15
“Young Scientist” . #7.1 (87.1) . April 2015
Туристтердің қызылушылығы мен мамандықтарына
қарай облыс аумағында тарихи бағыттағы, мәдени-өнер
бағытында, эко және этнотуризмді ұйымдастыруға мүм-
кіншілік мол.
Қызылорда облысы аумағында төрт мақсаттағы
бағытта туристік маршруттар ұйымдастыруға болады.
Оның
бірінші бағыты: Қызылорда–Қорқыт– Бай-
қоңыр–Қамбаш көлін жатқызамыз. Бұл маршрут бой-
ынша туристер Сыр өңіріндегі ескі қалалармен, Қорқыт
Ата кесенесімен, Байқоңыр ғарыш айлағымен танысып,
маршрут соңында Қамбаш көлінің жағажайында болып,
сол станциядан поезд арқылы елдеріне қайтады.
Екінші
бағыт: Қызылорда–Жеті әулие-Сығанақ-Сауран-Түр-
кістан бағыты. Бұл бағытта туристер Облыстың оңтүстік
бөлігіндегі ескі қалалармен, тарихи ескерткіштермен,
қорғандармен танысады.
Үшінші бағыт: Қызылорда облы-
сының тарихи қалалары Ақмешіт-Асанас — Жент-Жан-
кент. Қармақшы ауданының аумағындағы Жеті асарлар
мен Қызылдың ішіндегі ескі қала орындары да жатады.
Маршруттың басты мақсаты туристерге Сыр бойының
тарихи қалаларымен таныстыру.
Төртінші бағыты: Қы-
зылорда қаласының мәдени рекреациялық орындарымен
танысу. Қызылорда қаласы 1925–1929 жылдар ара-
лығында республика астанасы болған тұста, онда С. Сей-
фулин, Б. Майлин, І. Жансүгіров сияқты белгілі аза-
маттар алғашқы қызметтерін бастайды. Мұстафа Шоқай,
Темірбек Жүргенов, Ғани Мұратбаев сияқты қазақтың
біртуар ұлдары осы Сыр топырағында дүниеге келген.
Тұңғыш қазақ театры ашылып, сахнаға М. Әуезовтың
Еңлік — Кебек спектакльі қойылды.
Сонымен, Қызылорда өңірінің табиғатының әсем жер-
лерін, көркем аймақтарына саяхат жасап, серуендеп, де-
малу немесе тынығу үшін мүмкіндіктер толық жеткілікті
десек болады.
Бірақ әлі толықтай өз облысымыздың табиғаты
мен әлеуметтік-экономикалық және тарихи тұрғыдан
болса мән бермегендігіміз болар, ең алдымен біздегі ин-
фрақұрылыс артта қалған. Облыс аумағымен Ұлы Жібек
жолының солтүстік тармағы (Батыс Европа — Батыс
Қытай тас жолы) өтіп жатыр. Сол жолмен қазіргі таңда ең
болмаса сервистік қызмет көрсету нысандарының сани-
тарлық жағдайы сын көтермейді. Жол бойы жүріп, шар-
шағанын басатын демалыс орны, немесе қонақ үй, та-
мақтанатын орындардың тапшылығы. Ал негізінде, Батыс
Европа — Батыс Қытай автобамының бойында, халықа-
ралық стандартқа сай әр-бір 50 км сайын, қызмет көр-
сету орталықтары (СТО, супермаркет, минимаркет, дәм-
хана, медпункт, қонақүй, сауна т. б.) болуы тиіс, міндетті.
Сонда, біздің облыс аумағы арқылы бұл жолдың ұзын-
дығы 822 км болса, барлығы 16 қызмет көрсету орта-
лықтары салынып, сол жердегі елді мекендердің жүзге
тарта халқына жұмыс көзі табылады, облыс қаржысына
қаншама ақша түсер еді.
Қорыта айтқанда, Қызылорда облысында туристік —
экскурсиялық мақсатта пайдаланатын табиғи, тарихи
және әлеуметтік-экономикалық рекреациялық ресур-
стар көп. Тек сол қолда бар байлығымызды, мүмкінді-
гімізді елдің пайдасына тигізе білу. Бұл туралы көптеген
бағдарламаларда бар. Өкініштісі, оның дер кезінде жүзеге
аспауында, ондағы көрсетілген іс-шаралар дұрыс қолға
алынбай отыруында.
Облыс аумағында туристік саланы дамыту үшін төмен-
дегілерді ұсынамыз:
1. Өз мамандарымызды іс-тәжірибеден шет елдерде
курстардан өткізу.
2. ЖОО оқытушы-профессор құрамының маман-
дарын даярлайтын арнайы курстар ашу.
3. Туристік қызмет бағытындағы мамандар даярлау.
4. Облыстық маңызы бар тарихи-мәдени ескерткіш
орындарын қайта жөндеуден өткізу.
5. Облыс табиғатын, тарихын, мәдениетін, шару-
ашылығын т. б. дәріптейтін жарнамалар сайтын ашу.
6. Жарнамалық билбордтарды көбейту.
Егер жоғарыда айтылған ұсыныстар қолға алынса, Қы-
зылорда облысының туризмнің дамуына үлкен үлес қо-
сылған болар еді.
Пайдаланылған әдебиеттер:
1. О Государственной программе Республики Казахстан «Возрождение исторических центр» Щелкового пути,
сохраняя и приемственность развития культурного населения тюркоязычных государств, создание ифраструк-
туры туризма» (собрание Актов Президента Республики Казахстан. 1998. N 6. Стр. 14–58
2. Г. Б. Тоқтағанова, А. Шырманбаева, О. Т. Айдаров — Қызылорда облысында туризмді дамыту мүмкіндіктері.
«ГЕОГРАФИЯ: ҒЫЛЫМ ЖӘНЕ БІЛІМ» атты халықаралық ғылыми-тәжірибелік конференция жинағы.
11–12 желтоқсан 2008 ж. Алматы. әль-Фараби ат. ҚазҰУ
16
«Молодой учёный» . № 7.1 (87.1) . Апрель, 2015 г.
Дарындылық ұғымының психо-педагогикалық негіздері
Аманжолова Сабыркүл Хамитовна, оқытушы.
Қызылорда көпсалалы гуманитарлық техникалық колледжі
Д
арындылық — адам бойындағы тума қасиет деп есеп-
теледі. Адам қабілеттілігінің жан жақтылығы дарын-
дылық терминінің көп мағыналылығын білдіреді. Сон-
дықтан адам дарындылығының қасиетін кешенді зерттеу
бүгінгі күннің талабы.
Ерте дәуірдегі грек философтары (Платон, Сократ) да-
рындылықты құдай берген қабілет ретінде қарастырды
[1,2].
Антикалық кезеңде адам психикасы, оның дарындылық
қасиеттері танып білуге, ұғынуға өте қиын мәселелердің
бірі болғандықтан, жекелеген адамдардың ерекше қаси-
еттері мен қабілеттіліктің болу құдіреті күшті құдайдың
жаратқаны деп есептеген. Платон өзінің керемет туын-
дыларын жаратушының бір құдіретінен — деп түсінді. Ал
шындығында ол, оның өзінің өнерлілігі мен білімінен еді.
Біздің қазіргі тілмен айтқанда, ол кез келгеннің бойына
біте бермейтін дарындылық.
Ғылымның қайта өрлеу дәуірінде дарындылық та-
биғатын танып білу мәселесімен Европалық ғалымдар ай-
налысты. Соның ішінде испандық дәрігер Хуан Уарте, өз
зерттеулерін түйіндей келе, елдің болашағы үшін Испан
империясының қайта өрлеуінің болашағы мемлекеттік
қызметке аса дарынды азаматтарды тарту деп есептеді.
Оның зерттеулерінің негізгі мақсаты адамдардың жеке
басындағы қабілеттілікті анықтай отырып, болашақта
кәсіби маман таңдауда ескеру болып табылады.
Орта ғасырдағы Европалықтардың пікірінше, егер
адамдар бірдей жағдайда өмір сүрсе, олардың ақыл естері
бірдей болар еді дегенге тірелді.
Джон Локк өзінің «Адамның ақыл-ой тәжірибесі» атты
философиялық еңбегінде мынадай пікір айтады: адамда
туа біткен ой-пікірлер болмайды, олар тәжірибе негізінде
пайда болады; адамның сәби кезіндегі ақыл-ойы «Таза
тақтай» секілді; сезімде жоқ нәрсе ақыл-ойда да болуы
мүмкін емес [3].
Неміс классикалық философтары (Э. Кант пен Ге-
гель) дарындылық түсінігінің ерекшелігін зерттеу, осыған
дейінгі қиялшылдығы басым философиялық ұғымдарды
жетілдіріп адамның дарындылығын дамыту және әре-
кеттік сипатын сезінуге мүмкіндік береді [4,5].
Балалардың дарындылығының педагогикалық мәсе-
лесін түсінудің бастауы — Я. А. Коменский, И. Г. Песта-
лоцци, А. Дистервег, Дж. Дьюи, К. Д. Ушинский секілді
көрнекті педагогтардың еңбектерінде қаланған. Олар өз-
дерінің еңбектерінде балалардың жеке ақыл-ой ерек-
шеліктеріне, сондай-ақ оқушылардың ерекше қабілет-
терін дамыту қажеттілігіне аса көңіл бөлді.
ХIХ ғасырда қазақ халық ағартушылары да халықты
сауаттандыру, жеке тұлғаның қабілетін, дарындылықты
дамыту мәселелерін көтере бастады. Ағартушы Ы. Ал-
тынсарин: «Табиғи ақыл өзін қоршағанды ғана құшағына
ала алса, оны дамытып өзі көрмегенді де танып білуге
мүмкіндік жасайтын тек қана өркениетке жетелейтін озық
білім», — дейді [6].
Қазақ ағартушылары дарындылықтың туа бітетін қа-
сиет екенін мойындай отырып, адам қабілеттілігінің да-
муына білім мен тәрбиенің, еңбектің, қоршаған ортаның
зор ықпалының бар екенін айтады.
Абай Құнанбаев адамды қоршаған орта — табиғаттың
бір бөлігі дей келе, табиғаттың адам баласына берген ке-
ремет сыйы — туылғаннан бастап білуге, түсінуге деген
ұмтылысы деп есептейді. Бірақ, бала өсе келе осы қаси-
етті біртіндеп жоғалта береді. Ұлы ойшыл адамның ойы
мен санасы еңбектің іс-әрекеті кезінде қалыптасады деп
тұжырымдайды: “Кей қасиет туа бітеді, ал кейбірі еңбек
арқылы қалыптасады” [7].
Дарындылық теориясының негізі Ресей педагогтары
мен психологтарының еңбектерінде жақсы көрініс тапқан.
Л. Выготский, Б. Г. Ананьев, В. А. Крутецкий, Н. Лейтес,
В. Тепловтың психо-педагогикалық тұжырымдары да-
рындылыққа интегралдық жеке тәрбиесі ретінде жүйелі
көзқарас тууына негіз болды, адам қабілеттілігінің
құрылымдық бөліктерін анықтауға мүмкіндік берді.
Соңғы 10 жыл ішінде дарындылық жайлы мынадай
тұжырымдамалық ережелер әзірленген: яғни, интеллек-
туалдық дарындылық феноменіне жасқа сай келу тұжы-
рымдамасы (Н.
С.
Лейтес); дарындылыққа жақындап
келу адамның шығармашылық қабілетінің көрінісі секілді
(А. М. Матюшкин, В. С. Юркевич), дарындылықтың ди-
намикалық теориясы (Ю.
Д. Бабаева, Н.
А. Дарханов,
М. А. Холодная), адамның экопсихологиялық даму шең-
берінде дарындылық дамуына экопсихологиялық келу
(В. В. Панов).
Осылайша психикалық-педагогикалық әдебиеттерді
теориялық талдау балалардың дарындылығын зерттеудің
негізгі бағыттарын анықтауға мүмкіндік берді.
Мектеп оқушыларының дарындылығын дамыту мәсе-
лесі тек оқушылардың интеллектуалдық және шығар-
машылық қабілеттерін дамытуға жекелей жақындап
келу ұстанымында қарастырылды. Сондықтан дарынды
оқушының теориялық үлгісінің жоқтығын және осы
сәтте дарындылықтың нақты анықтамасының болмауын
айта кету керек. Соған сәйкес, С. В. Кузнецова төменде-
гідей анықтама береді: оқушы дарындылығы
— осы
білімді кез-келген жағдайға қолдана алатын, білімнің
кеңдігі, жас ерекшелігіне сәйкес жоғары белсенділігі,
психикалық процестерінің дамуының жоғары деңгейлігі,
дұрыс ой-түйіндерге сүйене отырып, жұмысты жемісті
орындауды қамтамасыз ететін психикалық қасиеттерінің
жиынтығы [8].
17
“Young Scientist” . #7.1 (87.1) . April 2015
Н. Ожеговтың сөздігінде дарындылық «табиғаттан»
берілетін ерекше қабілет деп түсіндіріледі.
«Дарындылық тұжырымдамалары» атты психологтар
дайындаған құжатта «Дарынды бала дегеніміз — ай-
рықша жетістіктермен ерекшеленетін және іс-әрекет ба-
рысында сондай жетістіктерге ұмтылатын баланы ай-
тамыз», — делінген.
Педагогикалық энциклопедияда бұған келесі түсінік
беріледі: «Дарындылық» — бұл адамның белгілі іс-
әрекет аумағында ерекше табыстарға жетуге көмекте-
сетін, қабілет дамуының жоғары деңгейі. «Дарындылық»
түсінігі «қабілет» түсінігіне өте жақын.
Дарын дегеніміз адам бойында негізінен ана сүтімен,
ана тегімен даритын құбылыс екенін өмір тәжірибелері
дәлелдеп отыр. Ғылымда қоғам, орта, мектепте тәрбие
нәтижесінде дарынды анықтауға, оны дамытуға мүмкіндік
бар.
Дарын — адамның белгілі бір дүниеге психологиялық
қабілеттілігі. Осы қабілетті дер кезінде анықтап, оны одан
әрі дамыта білу қажет. Жалпы адам баласы табиғатында
қабілетсіз болмайды. Біреулердің қабілеті жоғары, екінші
біреулердің қабілеті орташа, төмен болады. Өз қабілетіне
сай маман иелері өмірде көздеген мақсаттарына қол жет-
кізе алады.
Сонымен дарын деген не? Дарынды балалар қандай?
Дарынды балалар әр түрлі, бір-біріне ұқсамайды. Да-
рынды баланы байқамау мүмкін емес, көпшіліктің орта-
сында ол өзінің іс-әрекетімен, бейімділігімен, қабілеттілі-
гімен бірден көзге түседі.
Дарынды балаларды қалай тануға болады? Белгілі
зерттеуші Н. С. Лейтес қабілетті балалардың 3 категори-
ясын анықтап берді.
Бірінші категория — ой-өріс қабілеті ерте жастан
байқалған оқушылар.
Екінші категория — жеке бір іс-әрекет түрі мен
белгілі бір мектептегі ғылым түріне қабілеттілігімен көзге
түскен оқушылар.
Үшінші категория — дарындылық күш-қажырымен
ерекшеленетін оқушылар.
Ой-өріс қабілетімен ерте жастан көзге түскен оқушы-
ларға мектептегі оқу кезіндегі қарқындылық тән. Кей-
біреулерінің ақыл-ойы табанды түрде дамиды да өз
қатарластарын басып озады. Олардың ақыл-ойының ке-
меңгерлігі сонша — оларды байқамау мүмкін емес.
Бала дарындылығының байқалмайтын жағдайлары да
кездеседі. Кейде тіпті баланың есейген шағында сирек
кездесетін қабілеттері көрініс тауып жатады.
Балалардың бойында белгілі бір қабілеттердің жарқын
көрінісі ой-өріс деңгейінің жалпы дамуымен, ғылымның,
өнердің арнайы бір саласына бейімделуімен сипатталады.
Үшінші категорияға жататын оқушылар жалпы дамуы
жағынан өз қатарластарының алдына шықпайды, бірақ
ақыл-ойының өзіндік ерекшелігімен өзгешеленеді.
Дарынды бала — оқушы бойында бұл қасиеттердің
бірде-бірі, әсіресе, дүниетанымдық көзқарасы қалып-
тасып үлгермейді. Сондықтан оқушының дарындылық қа-
сиеті барынша орнықсыз қасиет. Оның басқа түрге енуі
немесе сөніп қалуы көзқарастың өзгеруіне байланысты
кез келген сәтте орын алуы мүмкін.
Көбіне «Дарынды оқушы — бұл жақсы оқитын
оқушы» деген пікір қалыптасқан. Белгілі ағылшын пси-
хологі П. Торренстің зерттеулері бұл пікірдің мұғалімдер
арасында да жиі кездесетінін анықтады. Оларға оқуда
қиыншылық туғызбайтын, тәртіпті, ұйымшыл, білімді,
тұрақты, ұғымтал, өз ойын нақты және түсінікті жет-
кізе алатын оқушылар көбірек ұнайды. Ал қисынсыз
сұрақтар қоятын, өз жұмысымен ғана айналысатын, тәу-
елсіз, көбіне, түсініспеушілік туғызатын, қияли, әр нәр-
сеге көзқарасы бөлек оқушылар ұнамайды. П. Торренстің
зерттеуі нақ осы қасиеттер оқушының шығармашылық
дарындылығын көрсететінін және оның нашар оқитын
оқушылардың арасында да аз емес екендігін айқындаған.
Сондықтан мұғалімдер осы зерттеудің нәтижесін есте
ұстағандары жөн.
Дарындылықтың танылуына байланысты екі көзқарас
бар: 1) барлық бала дарынды болып табылады; 2) да-
рынды балалар өте сирек кездеседі. Бұл мәселе туралы
педагогтар мен психологтар мынадай тұжырым жасайды:
потенциалды дарындылық іс-әрекеттің бірнеше түрімен
айналысатын балаларға тән, ондай балалар аз емес.
Дарындылық жайлы айтылған пікірлер өзіндік ерек-
шеліктеріне қарамастан, бұл феноменнің негізінде адамға
іс-әрекеттің бір немесе бірнеше түрінде жоғары нәтижеге
жетуге мүмкіндік беретін қабілеттер жатыр.
Сонымен, дарынды бала — бұл болашақта жаңа тех-
нологияларды шығарушы, әділ саясаткер, сенімді медик,
шебер музыкант, қайталанбас суретші, бұл еркіндікті
сүйетін, жауапты, рухы биік адам, бұл — ұлттық құн-
дылық.
Менің өз ойым — дарындылық балаға қаннан беріледі.
Барлығына бірдей емес. Қазақта мынадай сөз бар — қа-
нына тартқан, қанында бар қасиет — дегенді атам қазақ
бекер айтпаған. Қажет болса бұл сөздердің өзін филосо-
фиялық тұрғыдан зерттеуді қажет етеді.
Пайдаланылған әдебиеттер:
1. Сократ. История философии в кратком исложении. / Пер. с чем. Н. Н. Богута. — М.: Мысль, 1991. — 590 с.
2. Платон. Государство: Сочинения. — М., 1971. — Т. 3, ч. 1. — 315 с.
3. Локк Д. Избранные философские сочинения. 2-х том. Т. 1, М., Соц. — экон.лит. 1960–537.
4. Кант және Гегель философиясы. Әлемдік философиялық мұра. — Алматы: Жазушы, 2006. — Т. 8. — 520 б.
5. Гегель Г. Философские сочинении. — М., 1959. — Т. 9. — 457 с.
6. Алтынсарин Ы. Таңдамалы шығармалары. — Алматы, 1994, — 285 б.
18
«Молодой учёный» . № 7.1 (87.1) . Апрель, 2015 г.
7. Құнанбаев А. Қара сөздер. — Алматы: Өнер, 2006. — 118 б.
8. Кузнецова С. В. Формирование умственных действий. Под ред. Ю. Б. Гиппенрейтер, В. В. Петухова. — М.,
1981. — 86 с
Речевой этикет в современном русском языке
Аманкараева Акбота Аптаевна, преподаватель
Кызылординский многопрофильный гуманитарно-технический колледж (Казахстан)
Г
де бы мы с вами не находились — на улице, дома,
в офисе, в поездке мы ежедневно и многократно здоро-
ваемся и прощаемся, благодарим и извиняемся, поздрав-
ляем и соболезнуем, просим и предлагаем, приглашаем
и отказываемся, ну и, конечно, «говорим друг другу ком-
плименты»! Умение уважительно и тактично общаться, то
есть пользоваться речевым этикетом, позволяет нам ком-
фортно себя чувствовать при общении со знакомыми и не-
знакомыми людьми, с друзьями, с возлюбленными, с на-
чальником и т. д. В противном случае мы рискуем прослыть
невежой и грубияном, не способным правильно войти
в контакт, его поддержать, а также грамотно из него выйти.
Темой своей статьи я выбрала речевой этикет в совре-
менном русском языке. Считаю, что тема эта стала необык-
новенно актуальна в наше время. Бескультурье — часто
встречающееся явление. Широкое понимание культуры
непременно включает в себя то, что называют культурой
общения, культурой речевого поведения. Чтобы владеть
ею, важно понимать сущность речевого этикета.
Что такое речевой этикет?
Этикет (фр. еtiquette — ярлык, этикетка) — со-
вокупность правил поведения, касающихся от-
ношения к людям [1]. Этикет — это «установ-
ленный порядок форм обхождения» [2]. Заглядывая
в историю, слово «этикет» — французское, впервые
было употреблено при дворе Людовика ХІҮ, когда
озадаченным гостям были выданы карточки (эти-
кетки) с предписанием, как они должны себя вести
при дворе высокочтимого короля.
Действительно, этикет выражается в самых разных
сторонах нашего поведения. Например, этикетное значение
могут иметь разнообразные движения человека, позы и по-
ложения, которые он принимает. В этикетных целях мы
часто используем предметы, особенности одежды. Самую
важную роль в этикетном выражении отношений к людям
играет наша речь. Всем известны специальные словесные
формулы вежливости типа: Здравствуйте! Извините,
пожалуйста! Будьте любезны… Спокойной ночи! [3].
В разное время этикетные требования были различ-
ными. Сегодня остро стоит вопрос не только об утрате
норм этикета, но и об общем снижении культуры об-
щения. Соблюдаются ли правила речевого этикета моими
сверстниками, знакомыми? Каково мнение окружающих
о необходимости соблюдения этих правил?
Цель моей работы — показать важность соблюдения
норм речевого этикета. Речевой этикет — это зеркало,
отражающее уровень внутренней культуры человека. Вы-
деляются несколько важных признаков речевого этикета,
объясняющих его социальную остроту. Их я постаралась
выявить и объяснить.
Какова же роль речевого этикета?
Во-первых, речевой этикет помогает избежать кон-
фликтных ситуаций. Говоря собеседнику «Извините»,
«Прошу прощения», мы снимаем возникшую напряжен-
ность в общении, если вдруг таковая имеет место.
Во-вторых, речевой этикет способен показать уро-
вень близости собеседников. Например, приветствуя
людей, к которым относимся с большим уважением, мы
говорим «Здравствуйте!», «Мое почтение!», «Рад
вас приветствовать!». Между тем, хорошим друзьям
и близким адресуем слова «Привет! Кого я вижу!».
Изучение речевого этикета занимает особое поло-
жение на стыке лингвистики, теории и истории культуры,
этнографии, страноведения, психологии и других гумани-
тарных дисциплин [4].
В процессе воспитания, социализации человек, ста-
новясь личностью и все более совершенно овладевая
языком, овладевает культурой общения. Высокая куль-
тура речи — это умение правильно, точно и выразительно
передать свои мысли средствами языка. Культура речи
обязывает человека придерживаться некоторых обяза-
тельных норм и правил.
Но спросим себя честно: правильно ли, чисто ли мы
говорим? Не засоряем ли свою речь никчемными сло-
вами, грубостями, нелепостями? А как мы приветствуем
своих близких: «здрасьте» или же искренне желаем
им здоровья? Не «чекаем» ли, не проглатываем ли от-
делные звуки, не бываем ли мы похожи на плохой ав-
томат по «речевой стряпне»? Что и говорить, речь
наша часто подвержена разнообразным негативным вли-
яниям, в частности оскудению и засорению. Как забро-
шенное поле, так и небрежная речь сразу начинает «за-
растать» различными «сорняками» да «бурьянами». Эти
сорняки — вредоносные носители порчи языка, «раковые
клетки» речи. Например, считается несолидным в га-
зетной статье или очерке написать: Мы решили больше
не пытаться. Нет, непременно напишут: Мы приняли
решение прекратить всяческие попытки… Или о ра-
19
“Young Scientist” . #7.1 (87.1) . April 2015
боте экипажа космической станции: проводился забор
проб выдыхаемого воздуха. Этот забор не залетел бы
в космос, если бы не стеснялись сказать попросту: Кос-
монавты брали пробы. И вот громоздятся друг на друга
существительные в косвенных падежах, да все больше
отглагольные (то есть образованные от глагола): Про-
цесс развития движения за укрепление сотрудниче-
ства; С полным ошеломления удивлением участвовал
он мгновение назад в том, что произошло… Этот ка-
зенный слог один из редкостных знатоков русского языка
К. И. Чуковский заклеймил убийственным определением
канцелярит.
Канцелярит, утверждал он, это мертвечина.
Заболевание «канцелярским вирусом» в основном свой-
ственно людям, занимающимся бумажной деятельностью.
Оно может проявляться и в путаном, невразумительном
строе фразы, и в несчетных придаточных предложениях,
вдвойне тяжеловесных и неестественных в разговорной
речи, и в неуместном использовании так называемых
отыменных предлогов: в части, по линии, в деле, за счет
и т. д. Например: в деле повышения мастерства, в части
удовлетворения вопросов населения, выступал по линии
критики, в силу слабости культурной пропаганды. Канце-
лярские обороты лишают речь простоты, живости и эмо-
циональности, делают ее серой, однообразной, сухой.
Немало в нашей речи и лишних, ненужных слов, которые
чаще встречаются у болтунов и демагогов. Многословие же,
по всеобщему признанию, большой недостаток речи неза-
висимо от стиля и жанра. Многословие всегда провоцирует
совершать речевые ошибки и произносить бессмысленные
фразы. Демагог может говорить правильные вещи, но неу-
местные в данный момент. Его пышнословие на самом деле
демонстрирует не богатство языка, а настоящее его опусто-
шение, к нему мало кто прислушается всерьез.
Многословие может принимать форму плеоназма.
Плеоназмом (от греч. плеоназмос — излишество) назы-
вается употребление в речи близких по смыслу и потому
лишних слов: главная суть, повседневная обыденность,
бесполезно пропадает, предчувствовать заранее, ценные
сокровища, темный мрак. Разновидностью плеоназма
является тавтология (от греч. тауто — то же самое
и логос — слово) — повторное обозначение другими
словами уже названного понятия: умножить во много раз,
спросить вопрос, возобновить вновь, необычайный фе-
номен, движущий лейтмотив. Тавтология может возни-
кать при повторении однокоренных слов: он просил рас-
сказать рассказ Граждане пешеходы! Переходите улицу
только по пешеходным переходам! Скрытой тавтологией
называют соединение иноязычного и русского слова, ду-
блирующих друг друга по лексическому значению: па-
мятные сувениры, впервые дебютировал, свободная ва-
кансия, своя автобиогрфия, прейскурант цен. В последнее
время вызывает тревогу обильное, если не жадное, упо-
требление иноязычной лексики. Конечно, заимствование
слов из других языков — явление в языке закономерное
и нормальное. Многие такие слова хорошо прижились
и вписались в литературный русский язык. Однако, вле-
чение «американизмами», наблюдаемое лингвистами
с конца 80-х годов, безмерно засоряет нашу современную
речь. Это происходит в тех случаях, когда в этом нет ни-
какой необходимости. Не просто «законный», а «леги-
тимный»; «выражать недовольство» — скучно, «наем»
заменили на аренду; была контора — стал офис, а вместо
«единообразия» солиднее звучит унификация.
Речевой этикет строится с учетом особенностей пар-
тнеров, вступающих в деловые отношения, ведущих де-
ловой разговор: социального статуса субъекта и адресата
общения, их места в служебной иерархии, их профессии,
национальности, возраста, пола, характера. С помощью
речевого этикета мы демонстрируем уровень своего вос-
питания и ту степень вежливости, которую нам удалось
достичь в процессе этого воспитания. Вежливость — это
проявление уважения партнеров по общению друг к другу.
Она также ассоциируется с корректностью, учтивостью,
почтительностью, тактом. Тем не менее, следует помнить,
что подчеркнутая вежливость может установит непреодо-
лимую дистанцию между собеседниками или даже сильно
задеть и обидеть близкого вам человека.
В речевом этикете важна также интонация, мимика,
жесты, ответная реакция. Интонации и жесты, применя-
емые по отношению к отдельным людям, не позволительны
по отношению к другим. Например, трудно представить
учителя вашего сына или дочери, фамилярно похлопыва-
ющим вас по плечу при встрече, или недоумение того же
учителя, если вы по прощании заключите его в свои объ-
ятия. И все-же главная функция речевого этикета — это
правильное вступление в контакт, грамотное его поддер-
жание и умение правильноиз него выйти. Овладев прави-
лами речевого этикета, вы адаптируетесь в любом соци-
альном коллективе, что является необходимым условием
для успешной карьеры. Речевой этикет имеет свои на-
циональные особенности, и даже если мы в совершен-
стве овладеем языком, не усвоив правил речевого эти-
кета, принятого в данном языковом коллективе, наше
общение с представителями той или иной культуры обре-
чено на неудачу. В странах Запада, например, на привет-
ствие и вопрос «Как дела? Принято отвечать «Хорошо!»,
в России же ответ скорее нейтрален и менее эмоцио-
нально окрашен, они говорят «Нормально», «Ничего»,
«Помаленьку». Японцы никогда не заканчивают предло-
жения в беседе первыми, чтобы не показаться бестакт-
ными, предпочитая, чтобы это сделал собеседник.
В заключение хочу сказать, что многим людям должно
быть стыдно перед поколениями за свою речь. Каждый че-
ловек должен говорить на своем родном языке правильно.
Данные моего исследования по этому вопросу почти со-
впадают с социологическими исследованиями, прово-
димыми в стране. Это говорит о том, что семье, школе,
средствам массовой информации нужно уделять больше
внимания культуре речи, нашим традициям, манере раз-
говора, мимике, жесту, письменному общению, русскому
речевому этикету. Слово — очень сильное оружие, ко-
торым нужно правильно пользоваться.
|