Монография \ 3 «санат» а л м п и 1МП
ip комедияныц кызык сюжета жур, — депп 6ip
жүктеу/скачать 12,37 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- OKjtra
| 6ip комедияныц кызык сюжета жур, — депп 6ip жолы Чехов,
— б!рак соныц калай аякталарын таба алмай кдаалып журмш... антурганныц... кдлай 6iTepiH тапсам, екьак.аптада жазып шыгар едш” . 0те дурыс айтылган. Шыгарма сюже- тшщ шеиим! — оныц идеялык-коркемдгк uieuriMi. Шыгар мада кдктыгыстар негурлым кушп болса, сюжетпк шеийм де согурлым мыкты болады. Шеицм осал жерде — тартыс осал, шеийм сылбыр жерде — адам мшездерх де булдыр. Кдлмакдн казакщалаган “ Мыц 6ip туншц” эр туншдеп ацыз эцпме ылги патшаньщ уйкыга кету1мен аякталып огьфатын. Кдзакз-ьщ ауыз эдебиетшдеп коп ертеплер непзп кдЬармандардыц ылги “бай больш, барша мураткд жету1мен” б1тетш. Сол секяда, 6ip кезде 6ip топ кдзак, драматурп>шыц 6ip топ пьесасы (“Миллионер”, “Достык, пен махаббат”, “ Кеше мен бугш” , “ Менщ махаббатым” , “Жалгыз агаш — орман емес” , “ Белирис берпс астында” т.б.) ылги той- тобырмен, взара кырбай адамдардыц жарасыл, шыны согыстырып, шарап шгу!мен 6iTin отырды. Бул, эрине, тым огаш уцсастык, А. Островский елу шамалы пьеса жазган екен, эркдйсысы езшше аякталып отырган. Украстык; некен-саяк» Элп “ Ревизордьщ” аякталу шеберлт сондай, керермен алдына улкен сурак; коятын жацагы “мылкду сахнадан” кейш пьеса 6hyi былай турсын, енд1 шын ревизордыц келуше байланысты жацадан жаца 6ip шытырман сюжет, кызык, OKjtra, куши тартыс кдйта тутанып кететш тэр1зд1. Шеиймдеп шеберлис осылай болу га т т с . Енд1 “Шуганьщ белпсшдсп” сюжетпк uieiuiMfli акы- гырак; байкдлык Bi3 ауылга жеткенде, Берюмбайдыц уйшщ касы лы ктолган адам екен. Дтты байлап, Эбд1рахманды уйге ы р п зд 1м де, неге жиналып турганын бшейш деп, аяндап KicLriepre карай журд1м. Ж акындай бергешмде 6ip салт атты шокытып келд1 де, айкрйлап б1рдсме айтып, кейш ж у р т Kerri. Не айткднын eciTe алмадым. BipaK олценеге журепм т т р к е н д ь Бойым муздады... Ж упре басып ж андары на келгеш мде 184 “ Кдоай ракмет етсш!..” деп беттерш сипап, бата кылысты. Мен ан-тан болдым. Айтбай маган кэрап: — EciTTin бе, Шуга кэйтыпты-ау, — деда. Суык, суды тебемнен куйып яабергендей бодцы. Турган орнымда к,аттым да кал дым... Ж иылкш журггьщ 6epi де бастарын шайкасты: — 8 й , Шуга десе — Шуга едьау!.. — десть Бул шеинмнщ куиггшгш 6i3 дэлелдемесек те, окып эсерше бвленген адамньщ ез1-ак, ацгара алады. Сонымен, жогарыда соз болган жайттардан кррытар туйш: сюжетгм'к дамудыц кезец-кезецдерш тэрттке салып, реттеп, кцыннан кцыстырып туратын нэрсе — шыгарманыц композициясы. Н.В.Гоголь езшщ “0лi жандар” туралы ойларьгнда “nimiuyi жаман болмаганмен, тш нш тек кипзт елшеп кору ушш экелген ш м сиякуы кдлай болса солай, ак жшпен кектедген шыгарманы” баспадан шыгармау керек екенш айга келш, эдебиет сыншысынан 03i талдап отырган шыгарманьщ “баскд бел1мдерше Караганда, кдй бвлш1 ете- мвте узак, о баста кдбылдап алган сез мэнерш устанбай, жазушыньщ ауа жайылган жер1 кдйсы екенш керсетугц”* талап еткен болатын. Бул — сыншыга крйылган талап кдна емес, жазушыны композиция куру шеберлшне мегзеу. Ал композициялык шеберлк — шыгармадагы барлык, бвлшект! 6ip гана буттге тутастыру, бэрш б'гр гана нэрсеге — nemzi идеяга багшдыру. Муныц e3i — Пушкинше айтсак та, Бальзакша айтсак та — шыгармада керкем жинакгалган се- 3iM мен сырдьщ, кцмыл мен кубылыстыц, суреттеу мен баян- даудыц шегш бшу: “бэрш айтпау” (Пушкин), “мелшерден аспау” (Бальзак). Композицияныц курамына сюжетпц кезец-кезендер1 гана емес, сюжеттен тыс нэрселер де иретшш 6i3 жогарыда айттык, Солардьщ 6ipi — пролог (грекше pmlogos — алгы сез) — керкем шыгармага шркпелердщ 6ip mypi. Муцца кейде непзп сюжетке деш нп б!рнешс окдга баяндалады (“ Мснщ курдастарымньщ” басты тараулары), кейде бас кешпкердщ еткен OMipiHeH 6ipep кершю бершедо (“Арман агысыныц” алгы ce3i), кейде автордыц ой езепнен аздаган сыр айтылады (“ Сулушаштьщ” Kipicneci) т.б. Осы тургыдан кдраганда ‘‘Шуганыц белпсшдеп” I тарау, 6ip жагынан, прологтыц да релш аткдрып тур. Ею салт атты — 6ipi автор да, eKiHuiici — эндмеий Кдсымжан, — жол устшде 6ipiHe~6ipi ел, жер жайын эцпмелеп келе жатады да, енд1 бхрде Кдсымжанныц: * Н.В.Гогаль. Шыгармалар, Алматы, 1954, 6-том, 140-бет. 185 |