рибесшщ байлыгы,  сайып  келгенде, жазар такырыбыньщ молдыгы болатын. IV

шыгармада  суреттелген  окцганы  рет-ретмен  жуйелеу, 
мазмундау.  Мысалга  Б.Майлиннш,  “ Шуганын,  белпсш ” 
алсак,,  оньщ  фабуласы  шамамен  мынау  гана:  “ Кедейден 
шыккан  ОбД
1
рахман деген  мугал!м  жшт  Ес1мбек байдын, 
Шуга  деген  сулу  кызына  гашык,  болады.  Ж ш тп  кыз  да 
суйеда.  Бул, эрине, байларга унамайды.  Олар жала жауып, 
Эбд1рахманды  айдатып  ж1бередь  Буган  куйзелген  Шуга 
айыкдас  дертке  ушырайды.  Кд^зыньщ  халше  кдналган 
EciM6ex болыскд айтып, Эбд1рахманды амалсыз босатты- 
рады.  Эбд1рахман  алып-ушып,  суйжтх  Шугасын  керуге 
асыгып  келсе,  кдйран  ару  жарык,  дуниемен  б1ржола 
коштаскдн  екен,  оньщ  езше  жазып  кдлдырган  хатын 
окьш,  кез  жасы кел болады” .
Жэ,  ал  ещц  осы  фабуланы  Аристотельше  шыгармада 
“болтан жайтгарды жымдастыру” дешк, Лессингше шыгар- 
маньщ  “табанында  гутасьш жаткдн аркэу”  дешк,  Гегельше 
“шыгарманьщ  Heri3i  жене  жаны”  дешк,  А.Островскийше 
“болтан  жайтты  ешкдндай  бояусыз  тужырып  айгып  беру” 
дешк, Кайзерше “болтан окцганы ыкщамдап, схемата Tycipy” 
дешк, Томашевскийше “езара гштей байланыскдн кубылыс- 
хар крсындысы” дешк, Кожиновше “epi айтып, 6epi айтканда 
белгш  6ip  окигалар  шогырынан  тутаскдн  мэлшет,  хабар” 
дешк,  6epi6ip,  фабула  —  фабула  да,  сюжет  —  сюжет.  Бул 
екеуш шатастыру кдндай ынуайсыз болса, екеущ параллель 
койьш,  каз-катар  кднаттас  альт журу де  сондай  ьщгайсыз. 
Осылай ету, rimi, мумкш емес. В.В.Кожинов, меселен, езшщ 
ойлы,  орамды теориялык, толгамдарында фабула 6ip белек, 
сюжет  ез  алдына  баска  нэрсе  екенш  асыкдай  дэлелдеп, 
тэпгшггеп, тусоддаре келш, эдебиет зерттеуиплершенбул еке- 
yiH шатастырмай,  эркдйсысьш ез алдына дара  пайымдауды 
талап етеда де, 1зшше дэл осылай ету ез крлынан келщгаремей 
калып, лирикалык прозада “фабулалык, Ьэм аожетпк жайт- 
тардьщ жжаз тутасып кететшш” мойындаса, ендо 61рде фабу­
ланы сюжет кана емес,  Tirrri,  композицияга экеп уштасты- 
рады:  “Эпоста фабула, эдетте, шыгарманьщ архитектоника- 
сына непз болып каланады да, алуан турл1 сюжетпк элемент- 
тердщ басын крсып, 6ipiicripefli”*. Дурью, теоретиктщ мундай 
гужырымга  келмеске  мулде  лажы  жок,,  ейткеш  фабула  ез 
бепмен окдгау турып eui6ip керкем шыгармага тулга да, тугка 
да бола алмайды.  Ец мыктаса,  фабула  — сюжет лен комло- 
зицияга фон гана.
* 
Теория литературы. Основные проблемы в историческом освещении, 
в трех  томах.  М.,  АН  СССР,  1964,  т.  2,  стр.  428.
168

Акикдт  шындыкта  болган  немесе  болатын  кез  келген 
окигада фабула бар. Ал кез келген окига — керкем шыгарма 
ма? Жок, керкем шыгарма емес. Эргам ауызша айтатын не 
ацыз ететш кез келген ауызега эцпмеде фабула бар.  Ал кез 
келген ауызею эцпме — керкем шыгарма ма? Жок, керкем 
шыгарма емес.
Демек, керкем шыгарманыц сюжегш не композициясын 
пайымдау мен окигасын  мазмундау таразыныц ею басына 
тец де тура алмайды, 6ipimH орнын 6ipi ауысгыра да алмайды.
Сюжет пен композиция сыр-сипаты кел-кейр,  орасан 
нэзис epi курдел1 творчестволык, мэселе.  Муны терец тусшу 
ушш,  алдымен,  сюжет  пен  композицияныц  гносеоло- 
гиясьша аздап уцш п байкдган  артык болмайды.
0нер  атаулыныц езара  б1рлт  кдндай  мол  болса,  езге- 
шелгп де сондай зор. Лессинг езшщ эйгш  “Лаокоонында” 
кескш  eHepi  мен  сез  енерщ  салыстыра  келш,  6ipiHUiici 
д ен ет  бейнелеу  аркылы  кимылды  елестетсе,  екгшша 
кимылды  суреттеу  аркылы  денеш  елестетшш  дэлелдедгц 

жүктеу/скачать 12,37 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: