы жайқалған, 
қайыспас қасиетті емен тәрізді. Таңғажайып сөз қазынамыз талай шешенді сайратып, тілінен бал 
тамызған, билерге кесікті билік айтқызған. 
Туған тілім – ана тілім. «Ана тілі» неге бұлай аталады екен? Неге ата, аже, әке тілі емес? 
Неге десеңіз? Бесіктегі баланы алғаш сөйлеуге үйрететін, тілін шығаруға құлшындыратын да ана-
ның әлдиі болса керек. Туған тіліміздің ана тілі деп аталуының түп – төркіні осында жатыр. Сон-
дықтан анаңды қандай сүйсең, ана тілін де сондай сүю перзенттік парыз.
Тіл ақыл – ойдың, білім мен біліктіліктің, жалпы дүние танымның, ішкі мәдениеттің елшісі. 
Ол «елшінің» мықты болуы адмның өзіне байланысты.
Әрине,  қазіргі  озық  заманда  өзге  тілдерді  білу  артықтық  етпейді,  көкжиегің  кеңи  түседі. 
Бірақ өзге тілді біл деген, өз ана тіліңді ұмытып кет деген сөз емес. Қазақтың әйгілі ақын, ғалым, 
жазушылары өзге тілді білгендерімен , ең бастысы ана тіліне қызмет еткен. Мысалы, Шоқан Уәли-
хановтың әскери шені болса да, ол халық жадында сол шенімен емес, елін, туған тілін, туған әде-
биетін сүйген ғалым ретінде қалды. Абай атамыз айтқандай: «Баламды медресеге біл деп бердім, 
қызмет қылсын, шен алсын деп бермедім». Келешекте шен де , лауазым да, атақ та туған тілге 
қызмет етуі керек. Әлемдегі бәсекеге қабілетті елдердің қатарына енуді көздеген халықтың басты 
мақсаты да сауатты ұрпақ тәрбиелеу. Сауатты ұрпақ - өз ана тілінде еркін сөйлей алатын, оны те-
рең меңгерген ұрпақ. Әрбір адам өз ана тілін білуге  және мемлекеттік тілін меңгеруге  міндетті. 
Тіл қай ұлттың болса да өзгеше соғылған қорғаны. Сол қорғанымыз мықты болғай! 
Сауатты ұрпақ демекші, өз ана тіліңнен, мемлкеттік тілден (оған қиянат етпей) басқа да шет 
тілдерін меңгеру – заман талабы! XXI ғасырдың өзіндік сипаты білім мен ғылымның, елдер эко-
номикасы мен тұрмысының өзара араласуымен ерекшеленеді. Әсіресе, ғылым – білім - өндірістің 
кірігуі адамдардың мәдениетаралық қарым – қатынасының жаңаша танылуына, арнайы зерттеу-
лердің тереңірек жүргізілуіне түрткі болды. «Тегінде адам баласынан ақыл, білім, ар, мінез қасиет-
терімен озады» деген ұлы Абай атамыз. Сондықтан, білім беру жүйесін дамыту басты бағыт болып 
саналады. Еліміздің қазіргі заман талабына сай ҚР «Білім туралы» заңының 5 – бабында «Барлық 
оқу орындары мемлекеттік жалпы міндетті стандартқа сәйкес мемлекеттік тіл ретінде қазақ тілін 
білу мен дамытуды, орыс тілі және бір шетел тілін оқып үйренуді қамтамасыз етуге тиіс» деп көр-
сетілген. Мемлекетіміздің саяси, экономикалық, мәдени байланыстары бірнеше тілде білім алуды 
қажет етеді.  Көптілді білім беру дегеніміз – оқу үрдісі барысында екі не одан да көп тілде білім 
беру. Елбасымыз Қазақстан халқына арнаған «Жаңа әлемдегі жаңа Қазақстан» атты Жолдауында 
«Тілдердің үштұғырлығы» мәдени жобасын жүзеге асыруды ұсына отырып, қазақ елін әлемдегі 
үш тілді қатар тұтынатын білімді де білікті ел ретінде танытуымыз қажет екенін және мемлекеттік 
тіл – қазақ тілі, ұлтаралық қарым – қатынас тілі – орыс тілі мен жаһандық экономикаға табысты 
кірігу тілі – ағылшын тілі болуы тиіс екенін ерекше атап көрсеткен. 
Қазақстанда тілдердің үштұғырлығы жобасы жүзеге асырыла бастады. Бұл өз кезегінде, ке-
лешекте бәсекеге қабілетті мемлекеттермен қатар жүруге мүмкіндік береді. Осы жоба аясында, 
елбасы мемлекеттік тіл мәселесіне ерекше тоқталып өтті: «Қазақ тілі үш тілдің біреуі болып қал-
майды. Үш тілдің біріншісі, негізгісі, бастысы, маңыздысы бола береді. Оған деген қамқорлық та 
жоғары деңгейде болатынын атап өтті. 
Көптілді оқыту – жас ұрпақтың білім кеңістігінде еркін самғауына жол ашатын, әлемнің 
ғылым  құпияларына  үніліп,  өз  қабілетін  жан  –  жақтан  танытуына  мүмкіншілік  беретін  бүгінгі 
күнгі ең басты қажеттілік. XXI ғасыр адамының универсалды жан – жақты болуы – заман талабы. 
Осыған орай, бүгінгі таңда Қазақстанға ақпараттық – технологиялық, ғылыми, медициналық т.б. 
салаларда жаңалықтарды, әлемдік  тәжірибелерден хабары болып, бұл жаңалықтарды өзінің ана 
тілінде халқының игілігіне пайдалану үшін халықаралық байланыстарды нығайтып, әлем арена-
сына шығу үшін көп тіл білетін мамандар қажет. Осыған орай білім беру жүйесінде оқытушыларға 
қойылатын басты талаптардың бірі - өз ойы мен пікірін еркін жеткізе алатын, мобильді , мәдени-
етті, бәсекеге қабілетті маман тәрбиелеу. 
Халықаралық аренда экономикасы мықты, даму жолында бірнеше саты алда келе жатқан 
мемлекеттер  –  ағылшын  тілдес  мемлекеттер.  Сондықтан  да,  олардан  тәжірбие  алу  үшін,  басқа 
да мәселелер бойынша кірігу, қатар жүру үшін де, шет тілдерін үйренудеміз. Мұның кемшілігі 

46
КӨПТІЛДІЛІК ЖОҒАРЫ БІЛІМ БЕРУ КОНТЕКСТІНДЕ 
жоқ:«Қанша тіл білсең, сонша рет адамсың» дейтін нақыл сөз бар емес пе?! Менің ойымша, эконо-
микалық бәсекелестік рухани – тілдік бәсекелестікті де тудырады. Бір кездері Елбасымыз Н.Ә.На-
зарбаев «Егер, Билл Гейтстің жасағаныңдай жаңалық ашсаңыздар, онда қазақ тілі бүкіл әлемге 
танылады» деуінің де негізі бар. Өйткені, біз технологиялық және техникалық жаңалықтарды аша 
білсек, әлем халқын бұл жаңалықтарымызбен қызықтыра білсек, олар біздің ол жаңалықты қалай 
ашқанымызды білу үшін амалсыз қазақ тілін үйренеді.[5]
Қазіргі таңда көпшілігіміз – қос тілдіміз. Ал, «Үш тұғырлы» саясаттың арқасында көп тіл-
ді – полиглот атанамыз! «Полиглот» деген үш немесе одан да көп тілді меңгерген адам. Тарихтан 
ойып тұрып орын алған полиглоттардың бірі – Италия кардиналы болған Джузеппе Меццофан-
ти(1774-1849), ол жалпы 72 тіл біліп, 39 тілде еркін сөйлеген және 50 тілдің диалектісімен таныс 
болған. Ең қызығы, ол ел асып, басқа мемлекетке бас сұқпай – ақ Өз Италиясында жүріп осын-
дай нәтижеге қол жеткізген. Иштван Даби – венгрлік жазушы, 103 тілде аударма жасаған. Расмус 
Кристиан Раск - әр тілді 6 аптаның ішінде меңгерген болған, 200-ден аса тіл білген лингвист. Ал 
қазіргі заманның полиглоттары  қатарына мәскеулік Вилли Мельниковты жатқызуға болады., ол 
100  тілден  артық  меңгерген  көрінеді.  Ал,  өзіміздің  қазақ  студент-Ақмаржан  Кенжеболат  қазақ, 
орыс  тілдеріне  қоса  ағылшын,  корей,  қытай,  өзбек  тілдерін  еркін  меңгерген.  Он  сегіз  жастағы 
қыз бұл тілдердің бәрін өз еркімен үйренген. Өзім оқитын оқу орнымның қабырғасында сабақ 
беріп жүрген аға-оқытушыларды мақтан етемін. Олар өз салаларының мықты мамандары болумен 
қатар, көптілді полиглоттар. Айтулары бойынша: -Бір тіл білсең, сол тілде сөйлейтін тұтас бір 
елді білесің. Ортаң да кеңейе түседі. Ұсыныстар мен мүмкіншіліктер де арта түседі... Осылайша 
полиглоттар қатарын тізе берсек, тізім жалғасып кете береді екен. Осы мақаланы оқып отырған 
оқырман, сіз де полиглоттардың қатарынан көрінгіңіз келе ме? Олай болса, жалқаулықты тастап, 
бүгіннен бастап іске кірісіңіз! Атам қазақ «Жеті жұрттың тілін біл, жеті түрлі білім біл» демеп пе 
еді. Көп тіл білсеңіз, заманның көшінен қалмай, биік белестерді бағындырасыз. 
P.S.: Бірнеше тілді еркін меңгеру үшін не істеу керек? 
-Үзбей жаттығу керек екен. Нақты мысал, неміс археологы Генрих Шлиман үнемі жаттығып 
отырудың арқасында күніне прозалық мәтіннің жиырма бетін жаттап алған. Ол кісі орыс тілін бір 
жарым ай ішінде меңгеріпті;
- Алдымен негізгі тілдерді, содан соң сол тілдерге жақын тілдерді үйрену керек. Көп тіл 
білген сайын адамның тіл меңгеру қабілеті де арта түседі екен;
-Жүрексініп, қорқу тіл үйренуге кері әсерін тигізеді;
-Тілді оқу арқылы ғана емес, естіп-тыңдау арқылы үйреніңіз;
-Ең бастысы, бар зейініңізбен көп тілді меңгеруге ниет етсеңіз, онда міндетті түрде полиглот 
атанасыз.[6]

жүктеу/скачать 3,21 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: