Molecular Biology of the cell клетканың молекулалық биологиясы Алтыншы басылым, І том
жүктеу/скачать 52,26 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Ішкі тұрғыдан ретсіз келетін белок тізбектерінің кейбір маңызды функциялары.
| 3.24-суретте
көрсетілген. Жиі кездесетін функциялардың біріне жоғары спецификалық, бірақ белоктың фосфорильде- нуі мен дефосфорильденуі сияқты немесе клетканың сигналдық жүйесімен қоздырыла- тын басқа коваленттік модификацияға оңай ұшырайтын басқа белок молекулаларының байланысу сайттарын құруын жатқызуға болады (3.24А және 3.24Ә-суреттер). Мыса- лы, мРНҚ синтездейтін эукариоттық РНҚ-полимераза ферментінің С-ұшында ұзын, әрі ұйымдаспаған құйрығы болады. РНҚ синтезі жүрген жағдайда осы С-ұшындағы кұй- рығы ковалентті модификацияланады да, транскрипциялық кешенге әртүрлі уақытта әртүрлі ферменттерді байланыстыруға бейімделеді (6.22-суретті қара). РНҚ-полимера- БЕЛОКТАРДЫҢ ПІШІНІ МЕН ҚҰРЫЛЫМЫ 153 за ДНҚ-ның спецификалық сайттарымен байланысқан кезде ферменттің С-ұшындағы құйрығы күрделілігі төмен домендердің әртүрлі типтерімен әрекеттеседі. 3.24-сурет. Ішкі тұрғыдан ретсіз келетін белок тізбектерінің кейбір маңызды функциялары. (A) Полипептидтік тізбектің ұйымдаспаған аудандары әдетте басқа белоктармен байланысу сайттарын қалыптастырады. Осы байланысулар жоғары спецификалық болғанымен, олардың аффинділігі төмен болады, себебі фолдингке ұшырамаған белок фолдингі аз энергияны қажет етеді (сондықтан олар қайтымды болады). (Ә) Ұйымдаспаған аудандар байланысу қажеттліктеріне орай оңай түрде коваленттік модификацияларға ұшырай алады және олар жағдайлардың көпшілігінде клеткалық сигналдау жүйесіне қатысады. Осы сызбанұсқада белок фосфорильденуінің көптік сайттары көрсетіл- ген. (Б) Жиі жағдайда ұйымдаспаған аудандар әрекеттесетін домендерді бірге ұстайтын «бауларды» қалыптастырады. (В) Ұйымдаспаған белоктардың тығыз торы диффузиялық бөгет (мысалы, ядро по- раларындағы нуклеопориндер) құрады. Сонымен қатар, ұйымдаспаған аудан екі белок доменін ұстап тұратын «байланыс- тырғыш» қызметін атқара алады. Мысалы, ферменттің байланыстырғыш функциясы субстраттың мультисуббөліктік ферменттік кешенінің белсенді сайттарының арасында қозғалуына мүмкіншілік береді (3.54-суретті қара). Ұқсас байланыстырғыш функция белок-байланыстырушы сайттары көп болатын скаффолдты белоктарға әрекеттесетін белоктар жиынтықтарын концентрациялауға мүмкіншілік тудырады. Нәтижесінде реак- цияның деңгейі артады да, клетканың қажетті сайтында іске асады (3.78-суретті қара). Эластин жағдайындағы сияқты, басқа белоктардың да ұйымдаспаған күйді қажет ететін арнайы функциясы болады. Нәтижесінде жақын орналасқан ұйымдаспаған белок- тардың көп мөлшері клетка ішіндегі диффузияны шектейтін гель-тәрізді микроаудандар түзе алады. Мысалы, ядролық пора кешенінің ішкі бетін қаптайтын нуклеопориндер таңдалмалы ядролық транспорт үшін маңызды болатын кездейсоқ түрде оралған тор түзеді (12.8-суретті қара). Ковалентті тігілген байланыстар клетка сыртындағы белоктарды тұрақтандырады Көптеген белок молекулалары клетка мембранасының сыртқы бетімен байланысқан күйде болады немесе клетка сыртына клеткадан тыс матрикс бөлігі ретінде секреция- ланады. Осындай белоктардың барлығы клетка сыртындағы жағдайлармен байланыста болады. Олардың құрылымдарын тұрақтандыру үшін мұндай белоктардың құрамын- дағы полипептид тіктізбектер ковалентті тігілген байланыстар көмегімен тұрақтанды- рылады. Мұндай байланыстар бір белок құрамындағы екі амин қышқылын немесе муль- тисуббөлікті белок құрамындағы әртүрлі полипептидтік тізбектерді байланыстырады. |