eMipi  мен тарихи тагдыры  6ipirin

БЫ щ deyip — улкен эпиканыц гулдену dayipi, роман 
жанрыныц жаца белеске, кец epiace шыкхан кез1. Батые 
модернистершщ (Роб-Грийе, Бютор, Натали Саррат т.б.) 
классихалык, роман улгшерше кдрсы Kypeci, бул “жанрды 
жерлеу” саясаты — жай эурешшк кдна. Роман эпостъщ ец 
тандаулы турлерщщ 6ipi болтан жэне солай бола бермек.
III
Лирика (грекше lyra — ежелп гректер унгне косылып эн 
салган музыка аспабы) — эдебиеттщ Аристотель заманынан 
6epi келе жатщан дэстурл
1
уш тегшщ 6ipi, шындыцты 
адамныц 
iuiKi 
квщл-куйте бвлеп, ойы мен сез1мте астастыра 
суреттейтт терец психологиялык, шыгармалардыц mypi. 
Кебше, елецмен жазылады.
Лирикалык шыгармага акьшньщ шла д униесшщ сырткщ 
себептермен, жалпы акикат шьщцыкгьщ эсер1мен аса кдтты 
толкынуы, автордыц ез басыньщ алуан-алуан нэзЪс туйегк- 
Tepi, кушшш-сужншп тэн болып келедь Акын басынан кеш- 
кен сезш, акьш басында болтан турльтурл1 толганые — 
субъективп нэрсе; 
6ipaK» 
сонымен кдбат кэдомй объекгивп 
дуниенщ acepi. Акынньщ кендл куш эркщиан 
e3i eMip 
сурген 
когамдык ортанын, хал-жайына байланысты, езш коршаган 
шындыктьщ саяси-элеуметтж сырымен сабактас. Ол куана 
шалкыса да, жабыркай толганса да, — лирикада сол ез кезь 
нщ шындыгы мен сыры жатады. Окушы ap6ip лирикалык 
шыгармадан оны жазган автор 
eMip 
сурген кездщ жай- 
жапсарын ануарып отырады.
Сез енершщ езге тектер1 (эпос жэне драма) тэр1зда лири- 
каньщ да суреттейтш кубылыстары кеп. Кдндай суреткер 
болсын, керкем шыгарма жазудагы максат — адамды керсе- 
Tin кдна тыну емес, адам аркылы когамды, мумкшдшнше, 
ем1рдеп езекп шындыкгы керсету. Осы тургыдан алып кара- 
сак, лириканьщ езге тектерге, айталык, эпоска принциптйс 
кдйшылыты жок, олардан тек тэсш жагынан айырмасы бар.
Жогарьща айттык, эпостык шыгамалардьщ ем!рдеп кдт- 
кдбат, шьпырман окигаларды суретгеуде мумкщщп лирика- 
дан элдекдйда мол, кулашы кец. Эпикалык шыгармалардьщ 
Ke6i 
сюжетке курылады. Адам образын жан-жакхы бейнелеп, 
шындык сырын негурлым толык ашуга бешм.
Ал лирикалык шыгарма олай емес. Келем жешнен, 
эпоска кдраганда, элдекайда ыкдпам. Сюжетке де кеп бара
312

бермейщ. Окщадан repi отты сез1м басымдау, кулш сюжет 
сол сез1м мацына, бас-аягы тужырмды 6ipep философиялык, 
ой мацына жинакталады.
Эпос пен лириканыц осы ерекшелшн Э.Тэшбаев езшщ 
“0Mip жэне поэзия” (I960) деген ютабында В.Белинскийдщ 
сез1мен былай талдап тусшдаредк “Эпоста субъект (акын) 
окцгага сшдсед1 де, кершбей кетед1; ал лирикада ол 
кубылысты @3i игерш, ез ойына кдбылдап кдна коймай, 
сол кубылыс пен кдктыгысудан туган туйсйс туршде жан 
сырьша айналдырады. Лирика тигаз туйсисгерге сез беред1, 
оларды тар кеуденщ кдспазгынан керкемдис ем1рдщ таза 
самалына алып шыгады да, ерекше eMip сурпзедь Сейтш, 
лирикалык, шыгарманыц мазмуны объективтйс окщаныц 
дамуы емес, субъекгшщ e3i жэне сол субъект аркылы ететш 
дуниелер. Лириканыц шагындыгы да соган байланысты. 
Крыска лирика ем1рдщ тутас 6ip кезендн кдмти алмайды. 
Эйткеш субъект (акын) 6ip мерз1мде кеп сез1мге айналда 
алмайды. Эр 

жүктеу/скачать 12,37 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: