Жеке  когнитивтік  кеңістік

120 
 
Прецеденттік  топоним  –  Қазығұрт  атауы  кӛптеген  кітаптарда  және 
мерзімді  баспасӛзде  жарияланған  мақалаларда  сан  рет  қайталанады. 
Мысал 
ретінде 
солардың 
біразын 
келтірейік: 
С.Бақбергенов, 
«Қазығұрттың  басында  кеме  қалған»,  Қ.Тұрсынқұлов,  «Қазығұрт:  аңыз 
бен  ақиқат»,  Б.Тасболатқызы,  «Киелі  тау  Қазығұрт»,  Ә.Байдаулетов, 
«Басында  Қазығұрттың»,  Т.Ӛмірзақ,  «Қазығұрт  –  адамзаттың  киелі 
бесігі»,  Қ.Тәжиев,  «Қазығұрт  баурайындағы  аңыздар»,  С.Жұмабек, 
«Қазығұрт  перзенті»,  Қ.Тәжиев,  «Қазығұрттың  жеті  ақыны»,  А.Ақаев, 
«Қазақ – Қазығұрт», «Қазығұрт» энциклопедиясы т.б. 
Мерзімді  баспасӛз  беттерінде  жарияланған  мақалалар:  Ш.Мұртазаев, 
«Қазығұрт – киелі бесік», Ә.Балқыбек, «Қазығұрт, топан су және жебірейі 
«Інжілі»,  Н.Мыңбаев,  «Қазығұрт  басында  кеме  қалған»,  С.Жексенбаев, 
«Қазақ және Қазығұрт», С.Мәмбеталиев, «Киелі Қазығұрттың Қалаубегін 
әлемге  мәшһүр  Мұхтар  Шаханов  мойындады»,  Ж.Бабалықұлы,  «Наурыз 
Қазығұртта тойланса» т.б. 
Қазығұрт феноменін дәріптейтін, мазмұндық сипатта баяндайтын осы 
жоғарғыда аталған кітаптар мен мақалаларда ұлттық рухани құндылықтар 
сӛз етіледі. Киелілікті ұлықтайтын, туған жердің тау-тасына, топырағына 
дейін  сүйе  білетін,  атамекенін,  баба  елін,  Отанын  қастерлей  білетін 
халықтың  ізгі  ойлары  мен  жүрек  тебіренісі  прецеденттік  мәтіндерден 
айқын кӛрініс тапқан.  
Мәселен,  Қазығұрттың  тӛл  перзенті,  жергілікті  ақын  Әбдіхалық 
Байдаулетовтің  «Басында  Қазығұрттың»  ӛлең  кітабында  Қазығұртқа 
арналған мынадай жолдар бар: 
«Айналайын, Қазығұрт, мекен жерім, 
Құшағынан мен қашан кетем дедім, 
Әулие тау атағың ел аузында, 
Анама ұқсап қолымнан жетеледің. 
Аруақты тау, туған жер қолдамаса, 
Мақсатқа, жақсылыққа жетер ме едім? 
Айналдым, Қазығұртым тұрысыңнан, 
Алатаудың айбаты сияқтанған. 
Саяңда түрлі аңдар мекен етіп, 
Олардың да ұрпағы тұяқтанған. 
Барлығы кӛз алдыңда болғанменен, 
Тарихың күннен-күнге жарықтанған 
Әулие тау атайды, кеме қалған, 
Әулие тау болмаса неге қалған? 
Қырық қыздың ар жағында мүсіні тұр, 
Басын шайқап таңқалар кӛрген адам, 
Су, жайлау, жеміс, ағаш жетіп жатыр, 

121 
 
Сауыққандай мәуесін жеген адам.  
Тесік тастан қысылып жай ӛткенмен, 
Әулие тас қысар деп белең алғам. 
Ең биік деген жерде бұлағың бар, 
Барған адам, аң, құстар кӛрек алған. 
Ауру, аруақ күткендер түнейді екен, 
Дегендей кереметтен кӛмек алған. 
Кӛз алдыңда кӛрініп тұрғаннан соң, 
Не десе де лақапқа сенер адам. 
Ар-намысты, ӛрлікті иілмейтін, 
Айналайын, Қазығұрт, сенен алғам» [109, 62-63 бб.]. 
Қазығұрттық  ақын  және  халық  емшісі  Бибіфатима  Тасболатқызы 
атамекені, киелі тау Қазығұртқа мына ӛлең жолдарын арнайды: 
 
Қазығұрт елім, 
Киелі жерім, 
Қасиетті ұлы мекенім. 
Барыңды қиып, 
Нұрыңды құйып, 
Сездірдің ненің не екенін. 
Бір сені сүйіп, 
Басымды иіп, 
Қадірлеп сыйлап ӛтемін. 
Ӛзіңдей асыл, 
Баулары жасыл, 
Ӛлкеге тағзым етемін. 
«Киелі тау Қазығұрт» атты келесі ӛлеңінде: 
Қазығұрттың етегінде дүниеге келгенмін 
Ән мен жырдан жаратылған әсем гүлін тергенмін. 
Киелі таудың суын ішіп, бауырына бас қойып, 
Ұлы таудың шыңына иіліп сәлем бергенмін. 
 
Киелі тау мәңгі сізге иіп ӛтем басымды, 
Ӛткізген ӛз басыңыздан неше жылды, ғасырды. 
Ӛзіңізден жәрдем сұрап, жақсы тілек тілесем, 
Күнен-күнге  жайлап  менің  сезім  зердем  ашылды  [110,6-7 
бб.]. 
Қазығұрт  топонимінің  «Қазығұрт  –  киелі  тау»  ықшамдалған 
прецеденттік  мәтінін  бүкіл  қазақ  лингвомәдени  қауымына  танымал 
прецеденттік  мәтін  дейтін  болсақ  (инвариант),  Ә.Байдаулетов  пен 
Б.Тасболатқызының  Қазығұрт  феноменіне  қатысты  ӛлең  жолдарын  сол 

122 
 
инварианттың  авторлық  варианттары  деп  қарастыруымызға  болады. 
Қазіргі  қазақ  лингвомәдени  қауымның  әр  ӛкілінің  жеке  когнитивтік 
кеңістігінде, 
ал 
дәлірек 
айтсақ, 
жеке 
ономастиконында 
(топонимиконында)  Қазығұрт  рухани  феномені  және  соған  қатысты 
«Қазығұрт»  прецеденттік  топонимі  орын  алған.  Әрине,  прецеденттік 
феноменнің  тілдік  репрезентенттері  болып  келетін  ықшамдалған 
прецеденттік мәтіндер де (мысалы, «Қазығұрт – киелі тау», «Қазығұрттың 
басында кеме қалған, ол әулие болмаса неге қалған...» т.б.) ұлттық тілдік 
тұлғасының  когнитивтік  кеңістігінде  және  жеке  ономастиконында  да 
орны бар десек қателеспейміз. Басқаша айтқанда, ұлттық тілдік тұлғаның 
аялық  білімінде  (фоновые  знания)  Қазығұрт  сынды  прецеденттік 
феномендер, мәтіндер, есімдер, айтылымдар ӛз кӛріністерін береді. 
Халқымыз  ежелден  Қазығұртты  киелі  тау  деп  санаған.  Дүниежүзіне 
даңқы  шыққан  ұлы  ұстаз  Әбу  Насыр  әл-Фараби  «Сеңгір  алмаған 
Қазығұрт, сені кім алады?» деп жазған екен. Сол Қазығұрттың әрбір тасы 
киелі саналады. Ал діни – мистикалық наным-сенімде ұлттың рухани күші 
болғандығы белгілі» [111]. 
Қазығұрт  рухани  феноменінің  мәдени-философиялық,  тарихи-
танымдық,  дүниетанымдық,  діни  және  аксиологиялық  әулеттері  ӛте 
жоғары,  сол  себептен  ұлттық  санада,  қазақ  халқының  рухани  мәдениеті 
мен  тарихында  ойып  алар  ӛз  орны  бар.  Қазақ  этносының  ұлт  болып 
сақталып 
қалуындағы 
алғышарттардың 
бірі 
осындай 
бірегей 
феномендерінің, прецеденттік топонимдерінің халықтың тарихи-мезгілдік 
континуумда  үздіксіз,  сансыз  ұрпақтар  ӛрісінде  тіршілік  етуінде, 
ӛміршеңдігінде, сабақтастығын үзбеуінде.  
 
    
2 бӛлім бойынша тҧжырым 
 
Аймақтық топонимия менталды-танымдық тұрғыдан дүниетанымның 
белгілі  бір  түрлеріне  негізделген  және  соларды  тілдік-когнитивтік  түрде 
кӛрсететін  этнотанымдық  топонимиялық  қабаттардан  құралады. 
Қазығұрт ӛңірі топонимиясында мифтік (мифологиялық) этнотанымдық, 
тарихи топонимиялық стратиграфиялық лингвоменталды қабаттар бар.  
Арғықазақ  (пратүркілік)  мифо-танымдық  қабатта  «тас»,  «ағаш», 
«үңгір»  мифологиясына  қатысты  наным-сенімдер  орын  алған.  Арғықазақ 
мифологиялық  танымдық  топонимиялық  қабаттан  кейін  қалыптасқан 
ислам  дінімен  байланысты  этнотанымдық  топонимиялық  қабатта 
сопылар,  діни  қайраткерлер,  мұсылман  әулиелері  және  олардың 
есімдеріне қатысты этнотанымдық мәліметтер жинақталған.  
Тарихи топонимиялық стратиграфиялық лингвоменталды қабат  

123 
 
Қазығұрт  ӛңірінен  шыққан  батырлар  есімдері  мен  ерліктеріне 
байланысты қалыптасқан.  
Қазығұрт  ӛңірінің  жер,  су,  тау-тас,  мекен,  әулие  орындары  аттарына 
байланысты  айтылатын  аңыздар  мен  әпсаналардың  үлкен  этнотанымдық 
мәні бар, себебі аталған ӛлкенің тарихынан, тұрмыс-тіршілігінен, наным-
сенімдерінен мағлұматтар береді. Сонымен бірге аймақтық топонимдеріне 
қатысты 
баяндалатын 
аңыз-әпсаналар 
сол 
шектеулі 
аймақтың 
топонимиялық  ғалам  бейнесін  құруда,  қалыптастыруда  және  сипаттауда 
үлкен рӛл атқарады.  
Қазығұрт  аймақтық  топонимиясындағы  этнодүниетанымдық  сипаты 
бар  географиялық  атаулардың  бір  бӛлігі  ислам  дінімен  (мұсылмандық 
мифологиямен) 
байланысты 
болып 
келеді. 
Осындай 
типтегі 
мифологиялық топонимдер мен микротопонимдердің пайда болуы, әрине, 
Оңтүстік  ӛңірінде  ислам  дінінің  орнығуымен  байланысты  деп  айта 
аламыз.  
Қазығұрт ӛңірі топонимиясына қатысты топонимикалық аңыздар мен 
әпсаналарды 
шартты 
түрде 
тарихи-топонимикалық, 
жалпы 
топонимикалық, мифологиялық (діни-әлеуметтік) аңыздар мен әпсаналар 
деп бӛлуімізге болады. Тарихи-топонимикалық аңыздар белгілі бір немесе 
жалпы тарихи оқиғаларға, тұлғаларға қатысты мекендік әңгімелер. Жалпы 
топонимикалық  аңыздарда  пәлендей  тарихи  оқиғаларға  (немесе  дәуірге, 
кезеңге)  қатысы  жоқ,  бірақ  жергілікті  халықтың  түсінігіне  сай  келетін 
шындыққа  жақын  оқиғаларға  құрылған  әңгімелер  баяндалады. 
Мифологиялық 
(діни-әлеуметтік) 
топонимикалық 
аңыздар 
мен 
әпсаналарда  ежелдегі  мифтік  ұғымдар  мен  түсініктер,  ертедегі  діни 
кӛзқарастар орын алған. 
Этнос  танымын  айғақтайтын  топонимдер  мен  аңыздар  белгілі  бір 
стратиграфиялық  танымдық қабаттарды құрайды. Қазығұрт аймағындағы 
топонимдердің  стратиграфиялық  танымдық  қабаттарының  бастауы  арғы 
(прото-) қазақ мифологиясынан орын алады, демек, бұл ӛте кӛне (ежелгі) 
қабатта қазақтардың арғы бабаларының  мифтік нанымдары, сенімдерінің 
қарабайырланған  жұрнақтары  сақталған.  Осы  қабатты  деректейтін 
топонимдер және олармен (топонимдермен) аталған географиялық табиғи 
нысандар  күні  бүгінге  дейін  киелі,  қасиетті  саналады,  алайда  оларға 
қатысты ежелгі наным-сенімдердің сарқыншақтары ғана байқалады.  
Қазақ  халқының  аксиологиялық  рухани  құндылықтарының  бірі  –  ел 
батырларын  қастерлеу;  елін,  жерін  қорғаған  елі,  жері  үшін  жанын  қиған 
батырлар  есімдерін  жер-су  аттарында  мәңгі  етіп  қазақ  халқы 
«топонимиялық жадында» сақтай білген. 
Қазығұрт ӛңірінің жер, су, тау-тас, мекен, әулие орындары аттарына  
байланысты айтылатын аңыздар мен әпсаналардың үлкен этнотанымдық  

124 
 
(дүниетанымдық)  мәні  бар,  сол  ӛлкенің  тарихынан,  тұрмыс-тіршілігінен, 
әдет-ғұрыптарынан  мағлұматтар  береді.  Осыған  қарағанда,  топонимдер 
мен топонимиялық аңыздар белгілі бір ӛңірдің (аймақтық) топономиялық 
ғалам бейнесін құруда, қалыптастыруда үлкен рӛл атқарады. 
Қазақтың ұлттық мәдени кеңістігінде белгілі бір рухани құндылықтар 
перцеденттік 
феномендер 
арқылы 
да 
беріледі. 
Прецеденттік 
феномендерге:  прецеденттік  есімдер,  прецеденттік  жағдаяттар, 
прецеденттік мәтіндер, прецеденттік айтылымдар жатады. 
Қазығұрт  феноменінің  қазақ  лингвомәдени  қауымына  етене  таныс 
ықшамдалған  инварианты  –  «Қазығұрт  –  киелі,  қасиетті,  әулие  тау». 
Қазығұрт  феномені  –  қазақ  рухани  мәдениетіндегі  эталондарының  бірі, 
киеліліктің  (әулиеліктің)  метафорасы  және  символы.  Қазығұрт  ӛңірінде 
бірнеше мыңжылдықтар бойы ретімен ауысып келген түрлі лингвомәдени 
қауымдастықтарындағы когнитивтік база, ұжымдық конгнитивтік кеңістік 
және  жеке  когнитивтік  кеңістіктерінде  тұрақты  түрде  Қазығұрт  рухани 
феномені және прецеденттік топонимі жалғасын тауып, күні бүгінге дейін 
сақталған. Прецеденттік феноменнің орнықты және тұрақты түрде қызмет 
етуі  үшін,  прецеденттік  топоним  мен  прецеденттік  мәтіндер  үнемі 
қайталанып жаңғырып тұруы қажет.  
Қазығұрт  рухани  феноменінің  мәдени-философиялық,  тарихи-
танымдық,  дүниетанымдық,  діни,  идеологиялық  және  аксиологиялық 
әулеттері ӛте жоғары, сол себептен ұлттық санада, қазақ халқының рухани 
мәдениеті мен тарихында қайталанбас ӛз орны бар.  
   
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

125 
 
ҚОРЫТЫНДЫ 
 
Белгілі  бір  ӛңірдің  (ӛлкенің,  аймақтың)  топонимдер  кешенін 
аймақтық  (регионалдық)  топонимиялық  жүйе  ретінде  қарастыруымыз 
қажет,  себебі  сол  жүйені  құрайтын  географиялық  атаулар  ӛзара  және 
тақырыптық топтар ретінде бір-бірімен диалектикалық жүйелі байланыста 
қалыптасқан.  Аймақтық  топонимияның  жүйелік  құрылымына  негіз  және 
алғышарттар 
болатын 
факторларға: 
физика-географиялық 
және 
этномәдени факторлар жатқызылады.  
Қазығұрт  топонимиясының  аймақтық  келбетін,  регионалдық 
ерекшеліктерін  қалыптастырған  сол  ӛңірге  тән  физика-географиялық, 
ландшафттық  жағдайлар:  таулы,  тауалды  зоналар  мен  аумақтар.  Ӛңірдің 
табиғи  ерекшеліктерінен  кӛрініс  беретін  жергілікті  топонимдер  мен 
микротопонимдер  сонымен  бірге  аймақтық  топонимияның  тілдік 
ерекшеліктерін  де  сипаттайды.  Аймақ  топонимиясының  стратиграфиясы 
тарихи-хронологиялық,  этногенездік  үрдістердің,  гетерогенді  тілдердің 
ӛзара 
қатынасының, 
түрлі 
тарихи-экономикалық 
формацияның 
алмасуының 
нәтижесіндегі 
бірнеше 
этнотілдік, 
этнотанымдық 
диахрониялық қабаттарының қалыптасуын кӛрсетті.  
Қазығұрт 
ӛңірі 
топонимиясын 
қалыптастырған 
этномәдени 
факторларға  кӛшпелі,  жартылай  кӛшпелі  малшаруашылығы,  егіншілік 
(отырықшылық) және қала мәдениетін жатқызуымызға болады. Сондай-ақ 
аймақтық  топонимияға  әсер  еткен  этномәдени  факторларға  жергілікті 
халықтың  рухани  және  материалды  мәдениетін,  әдет-ғұрыптарын, 
тұрмыс-тіршілігін, кәсібін, наным-сенімдерін жатқызамыз.  
Қазығұрт  ӛңірі  топонимиясының  этнотанымдық  (лингвоментальді) 
жүйесін  мифтік  (мифологиялық),  тарихи-топонимиялық  этнотанымдық 
қабаттар  құрайды.  Арғықазақ  (пратүркілік)  мифтік-танымдық  қабатта 
«тас»,  «ағаш»,  «үңгір»  сынды  ежелгі  мифтік  наным-сенімдер орын  алған 
болса,  ислам  дінімен  байланысты  этнотанымдық  топонимиялық  қабатта 
сопылар  культі,  мұсылман  әулиелері  жайында  этнотанымдық  мәліметтер 
жинақталған.  Тарихи  топонимиялық  стратиграфиялық  лингвоментальді 
қабат  Қазығұрт  ӛңірінен  шыққан  батырлар  мен  қоғам  қайраткерлерінің 
есімдеріне және ерлік істеріне қатысты қалыптасқан.  
Қазығұрт  ӛңірі  топонимикалық  аңыз  бен  әпсаналарға  ӛте  бай. 
Қазығұрт  топонимиясына  қатысты  фольклорды  тарихи  топонимикалық, 
жалпы  топонимикалық,  мифологиялық  (діни  әлеуметтік)  аңыздар  мен 
әпсаналар құрайды. 
Қазығұрт рухани феноменінің және прецеденттік топонимінің мәдени 
философиялық,  тарихи-танымдық,  дүниетанымдық,  діни,  идеологиялық 
және  аксиологиялық  әлеуеттері  ӛте  жоғары,  сол  себепті  ұлттық  санада, 

126 
 
қазақ халқының рухани мәдениеті мен тарихында қайталанбас және мәңгі 
ӛшпес ӛз орны бар.  
Қазығұрт  феноменінің  қазақ  лингвомәдени  қауымына  етене  таныс 
ықшамдалған  инварианты  –  «Қазығұрт  –  киелі,  қасиетті,  әулие  тау». 
Қазығұрт  феномені  –  қазақ  рухани  мәдениетіндегі  эталондарының  бірі, 
киеліліктің  (әулиеліктің)  метафорасы  және  символы.  Қазығұрт  ӛңірінде 
бірнеше мыңжылдықтар бойы ретімен ауысып келген түрлі лингвомәдени 
қауымдастықтарындағы когнитивтік база, ұжымдық конгнитивтік кеңістік 
және  жеке  когнитивтік  кеңістіктерінде  тұрақты  түрде  Қазығұрт  рухани 
феномені және прецеденттік топонимі жалғасын тауып, күні бүгінге дейін 
сақталған. Прецеденттік феноменнің орнықты және тұрақты түрде қызмет 
етуі  үшін,  прецеденттік  топоним  мен  прецеденттік  мәтіндер  үнемі 
қайталанып жаңғырып тұруы қажет.  
Прецеденттік  топоним  прецеденттік  жағдаятпен  байланысты,  яғни 
прецеденттік  географиялық  атаудың  лингвокогнитивтік  (концепттік) 
мазмұны  прецеденттік  жағдаятқа  қатысты.  Прецеденттік  жағдаят,  әдетте, 
бүкіл этномәдени қауымға таныс, белгілі тарихи оқиға немесе этнотарихи 
(этноәлеуметтік)  жағдай,  ахуал.  Прецеденттік  жағдаятқа  қатысты 
ұғымдар,  түсініктер,  танымдар  (коннотациялар)  сол  прецеденттік 
топониммен  аталған  нысанмен  (топообъектпен)  байланысады,  яғни 
прецеденттік  топонимнің  когнитивтік  құрылымына  енеді.  Прецеденттік 
жағдаятсыз прецеденттік топоним де жоқ, пайда бола алмайды. 
Қазығұрт  сынды  рухани  феномендер  ұлттық  мәдени  кеңістігіндегі 
когнитивтік  база  құрылымына  (кешеніне)  міндетті  түрде  енеді  және  де 
сол  ұлттық  санадағы  рухани  феномендер  жиынтығының  белгілі  бір 
репрезентенті ретінде танылады. 
Қазығұрт  феноменінің  кӛптеген  мың  жылдықтарға  созылған  тарихы 
бар. Феноменнің тұрақтылығын қамтамасыз ететін талай дәуірлер ӛтсе де, 
рухани  негізін,  рухани  ортаны  жоғалттырмайтын  сансыз  ұрпақтар 
сабақтастығы  орын  алған.Ұрпақтар  сабақтастығына  арқау  мен  негіз 
болатын тек биологиялық (генетикалық) түрде кӛрінетін табиғи заңдылық 
емес,  сонымен  бірге  ұрпақтардың  рухани  жалғастығын  қамтамасыз  етіп, 
мәңгі  ӛлмейтін  халық  рухы.  Сол  Қазығұрт  тауын,  ӛңірін  мекендеген 
халықтың  рухы  Қазығұрттың  киелілігін,  қасиеттілігін  мыңжылдықтар 
бойы сақтай білді, бізге мирас етіп тапсырды.  
Қазығұрт  ӛңірінде  бірнеше  мыңжылдықтар  бойы  ретімен  ауысып 
келген  түрлі  лингвомәдени  қауымдастықтарындағы  когнитивтік  база, 
ұжымдық  когнитивтік  кеңістік  және  жеке  когнитивтік  кеңістіктерінде 
тұрақты түрде Қазығұрт рухани феномені жалғасын тауып, күні бүгінге  
дейін сақталған.  

127 
 
Қазығұрт  рухани  феноменінің  мәдени-философиялық,  тарихи-
танымдық,  дүниетанымдық,  діни,  идеологиялық  және  аксиологиялық 
әулеттері ӛте жоғары, сол себептен ұлттық санада, қазақ халқының рухани 
мәдениеті мен тарихында қайталанбас ӛз орны бар. Қазақ этносының ұлт 
болып  сақталып  қалуындағы  алғышарттардың  бірі  осындай  бірегей 
феномендерінің, прецеденттік топонимдерінің халықтың тарихи-мезгілдік 
континуумда  үздіксіз,  сансыз  ұрпақтар  ӛрісінде  тіршілік  етуінде, 
ӛміршеңдігінде, сабақтастығын үзбеуінде.  

128 
 
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 
 
1.
 
Қазақстан  Республикасындағы  тіл  саясаты.  Языковая  политика  в 
Республике  Казахстан.  Құжаттар  жинағы:  сборник  документов.  – 
Астана: Елорда, 1999. – 14 б. 
2.
 
Хасанұлы  Б.  Аймақ  тілдері  мен  мемлекеттік  тіл  қызметін 
арттырудың  егемендік  тұғырнамасы:  әдіснама  мен  мониторинг 
мәселелері. – Қостанай, 2002. – 62 б. 
3.
 
Жартыбаев  А.Е.  Орталық  Қазақстан  топонимиясының  тарихи-
лингвистикалық, этимологиялық  және этномәдени негіздері:  филол. 
ғылым. докт... автореф.: 10.02.06. – Алматы, 2006. – 44 б. 
4.
 
Никонов 
В.А. 
Научное 
значение 
микротопонимии 
// 
Микротопонимия: сборник научных статей. – М.: Изд-во МГУ, 1967. 
– С. 13-15. 
5.
 
Климкова  Л.А.  Нижегородская.  Микротопонимия  в  языковой 
картине мира: автореф..докт. филол. наук:10.02.01. – М., 2008.–65 с. 
6.
 
Суперанская  А.  В.    Общая    теория    имени    собственного.  –  М.: 
Наука, 1973. – 300 с. 
7.
 
Конкашпаев  Г.К.  Казахские  народные  географические  термины: 
автореф. ... канд. географ. наук: –Алма-Ата, 1949. – 23 с. 
8.
 
Пурин В.Д. Отражение деятельности людей в топонимии Советской 
Прибалтики  //  Известия  АН  СССР,  Серия  географическая.  –  М., 
1969. – №3. –С. 20-28. 
9.
 
Қазақ  тілінің  түсіндірме  сӛздігі.  –  Т.  ІХ.  –  Алматы:  Ғылым,  1974-
1986. 
10.
 
Құрманов  Қ.  Физикалық  география  терминдері  мен  ұғымдарының 
орысша-қазақша  анықтамалық  сӛздігі.  Русско-казахский  словарь-
справочник  терминов    и    понятий    по    физической    географии.    –  
Алматы:  Рауан,  1993. – 176 б. 
11.
 
Географический  энциклопедический  словарь.  –  М.:  Советская 
энциклопедия, 1988. – 432 с. 
12.
 
Мырзалиева  З.Қ.  Оңтүстік  Қазақстан  облысы  топонимиясының 
физика-географиялық  астарлары:  географ.  ғылым.  канд.  ...  дисс.: 
25.00.23. –Алматы, 2007. – 137 б. 
13.
 
Мурзаев  Э.М.  Словарь  народных  географических  терминов.  –  М.: 
Мысль, 1984. – 653 с. 
14.
 
Мырзалиева  З.Қ.,  Достай  Ж.  Оңтүстік  Қазақстанның  геологиялық 
құрылысы  мен  жер  бедерінің  топонимияда  бейнеленуі  //  География 
және табиғат. – 2006. – № 2. – 7-11 б. 
15.
 
Кононов  А.Н.  Семантика  цветообозначений  в  тюркских  языках  // 
Тюркологическй сборник, 1975. – М.: Наука, 1978. – С. 159-179. 

129 
 
16.
 
Тілеубердиев 
Б.М. 
Оңтүстік 
Қазақстан 
топонимдерінің 
этнолингвистикалық лексикасы.–Алматы:Шапағат-Нұр,1999.–119б. 
17.
 
Бакенов  М.М.  Топонимику  на  службу  геологии  //  Вестник  АН 
КазССР. 1968. – №8. – С. 25-29. 
18.
 
Орталық      Қазақстанның      жер-су      аттары    /    жауапты      ред.  
Т.Жанұзақов. – Алматы: Ғылым, 1989. – 179 б. 
19.
 
Қазығұрт. Энциклопедия. – Алматы: Тоғанай Т, 2002. – 543 б. 
20.
 
Маргулан А.Х. Горное дело в Центральном Казахстане в древние и 
средние века // Поиски и раскопки в Казахстане. – Алма-Ата, 1972. – 
С. 3-30.  
21.
 
Джетысу  (Семиречье).  Естественно-историческое  описание  края  / 
под ред.В.Н.Шнитникова. – Ташкент: УзГосиздат, 1925. – 234 с. 
22.
 
Материалы  по  киргизскому  землепользованию.  –  Т.  ІІ.  –  Вып.  І. 
Сырдарьинская область. Чимкентский уезд. – СПб., 1910. – 277 с. 
23.
 
Диалектологиялық сӛздік. – Алматы: Арыс, 2007. – 480 б. 
24.
 
Поспелов  Е.М.  Топонимика  в  региональных  географических 
исследованиях  //  Топонимика  в  региональных  географических 
исследованиях // Тезисы докладов. – М., 1984. – С. 3-5.  
25.
 
Герасимова  Т. П., Грюнберг  Г. Ю., Неклюева  Н. П.   География. 6   
класс. – Алматы: Рауан, 1997. – 177 б. 
26.
 
Қазақ тілінің түсіндірме сӛздігі. 10 томдық. 10 т. – Алматы: Ғылым, 
1974-1986.  
27.
 
Уәлиев Н. Сӛз мәдениеті. – Алматы, 1984. – 120 б. 
28.
 
Бектұров  Ш.  Сырдария  экспедициясының  материалдарынан  кейбір 
мәлімет  //  Қазақ  диалектологиясы.  1-шығуы.  –  Алматы:  Ғылым, 
1965. – 78-90 бб. 
29.
 
Оңтүстік      Қазақстан      облысы:      Энциклопедия    /  бас      редактор  
Б.Аяған. – Алматы: Қазақ энциклопедиясы, 2005. – 560 б. 
30.
 
Путешествия  на  озеро  Балхаш  и  Семиреченскую  область 
А.М.Никольского  // Записки Зап.-Сиб.РГО. – СПб., 1885.  – Кн. 7. – 
Вып. 1-2.– С. 1-93. 
31.
 
Формозов  А.Н.  Животный  мир  //  Казахстан.  Общая  физико-
географическая характеристика. – М., 1950. – 168 с. 
32.
 
Конкашпаев 
Г.К. 
Географические 
названия 
монгольского 
происхождения на территории Казахстана // Известия АН Каз ССР. 
Серия филологии и искусствоведения. – Алматы, 1959.–Вып.І.–85 с. 
33.
 
Керімбаев  Е.Ә.,  Тілеубердиев  Б.М.,  Дүйсенби  Қ.Т.  Оңтүстік 
Қазақстанның  топонимикалық  кеңістігі.–Шымкент:Кітап,2007.–352 
б. 
34.
 
Попов  М.И.  Основные  принципы  топонимических  исследований  // 
Принципы топонимики. – М.: Наука, 1964. – С. 34-44. 

130 
 
35.
 
Ермекбаев 
Ғ.Ж. 
Жер 
бедері 
атаулары 
(семантикалық, 
морфологиялық  талдау      және    фоносемантикалық    сипаттама):  
филол.  ғылым.  канд. ...  дисс.: 10.02.06. – Алматы, 1999. – 135 б. 
36.
 
Керімбаев Е. Атаулар сыры. – Алматы: Қазақстан, 1984. – 117 б. 
37.
 
Қаржани З.С. Шежіре шеңбері. – Шымкент, 2002. – 480 б. 
38.
 
Қойшыбаев  Е.  Қазақстанның  жер-су  аттары  сӛздігі.  –  Алматы: 
Мектеп, 1985. – 256 б. 
39.
 
Қайдар  Ә.  Қаңлы(тарихи  шежіре).  –  Алматы:  Дайк-Пресс,  2004.– 
610б. 
40.
 
Қондыбай С. Гиперборея: түс кӛрген заман шежіресі. – Алматы: Үш 
қиян, 2003. – 595 б. 
41.
 
Рысбергенова  К.  Историко-лингвистический  анализ  топонимов 
Южно-Казахстанской  области  (на  материале  западных  районов): 
автореф. ... канд. филол. наук: 10.02.06. – Алматы, 1993. – 29 с. 
42.
 
Ӛміралиев Қ.  Қазығұрт және оған қатысы бар топонимдер жайлы  // 
Қазақстан мектебі. –  1967. – № 4. – 12-18 бб.  
43.
 
Әбдірахманов    А.    Топонимика    және    этимология.  –  Алматы: 
Ғылым, 1975. – 207 б. 
44.
 
Қалиев Б. Қазақ тіліндегі ӛсімдік атаулары. – Алматы: Ғылым, 1988. 
45.
 
Қошым Ноғай Б.С. Тіл ұшындағы тарих. – Алматы: Жазушы, 2003. 
46.
 
Мурзаев Э.М. Очерки топонимики. – М.: Мысль, 1974. – 380 с. 
47.
 
Кляшторный  С.Г.,  Султанов  Т.И.  Летопись  трех  тысячелетий.  – 
Алма-Ата: Рауан, 1992. – 375 с. 
48.
 
Рысбергенова  К.  Историко-лингвистический  анализ  топонимов 
Южного-Казахстана. – Алматы: Ғылым, 2000. – 153 с. 
49.
 
Конкашпаев  Г.К.  Казахские  народные  географические  термины  // 
Изв. АН Каз. ССР. Серия географ. – Алма-Ата, 1951. – С. 3. 
50.
 
Муканов  М.С.  К  вопросу  о  расселении  казахов  на  территории 
Казалинского и Перовского уездов Сырдарьинской области // В сб.: 
Новые материалы по археологии и этнографии. – Алма-Ата: Изд-во 
АН КазССР, 1961. – С. 138-146. 
51.
 
Мырзахметов М. Отарлау топонимдері//Парасат. –1991.– №1.– 21-24 
б. 
52.
 
Бромлей Ю.В. Очерки теории этноса. – М., 1973. – 264 с. 
53.
 
Манкеева  Ж.А.  Қазақ  тіліндегі  этномәдени  атаулардың  танымдық 
негіздері. – Алматы: Жібек жолы, 2008. – 356 б. 
54.
 
Нусупбеков 
А.Н., 
Кумеков 
Б.Е. 
Социально-политические, 
этнические и культурные процессы в Южном-Казахстане (VI-X вв.) 
// Известия АН КазССР. Сер. обществ. наук. – 1975. – №6. – С. 40-41. 
55.
 
Тілеубердиев  Б.М.  Қазақ  ономастикасының  лингвокогнитивтік 
аспектілері. – Алматы: Арыс, 2006. – 368 б. 

131 
 
56.
 
Арғынбаев 
Х.А. 
Қазақтың 
малшаруашылығы 
жайында 
этнографиялық очерк. – Алматы, 1965. – 172 б. 
57.
 
Сапаров  Қ.Т.  Павлодар  облысының  топонимикалық  кеңістігі 
(қазақтардың  кеңістікті  игеру  тәжірибесінің  жер-су  атауларындағы 
кӛрінісі). – Павлодар: ЭКО ҒӚФ, 2007. – 308 б. 
58.
 
Паллас  П.С.  Путешествие  по  разным  провинциям  Российской 
империи. – СПб.,1773. – Ч. 2. – Кн. І. –178 с. 
59.
 
Цыбульский    В.В.    Народные  экспедиции  по  Казахстану.  –  Алма-
Ата, 1988. – 226 с. 
60.
 
Койчубаев  Е.  Нецветовая  сущность  топонимических  компонентов// 
Всесоюзная конференция по топонимике СССР. Тезисы докладов. – 
Л., 1985. 
61.
 
Кононов  А.Н.  О  семантике  слов  «ак»  и  «кара»  в  тюркской 
географической  терминологии  //  Известия  отд.  общ.  наук  АН 
Туркменской ССР. – 1954. – С. 83.  
62.
 
Конкабаев К. Топонимия Южной Киргизии. – Фрунзе, 1980. – 101 с. 
63.
 
Койчубаев  Е.  Краткий  толковый  словарь  топонимов  Казахстана.  –
Алматы, 1974. – 101 с. 
64.
 
Жанұзақов Т. Сан есімнен жасалған жалқы есімдер // Исследования 
по тюркологии. – Алматы, 1969.  
65.
 
Койчубаев  Е.  О  семантике  ведущих  имен  числительных  в 
топонимических  образованиях  казахского  языка // Исследования по 
тюркологии. – Алматы, 1963.  
66.
 
Курылев  В.П.  Опыт  типологии  скотоводческого  хозяйство  казахов 
(вторая  половина  ХIХ-начало  ХХ  вв.)  //  Проблемы  типологии  в 
этнографии. –М., 1979. – С. 166-171. 
67.
 
Маргулан  А.Х.  Из  истории  городов  и  строительного  искусстве 
древнего Казахстана. – Алма-Ата, 1950. – 186 с. 
68.
 
Ахметжанова   Ф.Р.,   Әлімхан   А.Ә.   Қазақ   шығысының   жер-су  
аттары. – Ӛскемен: ШҚТУ, 2000. – 104 б. 
69.
 
Толстой  Н.И.  Славянская  географическая  терминология.  –  М.: 
Наука, 1969. – 257 с. 
70.
 
Құралұлы   А.   Қазақ    дәстүрлі   мәдениетінің   энциклопедиялық   
сӛздігі. – Алматы: Сӛздік-словарь, 1997. – 368 б. 
71.
 
Колшанский  Г.В.  Объективная  картина  мира  в  познании  и  языке.  – 
М.: Наука, 1990. – 245 с. 
72.
 
Манкеева    Ж.    Қазақ    тілін    зерттеудің    когнитивтік    негіздері    //  
Тілтаным. – Алматы, 2001. – №4. – 33-43 бб. 
73.
 
Нұрашова Г. Адам ӛмірі мәні  мәселесінің қазақ философиясындағы 
кӛрінісі. – Алматы: Домино, 2002. – 285 б.  

132 
 
74.
 
Ақатай  С.  Древние  культы  и  традиционная  культура  казахского 
народа. – Алматы, 2001. – 342 с. 
75.
 
Қонарбаева Б. Қазақтың наным-сенімдерінің фольклордағы кӛрінісі. 
Зерттеу. – Алматы: Жазушы, 2004. – 288 б. 
76.
 
Қондыбай С. Толық шығармалар жинағы. Арғы қазақ мифологиясы. 
– Алматы: Арыс, 2008. – 11 т., 3 кіт. – 517 б. 
77.
 
Қондыбай С.. Толық шығармалар жинағы. Арғы қазақ мифологиясы. 
– Алматы: Арыс, 2008. – 10 т., 2 кіт. – 540 б. 
78.
 
Қондыбай С. Толық шығармалар жинағы. Арғы қазақ мифологиясы. 
–Алматы: Арыс, 2008. – 12 т., 4 кіт. – 533 б.  
79.
 
Қондыбай  С.  Толық  шығармалар  жинағы  //  Қазақ  мифологиясына 
кіріспе. – Алматы: Арыс, 2008. 1-т. – 374 б.  
80.
 
Қазақ тілінің қысқаша этимологиялық сӛздігі.  – Алматы, 1966. – 65 
б. 
81.
 
Қондыбай С. Толық шығармалар жинағы. Арғы қазақ мифологиясы. 
–Алматы: Арыс, 2008. 9 т., 1 кіт. –521 б. 
82.
 
Қондыбай  С.  Толық  шығармалар  жинағы.  Маңғыстау  географиясы. 
Маңғыстау мен Үстірттің киелі орындары. – Алматы: Арыс, 2008. – 
3 т. – 280 б. 
83.
 
Жандарбек  З.З.  «Насаб-нама»  нұсқалары  және  түркі  тарихы.  – 
Алматы: Дайк-Пресс, 2002. – 168 б. 
84.
 
Диваев  Ә.  Тарту  /  құрастырған,  алғы  сӛзін  және  түсініктемелерін 
жазған Флора Оразаева. – Алматы: Ана тілі, 1992. – 256 б. 
85.
 
Азбелов  С.Н.  Отношение  предания,  легенды  и  сказки  к 
действительности  (с  точки  зрения  разграничения  жанров).  В  кн: 
Славянский  фольклор  и  истрическая  действительность.  –М.,1965–
393 с. 
86.
 
Андреев А.П. Указатель сказочных сюжетов по системе Аарне. – Л., 
1929. 
87.
 
Бақбергенов   С.   Қазығұрттың   басында   кеме   қалған.  –  Алматы,  
1984. – 33-43 бб. 
88.
 
Русское народное поэтическое творчество. – М., 1978. – 179 с. 
89.
 
Соколова В.К. Русские исторические предания. – М., 1970. – 273 с. 
90.
 
Сокил   В.В.   Топонимические   предания   и   легенды  украинцев  
Карпат. – Минск, 1990. – 9 с. 
91.
 
Қасқабасов  С.  Қазақтың  халық  прозасы.  –  Алматы:  Ғылым,1984–
272б. 
92.
 
Тәжиев Қ. Қазығұрт баурайындағы аңыздар. – Шымкент, 1993.–95б. 
93.
 
Диваев  А.  Легенда  о  Казы-Куртовском  ковчеге  //  Туркестанский 
сборник. – 1894. – Вып. 5. – С. 567. 
94.
 
Марғұлан Ә. Ежелгі жыр аңыздар. – Алматы: Жазушы, 1985.–157 б. 

133 
 
95.
 
Бердібаев Р. Кәусар бұлақ. – Алматы: Жазушы, 1989. – 217 б. 
96.
 
Тұрсынқұлов  Қ.  Қазығұрт:  Аңыз  бен  ақиқат.  – Алматы: Тоғанай-
Т, 1998. – 336 б. 
97.
 
Мұртазаев   Ш.    Қазығұрт   –   киелі   бесік  //   Егемен   Қазақстан. –   
1997. – 3 желтоқсан.   
98.
 
Балқыбек  Ә.  Қазығұрт,  топан  су  және  Жебірейіл  «Інжілі»  //  Жас 
Алаш. – 2000. – 17 шілде. 
99.
 
Фрезер Дж. Фольклор в Ветхом Завете. – М., 1985. – 52 б. 
100.
 
Пиотровский  М.Б.  Коранические  сказание.  –  М.:  Главная  редакция 
восточной литературы, 1991. – 219 б.  
101.
 
Әбілғазы. Түрік шежіресі. – Алматы: Ана тілі, 1992. – 208 б. 
102.
 
Қақпағым – құт мекенім. – Қазығұрт, 1999. – 74 б. 
103.
 
Русское  культурное  пространство:  лингвокультурологический 
словарь  /  сост.  И.С.  Брилева,  Н.П.  Вольская,  Д.Б.  Гудков, 
И.В.Захаренко, В.В. Красных. – М.: Гнозис, 2004. – Вып. І. – 52 с. 
104.
 
Красных  В.  «Свой»  среди  «чужих»:  миф  или  реальность?  –  М.: 
Гнозис, 2007. – 170 с. 
105.
 
Рысберген  Қ.Қ.  Қазақ  топонимиясының  лингвокогнитивтік  және 
этномәдени  негіздері:  филол.  ғылым.  докт.  ...  дисс.:  10.02.02.  – 
Алматы, 2010. –268 б. 
106.
 
Байпаков  К.М.  Средневековые  города  Казахстана  на  Великом 
Шелковом пути. – Алматы: Ғылым, 1998. – 168 с. 
107.
 
Қондыбай  С.  Толық  шығармалар  жинағы.  Гиперборея:  түс  кӛрген 
заман шежіресі. – Алматы: Арыс, 2008. – 6 т. – 694 б. 
108.
 
Ману. Мифы народов мира. – М., 1982. – 2 т. – 106 с. 
109.
 
Байдәулетов      Ә.      Басында      Қазығұрттың  ...  Ӛлеңдер,  терме, 
толғаулар. – Шымкент, 1992. – 62-63 бб. 
110.
 
Тасболатқызы      Ф.      Киелі      тау    –    Қазығұрт.    –  Алматы:    Нұрлы 
әлем, 1999. – 6-7 бб. 
111.
 
Мыңбай  Н.  Қазығұрттың  басында  кеме  қалған...  //  Айғақ.  –  2008.  – 
Қазан (№ 4 /252).  
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

134 
 

жүктеу/скачать 1,85 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: