Монография «Елтаным баспасы»
жүктеу/скачать 14,19 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Қыр көрсету
- «Қыр көрсету»
- Алты қырдың астынан
- Қыр баласы
- Қырына алды
| менмендігі, билікке таласушылығы, мəмілеге келе алмай, бір-бірі-
не, қыр көрсетіп күш сынасуының аяғы нағыз орта ғасырлық феодалдық жанжалға айналып кетеді. (Хан Кене. 249 б.). Бұл тіркестің де фразеологиялық ауыспалы мағынаға ие болуына се- беп – о бастағы еркін сөз тіркесі. Қыр көрсету тұрақты тіркесіне негіз болған қыр сөзінің тілдік қолданысы өте кең. М.Қашқари сөздігінде «қырдың» төрт мағынасы кездеседі. • қыр 1 – қыр. қыр jағы; – қыр жауы – кекті жау. • қыр 2 – боз: қыр түсті, қыр ағ; – боз ат • қыр 3 – бөген, тоған • қыр 4 – төбе, дөң; тау қыраты (1 том, 383). Қазір де қазақ тілінде қыр сөзінің зат есімдік төрт мағынасы бар: 1. Созылып жатқан биік жер, жал. 2. Ауылдан сырт жер. 3. Бір нəрсенің сырт жағы. 4. Киімге үтік басқанда пайда болатын қатпар. Сонымен қатар, мынадай ауыспалы мағынада қолданылады: • Адамның жеке басының жай көзге байқала бермейтін жасырын сыры, қалтарысы. 42 • Біреуге көрсетілген жағымсыз қылық, мінез, сес. • Бір нəрсеге деген икем, еп. «Қыр көрсету» тұрақты тіркесінің қалыптасуына осының ішінде- гі біреуге көрсетілген жағымсыз қылық, мінез, сес түріндегі ауыспалы мағынасы негіз болған. Сонымен қатар, осы қыр зат есіміне қатысты мынадай фразеологиялық тіркестер де бар: • Алты қырдың астынан – Алыс жерден, қашықтан • Көз қырын салу – 1. назар аудару, қарау. 2. бас –көз болу, көмектесу. • Қыр астында – Алыс емес, жақын • Қыр баласы – қырда, кең жерде өскен бала • Қыр мұрын – қырланып келген мұрын • Қыр соңынан қалмау – соңына түсу, қудалау • Қыры кетті – ісі оңға баспады, қырсыққа шалынды. • Қырына алды – біреудің соңына түсті, ерегісті. • Қыры сынды – тауы шағылды, беті қайтты. • Қыры тайды – күйі кетті, нашарлайды [ҚТТС. 6-т.: 610 б.] Тəжік тілінде қыр сөзінің 3 түрлі мағынасы кездеседі. жүктеу/скачать 14,19 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|