Әдебиет:
1. Сыздық Р. Сөз құдiретi. Алматы.: “Санат”, 1997.
2.Кекiлбайұлы Ә. Он екiтомдық шығармалар жинағы. Алматы: “Өлке”.–1999 ж.
3.Жанпейiсов Е. Қазақ прозасының тiлi. /Октябрь алды және 20-30 жылдар/. 1968.
4.Арнольд И.В. Стилистика современного английского языка. –Л.: Изд-во иностр. Лит-ры.,
1973.
5.Серғалиев М. Сөз сарасы. –Алматы: Жазушы, 1989. –198б.
Аренова М.Ж.
PROVERBS: A PATH TO UNDERSTANDING DIFFERENT CULTURES
Genius, wit, and spirit of a nation
are discovered by their proverbs.
Francis Bacon
В данной статье рассматривается изучение пословиц как способа к пониманию
других культур.
This article describes the study of proverbs as a way to understand other cultures.
One of the greatest abilities of a human is the ability to express his thoughts,
feelings, sensations, his perception of the surrounding world and various phenomena
occurring therein through a keen imaginative expression.
Proverbs and sayings reach for the depth of the sole of a person of any nationality
since oral folk arts of all peoples have passed through the same way of development. Various
stages of the historical way of the world's peoples have common forms of expression in
proverbs and sayings – the depository of wisdom. Penetration into the culture of a people
means housel to the history of this people, its life style, usages and traditions. A people
without wisdom is like a body without a sole!
Proverbs and sayings represent genres of folk arts originating in the opinion of
scientists from the time of the primeval order. "They are made in the time of the primeval
primitiveness of speech and as branches close to the root they are worthy of our study and
memory".
The source of proverbs and sayings has always been life in all its endless variety.
They were born in the process of conceptualization of people's experience, they reflected
with exclusive completeness thoughts of the working person and fighter.
103
Yet, each culture has proverbs that are unique to it. The saying, "If you want to know a
people, know their proverbs" illustrates this.
For example, sayings from various Native American tribes often reflect their view of
the land as sacred: "Take only what you need and leave the land as you found it" and the
importance of spirituality: "Wisdom comes only when you stop looking for it and start living
the life the Creator intended for you".
Japanese proverbs often refer to morals: "An evil deed remains with the evildoer" and
discretion: "The tongue is like a sharp knife, it kills without drawing blood".
Many Mexican proverbs reflect the thinking and values of rural people or the average
person on the street and hope is a common theme: "Hope dies last of all".
Workplace diversity is and will become increasingly important for Extension to
address. We can learn about a people through its sayings.
Sharing these proverbs can be one way to learn about other cultures - their similarities
and differences compared to ours.
Having analyzed the fund of proverbs and sayings with the gender components in
these two languages we revealed the following tendency: the considerable number of
proverbs is devoted to women and most of them contain negative connotation of female
representatives.
The common thing in the languages of analyzed cultures is stereotypic opinion about
low mental abilities of a woman. Әйелдің шашы ұзын, ақылы қысқа. In the English there
are number of equivalents, confirming similarity of such estimation of a woman: Women are
the devil’s nets. The attitude towards woman in Russian and English cultures is different. In
Kazakh culture a woman is considered to be a keeper of the family, household: Әйел –
әдептің әліппесі: Жақсы әйел жаман еркекті түзетеді, Жаман әйел жақсы еркекті
жүдетеді. As for Englishmen a woman is a secret: Woman is the key to life’s mystery.
Appearance is not the main thing. It is not the most important condition for being
beautiful. It is much more important for a woman to be a good mistress, to be kind, careful
and quick-witted. Қыз қылығымен жағады.
The distinctive feature of Kazakh in comparison with the English language is that
there are proverbs characterizing men. All of them convey positive characteristics and they
are about resoluteness, courage, superiority, straightforwardness: Тура ағаш үйге тірек,
тура жігіт елге тірек. Ауыр жүкті нар көтерер, ел жүгін ер көтерер, Батыр жігіт
жол бастар, ақін жігіт той баста.
According to the result of analysis of three languages it is possible to make the
following conclusion: in the Kazakh linguistic worldview the concepts "woman" and "man"
are presented in their quantitative ratio more widely than in English. The greatest number of
proverbs is proverbs reflecting social characteristics. Possible explaining of the given fact
can consist in the fact that in Kazakh culture relationship are closely supported that is
expressed by nominative density of terms of relationship: brother, daughter-in-law, sister-in-
law, brother-in-law, mother-in-law, father-in-law, son-in-law, parents and etc.
So we can say that the majority of paremias reflect male point of view and domination
of men. The image of women is not always negative. We can rather say about a tendency,
than a negative attitude. But a certain degree of androcentrism takes place.
In the ethnic culture of different peoples proverbs and sayings including the names of
animals – is primarily a statement about the human-being, his spiritual and social terms.
Sufficiently a large number of English zoomorphic phraseological units have full or
partial equivalents in other languages, because of the coincidence of mental maps of reality
in carriers of different languages and common elements of culture the so-called “cultural
universals”. However due to differences in cultural factors, ethnic origin, different lingua
104
world picture and the various literary sources, many zoomorphic set expressions contain an
element of value, which is understandable only for the carriers of given culture, served by its
language.
For example, in English, there are such verbal clichés like it rains cats and dogs (a
heavy rain), and a rat race (competition), to suck the monkey (about the manner of drinking
from the bottle), and other. In Kazakh also such clichés are found: қой аузынан шөп алмас
(about quiet and mild person); ит өлген жер (a great distance away from); қоян жүрек (the
coward); тышқан тірлік (boring and monotonous job).
Predominantly positive connotation of zoonym “horse” in English and Kazakh ethnic
cultures confirmed by examples of contextual implementation, apparently goes back to
ancient archaic trickster, embodied by the literary tradition. A horse! My Kingdom for a
horse! – exclaimed Shakespeare’s Richard III.
Many period of evolutionary development a human-being and a horse passed together in the
spiritual and physical harmony with each other. The world history has documented numerous
instances of the sublime, grateful and respectful treatment of the owner to his horse.
According to the testimony of Pliny the younger, a horse “sat” in the legislature such as the
horse of the Roman emperor Caligula, which was “promoted to the senators and consuls”.
Kazakh people always respected this animal and had special attitude toward this animal.
Their positive attitude is reflected in proverbs and sayings such as: Жылқы –
малдыңпатшасы,
Ат ұстаған азабынан құтылады,
Аттылы ақысын жаяуға жібермес, Аттының несібі алтау etc. Among so-called
animal proverbs containing the word “horse” takes premier place and precisely all of them
have positive connotation.
To sum up what is stated above we can see that the theme is quite topical nowadays.
Usage of the proverbs makes our language more rich and the speech – more colorful.
Knowledge of the proverbs of different nations means knowledge of their lifestyle, culture
and some of their traditions and customs.
It is common knowledge that proverbs are pieces of the past they convey valuable
information about people's style of life. They help to learn the history of a nation, to find out
forgotten rites and traditions.
Literature:
1. Wolfgang Mider. Proverbs are never out of season. Popular Wisdom in the Modern Age. New York
Oxford University Press? 1993
2. Аққозин М. Қазақ мақал мәтелдері. Алматы, "1990
3. М. Ауэзов About traditional and innovative in the Kazakh Soviet Literature. M.- 1960
Жолшибекова К.Ж., Уралтаев Н.Б
ТҮПНҰСҚА ТІЛДЕГІ БІРЛІКТЕРГЕ ӘР ТҮРЛІ ДЕҢГЕЙДЕГІ
АУДАРМАНЫҢ СӘЙКЕСТІКТЕРІ
В данной статье изучены особенности соответствия перевода с одного языка на
другой на различных уровнях языковой системы.
This paper studied the characteristics and the appropriate translation from one language to
another at different levels of the language system.
105
Аударманың мағыналық және құрылымдық жағынан түпнұсқа тілдегі нұсқасына
барынша жақындастыруға талпыныс салдарынан, аудару барысында құрастырылатын
оның мәтіні ғана балама болып қоймай, сонымен бірге осы мәтіндегі жеке сөйлемдер
де балама болады. Жоғарыда айтқанымыздай мәтінге қатысты сөйлемдер ғана емес,
сонымен қатар түпнұсқа тілдегі және аударылатын тілдегі тілдің құрамдас бірліктері
де балама болады.Түпнұсқа тілдегі нақты бір бірлікті аудару барысында аударылатын
тілде белгілі бір бірлікті қолдану кездейсоқ емес. Бұл бірліктердің екеуі де бір біріне
қатысты тұрақты мағынаға ие болуы және аудару барысында бір бірінің орнын басуы
олардың мағыналарының айтарлықтай ұқсастығын білдіреді.
Осындай ұқсастықтар олардың арасында аударма эквиваленттігі қатынастарын
орнатуға алғышарттар жасайды, және бұл олардың бірін аударманың баламасы
ретінде тұрақты түрде қолдану. Түпнұсқа тілдегі белгілі бір бірлікті аудару барысында
қолданылатын аударылатын тіл бірлігін түпнұсқа тілдің аудармасының сәйкестігі деп
аталады.
Аударманың сәйкестігін тілдік жүйенің кез келген деңгейінде байқауға болады:
фонемадан бастап сөйлемге дейін.
Аудару барысындағы мәтінді талдау, бірінші кезекте түпнұсқа тілдегі бірліктерді
алып,аударылатын тілде оларға сәйкес баламаларды іздеуден басталады. Іс жүзінде
түпнұсқа тіліндегі бірліктерге осындай сәкестіктерді кез-келген тілдік жүйе
деңгейінде табуға болады: фонемадан бастап сөйлемге дейін.
Фонемалар деңгейіндегі сәйкестік:
president - президент
speaker - спикер
tribalism - трайбализм
Churchil - Черчилль
Liverpool – Ливерпуль және т.б.
Ағылшын тілінің қазақ тіліне сәйкес келетін сөздің әрбір фонемасы,
артикуляциясы және дыбысталуы жағынан қазақ тіліндегі фонемаға ұқсас болып
келетіні байқалады. Егер Heath деген ағылшын есімі қазақ тіліне «Хит» деп аударатын
болсақ, онда [һ] қазақ тілінднгі [х] фонемасына ауысады,[і:] – қазақ тіліндегі дауысты
дыбыс [и], ал спирант(шұғыл дауыссыз дыбыс) [Т] қазақша қатаң даыссыз[т]- ға
айналады.
Морфемалар деңгейіндегі сейкестіктер:
table-s – үстел-дер
strict-ness – қатал-дық
control-ler – басқару-шы
Қазақ тіліндегі аудармаларда әрбір ағылшын тіліндегі сөздің морфемасына қазақ
тілінде де белгілі бір морфема сәйкес келеді. Бір біріне түбірлік морфемаларда,
қосымшалы морфемаларда, сонымен қоса сөзөзгертетін жалғауларда сәйкес келуі
мүмкін.
Сөздер деңгейіндегі сәйкестіктер:
He came home - Ол үйге келді
He plays football - Ол футбол ойнайды
My brother lives in Moscow - Менің бауырым Мәскеуде тұрады
Бұл жерде ағылшын тіліндегі сөйлемнің әрбір сөзіне қазақ тіліндегі аудармадан
сәйкес келетін сөзді табуға болады. Осыған ұқсас сөзбе сөз аударма түрі, анағұрлым
күрделі құрылымы бар сөйлемдерді аударған кезде қолдаылады:
The Industrial Revolution brought into being the industrial proletariat and with it the
fight for civil and political rights, trade-unions and the right to vote – Өнеркәсіп
106
Революциясы өмірге өнеркәсіп пролетаритын және онымен бірге азаматтық және
саяси, кәсіподақ ұйымдары және де дауыс беру құқықтары үшін күресті алып келды.
Сөзбе сөз аудару барысында түпнұсқа тілдің барлық элементтеріне сәйкес
келетін балама таба алмаймыз, себебі қазақ тіліндегі аудармада ағылшын тілінің
артиклдеріне және көмекші сөздеріне тура келетін балама жоқ.Әдетте
сөзбе сөз аударғанда кейбір түпнұсқаларға ғана балама табылады, ал қалған
сәйкес баламар басқа деңгейлер арқылы жасалады.
Сөз тіркестері деңгеіндегі сәйкестіктер:
To take part - қатысу
To spill the beans - құпияна ашу
To come to the wrong shop - басқа жерге бару
Жоғарыдағы жағдайларда түпнұсқадағы және аудармадағы сөз тіркестерінің
баламалары толық сәйкес келеді, ал олардың құрамында бір біріне сәйкес келетін
сөздер жоқ.
Сөйлемдер деңгейіндегі сәйкестіктер:
Keep off the grass! - Гүлзарды баспа!
There is a good boy! - Ой жарайсың!
Will you leave a message? – Оған не деп айтайын?
Түпнұсқадағы және аудармадағы сөйлемдердің баламаларында бір біріне сәйкес
келетін сөз немесе сөз тіркесі жоқ. Қазақ тіліндегі сөйлемдер ағылшын тіліндегі
сөйлемдердің мағынасына сәйкес балама беру қолданылады және олар түпнұсқаның
толыққанды баламасы болып табылады.
Ереже бойынша сәйкестік ретінде сол деңгейдегі тілдің бірлігі көрініс табады.
Алайда тілдік құралдар әртүрлі деңгейдегі бірліктердің арақатынасы арқылы
құралады, сондықтан деңгейлер арасындағы аударма сәйкестіктері кездесуі мүмкін.
Мысалы, ағылшын тіліндегі екпінсіз көмекші етістік аударма кезінде лексикалық
құралдар арқылы екпінді көмекші етістікке айналады, But he` will meet her – Бірақ ол
әлбетте онымен кездеседі ғой(фонетика-лексикалық сәйкестік).
Түпнұсқа бірліктің аударылуына байланысты сәйкестіктер жекеше және көпше
түрге бөлінеді.
Жекеше сәйкестік дегеніміз берілген бірлікті нақты және дұрыс аудару түрі, ол
көптеген жағдайда түпнұсқада көрініс табады, және контекстке байланысты емес.
Жекеше сәйкестіктер негізіндн, терминдер, географиялық атаулар, есімдер және
күнделікті қолданыстағы сөйлемдерде кездеседыі: oxygen- оттегі,life-өмір,Charles
Darwin-Чарлз Дарвин.
Көпше сәйкестік дегеніміз берілген түпнұсқадағы бірлікті аударудағы бірнеше
аудару тәсілдерін қолдану, және оларды таңдау контекстегі жағдайға байланысты
болады. Бұл жағдайларда көпше сәйкестердің әрқайсысы түпнұсқада берілген
мағынының баламасының бір бөлігін береді:attitude-қатынас,позиция, саясат.
Көптеген ғалымдардың пікірінше, сөз тұрақты түрде аударма бірлігі бола
алмайды және аударма сәйкестігін білдіретін жалғыз құрал болмайды. Бұдан басқа сөз
деңгейіндегі сәйкестіктер сөздіктермен беітілген.Сонымен бірге сөз аударма кезінде
аудармашының бар назары аударылатын тірек нүктесі ретінде маңызды рөл
атқарады.Сондықтан аударма теориясындағы зерттеулер, көптеген тіларалық
лексикалық сәйкестіктердың талдауымен тығыз байланысты.
107
Молдахметова С.С.
РЕЧЕВАЯ КУЛЬТУРА ЮРИСТА
В данной статье рассматирвается речевая культура юриста и ее особенности.
This article examines the legal speech culture and its features.
Понятие «речевая культура» или «культура речи» включает в себя две ступени
освоения литературного языка: 1) правильность речи и 2) речевое мастерство.
Правильность речи – это соблюдение норм устного и письменного
литературного языка (норм произношения, ударения, грамматики, словоупотребления
и др.).
Речевое мастерство в отличие от правильности речи – это не только
следование нормам литературного языка, но и умение выбирать из сосуществующих
вариантов наиболее точный в смысловом отношении, стилистически уместный,
выразительный, доходчивый и т.п.
Речевая культура является неотъемлемой частью общей культуры человека.
Для юриста владение культурой речи становится необходимым профессиональным
качеством, так как язык выступает в качестве орудия его профессиональной
деятельности:
все
правовые
нормы
фиксируются
в
формах
языка,
правоприменительные акты также имеют языковую форму. Формируя и формулируя
правовые нормы, охраняя их в различных процессуальных актах, разъясняя эти нормы
гражданам, юрист должен безупречно владеть нормами языка.
Юристу приходится сталкиваться с людьми самых разнообразных профессий с
различным уровнем культуры. И в каждом случае необходимо находить нужный тон,
слова, аргументирующие и грамотно выражающие мысли.
Кроме того, каждый юрист выступает и как оратор, как пропагандист
правовых знаний, читая лекции; прокурор и адвокат ежедневно произносят публичные
речи в судебных процессах, поэтому юристу необходимо владеть навыками
публичной речи.
От того, соблюдаются ли в профессиональной, общественной деятельности
юриста, а также в быту принятые нормы устной или письменной речи, насколько
адекватно при этом отражают содержание информации используемые им термины и
слова, правильно ли формулируются отдельные фразы, предложения, составляются
тексты юридических и иных документов, во многом формируется общественное
мнение об уровне общей и профессиональной культуры соответствующего юриста,
зависит его личный авторитет и авторитет органа государства или общественной
организации, которые он представляет.
Практика показывает, что уровень языковой подготовки многих юристов –
практических работников не отвечает современным потребностям деятельности
правоохранительных органов. К сожалению, мы часто сталкиваемся с юристами,
которые не умеют составлять документы, соответствующие требованиям официально-
делового
стиля
речи,
действующего
законодательства,
правилам
ведения
делопроизводства; не умеют строить свою речь целесообразно и логично, точно и
убедительно выражать свои мысли.
Отсюда следует, что особое место в обучении будущих специалистов
необходимо уделять построению устной и письменной речи в профессиональной
юридической
деятельности,
углублению
и
систематизации
знаний
норм
функциональных стилей современного русского языка.
108
Известно, что деятельность юристов многогранна: она имеет прямое
отношение и к составлению различных документов, и к участию в прениях сторон на
судебном процессе, и к пропаганде правовых знаний и т.д. Это обязывает их не только
хорошо знать фактический материал, но и уметь излагать его в принятой форме, иначе
говоря, каждый раз производить соответствующий выбор из тех средств, которыми
располагает язык. Однако часто их поиск осуществляется в значительной мере
интуитивно, что заметно снижает качество речи.
Для деятельности юристов важное значение приобретает знание особенностей
прежде всего официально-делового, публицистического и научного стилей.
Официально-деловой стиль - это стиль государственных актов, законов,
международных документов, уставов, инструкций, административно-канцелярской
документации, деловой переписки и т.п. C его помощью осуществляется связь между
различными учреждениями и организациями, а также контакт властей с гражданами.
Официально-деловой стиль используется и в деятельности органов милиции,
прокуратуры и суда.
Назначение этого стиля сформировало выбор языковых средств. Из всех
языковых стилей деловой стиль считают наиболее консервативным и однообразным.
Понятно, ведь он обслуживает канцелярию. А всякое делопроизводство требует
строгости в оформлении документов, точности и краткости в изложении их
содержания.
Официально-деловой
речи
свойствен
характер
и
стилевой
оттенок
предписания и долженствования, так как в законах и вообще в официальных
документах находит свое выражение нормативно-регулирующая функция права,
утвержденного государственной властью.
В соответствии с названными свойствами официально-деловой речи ее
неотъемлемыми,
специфическими
стилевыми
чертами
являются
точность,
лаконичность, конкретность, объективность и доступность. Точность в деловом стиле
играет особую роль, так как в официальных документах обязательна однозначность
выражения. Четкость формулировок, строгая нормализация и стандартизация
необходимы в деловом документе. Официально-деловая речь характеризуется частой
повторяемостью и единообразием речевых средств, поэтому в ней возникают
языковые штампы. Они вызваны тем, что тематика деловой речи строго определенна,
ограниченна, ситуации ее применения сравнительно немногочисленны и однотипны.
Однотипные факты оформляются документами определенного вида, однородными по
наименованию, форме и содержанию. Примерами канцелярских штампов являются
выражения типа во исполнение приказа, в целях улучшения, за истекший период,
довести до сведения - стереотипные, шаблонные, однако уместные в деловом
документе, в типовых официально-деловых текстах.
Штамп в деловом документе помогает конкретнее, лаконичнее и общепонятнее
выразить мысль. Следовательно, то, что принято называть канцелярским штампом,
есть вполне оправданная и даже необходимая примета официально-делового
функционального стиля.
Лексические, морфологические и синтаксические особенности деловой речи
определяются основными чертами делового стиля и варьируются в зависимости от
жанра и содержания делового документа, т.е. в зависимости от принадлежности
последнего к той или иной отрасли государственной и общественной деятельности.
Эти
языковые
особенности
официально-делового
стиля
в
силу
их
закрепленности за деловой речью, их функциональной обусловленности и постоянства
109
употребления являются функционально-стилистической нормой официально-делового
стиля.
Достарыңызбен бөлісу: |