Молодой учёный

4

«Молодой учёный»  .  № 7.2 (87.2)   .  Апрель, 2015  г.

Математика

1.  Ұйымдастыру кезеңі

а) Сәлемдесу,

ә) оқушыларды түгендеу,

б) оқушылардың назарын сабаққа аудару.

2.  Үй тапсырмасын тексеру

№ 286‑есеп

1) 42 мен 56 2) 52 мен 78

3) 80 мен 32

№ 287‑есеп

1) 44 пен 65

2) 39 бен 65 3) 72 мен 96

Үй тапсырмасын тексеру барысында, берілген есептер бойынша оқушылар жақсы дайындықпен келгеніне көз жет-

кізу. Оқушыларымды ауылымыздан еліміздің бас қаласы, әрі астанасы Астана қаласына саяхат жасауға шақыру.

1.  Есептер шығару

Саламатсыздар ма оқушылар? Сіздер Қаратерең ауылынан әлемге танымал астанамыз Астана қаласына сапар шек-

келі отырсыздар. Біз ең алдымен Қаратерең-Арал бағытына жүретін автобусқа мінуіміз қажет. Автобусқа міну үшін 

билет алуларыңыз керек. Ол үшін мына есептерді шығаруымыз.

№ 295‑есеп

1)  42 мен 60

2)  45 пен 81

3)  28 бен 33

4)  75 пен 90

5)  26, 65 және 130

6)  48, 240 және 264

7)  72, 432 және 792

8)  163, 310 және 997

Есептерді шығарған оқушыға билет беріледі. Сонымен Қаратерең — Арал бағытындағы автобуспен жүріп, Арал қа-

ласына келдік. Енді біз Астанаға жету үшін Арал қаласынан Қызылорда қаласына баратын поездға отыруымыз керек. 

Поездға отыру үшін келесі есептерді шығару арқылы оқушыларға билет беріледі. Оқушылар есептерді тақтаға орын-

дады.

№ 296‑есеп

а=2

2

*3*5 және в=2*3

2

*5  

һ=2*5

2

*11 және к=2

3

*5

3

*13

с=2

2

*3

2

*5 және d=2

3

*3*7  

m=2

3

*3

3

*7 және п=2

3

*3*111

е=2*3

3

*7 және f=2

3

*3

2

*11  

х=3*5

2

*7*11 және у=2

3

*3

2

*5

2

Енді Аралдан Қызылордаға жетем дегенше қарындарың ашып қалуы мүмкін. Сол себепті оқушыларымызды 

ашықтырып алмау үшін жеміс-жидектер беру мақсатында,. оларға жеміс-жидектер сатылады. Талға алма суреті бей-

неленген стикерлер іліп қойылған, әрқайсысында тапсырмалар жазылған. Ілініп тұрған алмаларды оқушылар таңдап 

алады. Есептерді бірінші және дұрыс орындаған оқушыға алма таратылады.

№ 297‑есеп

Берілген сандардан өзара жай сандар жұбын құрастырыңдар:

1) 25, 30, 39  

3) 78, 35, 91  

5) 212, 148, 259

2) 35, 26, 58  

4) 185, 123, 205  

6) 315, 154, 135

Мінекей, оқушылар 8 аудан қарайтын облысымыз Қызылорда қаласына да жеттік. Енді біз Қызылорда қаласынан 

астанамыз, еліміздің бас қаласы Астана қаласына сапар шегуіміз керек. Астана қаласына жету үшін біз бірнеше күн 

жолда жүреміз. Жолда шаршап қалмау барысында сергіту ойындарын ойнайық.

 

— Қандай сан барлық сандарға қалдықсыз бөлінеді? (нөл)

 

— Қосындысы мен көбейтіндісі бірдей болатын сан? (екі)

 

— Адамда неше саусақ бар? (жиырма)

 

— Көшеде екі әкесі, екі баласы және атасы немересімен қыдырып жүр. Көшеде неше адам жүр? (үшеу)

 

— Үстел үстінде төрт стақан шие тұр. Марат бір стакан шиені жеп қойды. Неше стақан қалды? (төрт стақан)

 

— Жыл 12 айдың ішінде 30 және 31 сандары ауысып отырады. Ал 28 саны қай айда кездеседі? (барлық айда)

Енді біз сергіп шарашағанымызды басып алған болсақ, Қызылорда-Көкшетау поездына отырайық. Ол поездға 

да билет алу үшін келесі есептерді орындаймыз.

№ 298‑есеп

Бөлменің ұзындығы 5 м 25 см, ені 3 м 25 см. Бөлменің еденіне квадрат пішінді бірдей тақтастар төсеу керек. Тақтата-

стың ең үлкен өлшемі қандай болуы керек? Бөлменің еденіне неше тақтатас төселеді?

Оқушылар алыс жолдан шаршап шөлдеген шығар. Оқушыларға шырындар берелік. Шырындарды сатып алу үшін 

мына есептерді шығару керек. Есептерді бірнші және дұрыс орындаған топқа шырын беріледі.

5

“Young Scientist”  .  #7.2 (87.2)  .  April 2015

Mathematics

№ 299‑есеп

Қалампыр гүлінен дайындалған барлық гүл шоқтарында 28 гүл бар. Жасмин гүлінен дайындалған барлық гүл шоқта-

рында 35 гүл бар. Егер гүл шоқтарының әрқайсысындағы гүлдер саны бірдей болса, әрбір гүл шоғында неше гүл бар? 

Қалампыр гүлінен неше гүл шоғы дайындалды? Жасмин гүлінен ше?

Тақырыпты қорытындылау мақсатындағы бекіту сұрақтары қойылыда.

Бекіту сұрақтары:

1.  Берілген сандардың ең үлкен ортақ бөлгіші деп қандай санды айтамыз?

2.  Өзара жай сандар деп қандай сандарды айтады?

3.  Берілген сандарды жай көбейткіштерге жіктегенде ең үлкен ортақ бөлгіш неге тең?

Оқушылар өтілген сабаққа өте жақсы деңгейде араласып, сұрақтарға жарыса жауап берді. Топ басшылары қара-

мағындағы оқушылардың сабақты түсінген деңгейлерін бағалау парағына қорытындылап жазды. Үйге тапсыр-

масын берілді.

Әдебиет:

1.  «Математика және физика» журналы, № 4. 2014 ж.

2.  «Математика» журналы, № 5. 2014 ж.

3.  «Математика-5 сынып «оқулық, Алматы «Атамұра» 2010 ж..

4.  «Математика және логика «журналы, № 6. 2014 ж.

5.  «Математика және физика» журналы, № 2. 2013 ж.

6

«Молодой учёный»  .  № 7.2 (87.2)   .  Апрель, 2015  г.

Химия

Х И М И Я

Пиперидин туындылары және оның физика-химиялық қасиеттері

Тоғызбаева Нұрила Әбілқайырқызы, химия ғылымдарының кандидаты; 

Тоқсанбаева Ақжарқын Аққанжарқызы, аға оқытушы

«Болашақ» университеті (Қызылорда қаласы, Қазақстан)

О

рганикалық химияның қарқынды дамуы адам өміріне 

қажет жаңа заттардың көбюмен тығыз байланысты. 

Оның басым бөлігін медицина мен ауыл шаруашылығы 

үшін қажет әсері жоғары биологиялық заттардың синтезі 

алады.

Қазақстанда соңғы жылдары жүрек, қатерлі ісік және 

вирустық аурулар көбейіп бара жатқандықтан, жаңа бел-

сенділігі жоғары дәрілік препараттарды зерттеудің маңызы 

артып келеді. Осыған байланысты қазіргі уақытта орга-

никалық химияның басты мақсаттарының бірі- медици-

наға қажет жаңа тиімділік әсері жоғары және адам ден-

саулығына қауіпсіз биологиялық белсенді препараттарды 

іздеу және оны зерттеу болып қала береді.

Пиперидин туындылары және олардың аналогтары 

көп жағдайда күшті фармакологиялық әсер көрсетеді. Ал 

оларды түрлендіруден алынатын заттардың биологиялық 

белсенділігі мен күші бастапқы заттан өзгеше болуы мүмкін.

Қазіргі кезде синтетикалық жаңа препараттар іздестіру 

үш негізгі бағытта жүргізілуде: 1) белгілі биологиялық 

матрицаларды модификациялау; 2) табиғи қосылыстар 

фрагменттері құрылымдарының молекулалық дизайны; 

3) жаңа органикалық қосылыстардың, негізінен 

гетероциклдер қатарының молекулалық дизайны.

Соңғы жылдары органикалық қосылыстардың 

арасынан анестетиктерді соның ішінде, пиперидин 

туындыларын іздестіруге үлкен мән берілуде,. Қазіргі 

синтетикалық органикалық химияның өзекті мәселелерінің 

бірі — практикалық пайдалы қасиеттері бар жаңа заттар 

синтездеу. Олардың қолданылу аумағы өте кең (медицина, 

ауыл шаруашылығы, тұрмыстық химия заттары т. с. с.). 

3,7-Диазабицикло [3.3.1] нонан жүйесіндегі азот атомына 

циклопропилметил орынбасушы топтарын енгізудің оның 

физика-химиялық және биологиялық қасиеттеріне әсерін 

анықтау.

Осы кездегі химиктердің бицикло [3.3.1] нонан 

гетероаналогтарын зерттеуге қызығушылығы ол 

қосылыстардың ерекше қасиеттері болуымен түсіндіріледі, 

3,7-Диазабицикло [3.1.1] нонан туындылары реакцияның 

механизмін, электрондық эффектті тасымалдау 

проблемаларын зерттеуге ыңғайлы модель ретінде, әрі 

физиологиялық активті заттар түрінде қолданыс табуда. 

Аза-және диазабицикло [3.1.1] нонан туындыларының 

артықшылығы, олардың қатарында нейро- және 

психотропты заттар есебінде, асқазан және жүрек 

ауруларын емдеуде қолданылатын белсенділігі жоғары 

дәрілік заттар соның ішінде антиаритмиктер табылған.

Органикалық синтездің ең басты бағыттарының 

бірі — еліміздің медицина саласына қажетті өсімдік текті 

дәрілік заттардың синтетикалық баламаларын іздеу және 

оларды шығаруды өндірістік жолға қою болып табылады. 

3,7-Диазабицикло [3.1.1] нонандар алкалоидтар 

құрылымын құраушы бөлік ретінде кіреді, мұндай 

алкалоидтың бірі тетрациклды алкалоид спартеин [1]. 

Бұл заттың жүректің бірыңғай салалы бұлшық етіне әсер 

ететін қасиеті бар. Ол антиаритмиктердің бірінші классына 

жатады.

Спартеин химиясында оның аритмияға қарсы әсерін 

қамтамасыз ететін [2,3] негізгі құрылымдық бірлікті табу 

өте маңызды. Жүргізілген зерттеулер нәтижесінде оның 

3,7-диазабицикло [3.1.1] нонан фрагменті екені анықталған.

N

N

R

R R

'

R

'

O

)

O

)

Sparteine (R=R'=H)

Lupanine (

Aphylline (R=H, RR'=

 RR'=

Спартеиннің биологиялық белсенділігі жоғары 

болғанмен, улылық деңгейі оның қолданылуын шек-

тейді [3,4].

Cytisus және Lupinus түріндегі көптеген өсімдіктерде 

кездесетін спартеин қасиеттері зерттеушілерге жоғары 

активті, уыттылығы аз заттардың синтезіне және оларды 

өңдеуге жол ашты. Бұл жұмыстардың нәтижесінде құра-

мында әртүрлі орынбасушылары бар [5], спартеинге ұқсас, 

7

“Young Scientist”  .  #7.2 (87.2)  .  April 2015

Chemistry

баламасы ретінде қолданылатын және оның белсенді 

құраушысы болатын жаңа 3,7-диазабицикло [3.1.1] нонан 

туындылары синтезделді. Органикалық қосылыстардың 

құрамында  пиперидин циклінің болуы, олардың фарма-

кологиялық қасиеттерімен анальгетикалық белсенділігіне 

оң әсер етеді. Осы шолуда екі пиперидин сақинасының бір 

молекулаға біріктірілген қосылыстарының синтезі жөнін-

дегі жұмыстар мен физика-химиялық, биологиялық және 

басқа қасиеттерін зерттеу нәтижелері келтірілген.

Мұндай қосылыстардың мысалы ретінде 3,7-диазаби-

цикло [3.3.1] нонанды жүйенің g-пиперидондарының би-

циклді аналогтары келтіріледі. 3,7-Диазабицикло [3.3.1] 

нонанондар дың синтезін және фармакологиялық бел-

сенділігін зерттеу соңғы жылдары қарқынды жүр-

гізілуде. 3-Аза және 3,7-диазабицикло [3.1.1] нонан туын-

дыларының оңай алынуы және бастапқы заттардың 

арзандығы бұл қосылыстардан қасиеттері өзгертілген 

жаңа құрылымдар алуға көп мүмкіндік береді. Олардың 

синтезінің бірнеше негізгі әдістері бар.

Манних реакциясы бойынша N-орынбасқан пипери-

дин-4-ондардан 

(2.1) әртүрлі біріншілік аминдер: 3-цикло-

пропилметиламин, 3-изопропоксипропиламин, 3-бутокси-

пропиламин, 3-морфолинопропиламин және параформмен 

мұзды сірке қышқылы мен метанолды ортада 3,7-диорын-

басқан 3,7-диазабицикло [3.3.1] нонан-9-ондар (

2.1–2.3) 

46,8–64,1 % шығыммен синтезделінді.

N

O

R

N

R

1

R= C

2

H

4

-O-C

2

H

5

,

R

1

NH

2

CH

3

OH, HCl, CH

3

COOH

(CH

2

O)n,

2.4-2.7

2.4

R= C

2

H

4

N

O

 R

1

=C

3

H

6

OC

4

H

9

, R= C

2

H

4

N

O

 R

1

=C

3

H

6

OC

3

H

7

-i,

2.1-2.3

N

O

R

R

1

= C

3

H

6

N

O

 R=C

3

H

6

OC

3

H

7

-i,

2.5

2.6

2.7

R

1

=CH

2

;

R= C

2

H

4

-O-C

2

H

5

;

2.1

 R=C

3

H

6

OC

3

H

7

-i;

2.3

R= C

2

H

4

N

O

2.2

;

;

;

.

Алынған бициклді кетондарды (

2.4 — 2.7)  төменгі 

қысымда (1–2 мм сын. бағ.) айдау арқылы май тәрізді 

таза заттар алынды. Синтезделінген 3,7-диорынбасқан 

3,7-диазабицикло [3.3.1] нонан-9-ондардың

  (2.4–2.7) 

құрылысы ИҚ спектроскопиясы көмегімен анықталынды. 

3,7-Диорынбасқан 3,7-диазабицикло [3.3.1] нонан-9-он-

дардың (

2.2)  ИҚ спектрлерінде карбонил тобының ва-

ленттік тербеліс жолақтары 1740–1732 см

−1

 облыста 

байқалды. 3,7-Диазабицикло [3.3.1] нонан-9-ондар (

2.2) 

құрылысы ЯМР 

13

С спектрімен де дәлелденді. Биспиди-

нондардың ЯМР 

13

С спектріндегі көміртек атомдарының 

химиялық ығысулары (

2.2) Қосылыстарының ЯМР 

13

С 

спектрінде карбонил тобының көміртек атомдарының 

әлсіз сигналдары, синглетті сигнал түрінде 214,3–215,1 м. 

ү. пайда болады. С

1,5

 дублет сигналдары 46,6–47,4 м. ү. 

облыста және С

2,4 

және С

6,8

 көміртек атомдарының три-

плетті сигналдары 58,1–59,3 м. ү. екі еселік интинсивтілі-

гімен бициклді өнімнің түзілгендігін дәлелдейді.

Зерттеулер көрсеткендей N, N-диалкоксиалкилорын-

басқан 3,7-диазабициклононандар жоғары анальгети-

калық активтілікке ие [6]. Карбонил тобының реакцияға 

қабілеттілігін анықтау үшін және жаңа потенциялды фар-

макологиялық активті заттарда алу мақсатымен жоғарыда 

көрсетілген (

2.4–2.7) биспидинондарды Кижнер-Вольф 

бойынша тотықсыздандырады. Кижнер-Вольф бойынша 

карбонилдік қосылыстардың тотықсыздану реакция-

лары оларды гидразонға ауыстыру кезінде көмірсутегі мен 

азотқа ыдырауымен дәлелденеді. Гидразондардың тотық-

сыздану реакцияларының жылдамдығын анықтайтын са-

тысына диимидтің түзілуі еріткіштің әсерінен аниондағы 

көміртегінің соңғы атомына протонның қосылуы және 

азот атомынан протонның тікелей ыдырауына әкеледі [7].

Қолданылған еріткішке қарамастан соңғы өнімді тотық-

сызандырғанда диамид анионының протоны қатысында 

көмірсутекке және азот молекуласына дейін ыдырайды.

Фармакологиялық активтілікке ие заттар алу үшін Ху-

ан-Минлон бойынша (

2.2) 3,7-диазабициклононанондарға 

тотықсыздандыру реакциясы жүргізіліп, нәтижесінде сәйкес 

(

2.8–2.11) 3,7-диорынбасқан 3,7-диазабицикло [3.3.1] но-

нандар 47,4–74,2 % шығыммен синтезделініп алынды [8,9]

R= C

2

H

4

-O-C

2

H

5

,

 2.4, 2.8

R

1

= C

2

H

4

N

O;

 R=C

3

H

6

OC

4

H

9

, R

1

= C

2

H

4

N

O;

R=C

3

H

6

OC

3

H

7

-i,

R

1

= C

3

H

6

N

O.

 R=C

3

H

6

OC

3

H

7

-i,

2.5, 2.9

2.6, 2.10

2.7, 2.11

R

1

=CH

2

;

N

O

R

N

R

1

N

R

N

R

1

жүктеу/скачать 1,67 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: