(гуморальды — грек, humor — сұйық) реттелуі

организмнің  əр  түрлі  жерлерінде  орналасады.  Бірақ,  олар  бір-бірімен  тығыз 

байланыста  үйлесімді  қызмет  атқарады.  Сондықтан,  ішкі  секреция  бездерін 

біртұтас  эндокринді  бездер  жүйесіне  жатқызады.  Гуморальды  реттелудің 

нəтижесінде  организмдегі  əр  түрлі  мүшелер  жүйелерінің  қызметтері  бір-

бірімен  үйлестіріліп,  біртұтастық  сипат  алады.  Осыған  байланысты  ішкі 

секреция  бездерін,  тамырлар  жəне  жүйке  жүйелерімен  бірге  біріктіргіш 

немесе интеграциялық мүшелер жүйелері тобына жатқызады. 

Жануарлар  организміндегі  барлық  мүшелер  мен  мүшелер  жүйелері 

қызметтерінің  өзара  үйлесімді  реттелуі  гуморальды  реттелу  мен  оны  өз 

кезегінде  басқарып,  бақылап  отыратын  жүйкелік  (нервтік)  реттелудің  тығыз 

қызметтік  байланысы  нəтижесінде  іс  жүзіне  асады.  Сондықтан,  мүшелер 

жүйелері  қызметтерінің  жүйкелік  жəне  гуморальды  реттелулерінің  тығыз 

байланыста іс жүзіне асуын нейрогуморальды ретгелу, ал тығыз қызметтік 

байланыстағы  осы  екеуінің  біртұтас  жүйесін  нейроэндокринді  жүйе  —  деп 

атайды. 

ортасының  тұрақтылығын  (гомеостаз)  жəне  оның  сыртқы  ортамен 

байланысын қамтамасыз етеді. 

Эндокринді  бездер  паренхималы  мүшелер  ретінде  дəнекер  ұлпалық 

стромадан  жəне  безді  паренхимадан  тұрады.  Строма  арқылы  без 

паренхимасына керекті қоректік заттарды өкеліп, гормондарын алып кететін 

микроайналым  арна  тамырларының  жиі  торы  өтеді.  Тамырлармен  ағып 

өтетін  қанның  массасы  без  паренхимасы  массасынан  бірнеше  есе  артық 

болады.  Демек,  бұндай  арақатынас  эндокринді  бездер  қызметінің 

белсенділігін көрсетеді. Эндокринді бездердің паренхимасы эпителий немесе 

жүйке  ұлпасынан  құралған.  Безді  эпителиоциттер  гормондарын  қан 

359 

 

капиллярларына  шығаруға  ыңгайлы  түрлі  құрылымдар  (көпіршіктер, 

бағандар,  баулар)  түзеді.  Бұлардың  қызметтерін  сыртқы  не  ішкі 

тітіркеністерге  сəйкес  гипоталамус  нейроциттері  бөлетін  нейрогормондар 

гуморальды  түрде  реттейді.  Нейрогормондар  нейроциттер  аксондарының 

соңғы  ұштарындағы  терминалдары  мен  қан  капиллярлары  қабырғалары 

аралықтарындағы  аксовазальды  синапс  арқылы  қанға  өтіп,  қан  арқылы 

эндокринді  бездер  эпителиоциттеріне  барады  да,  олардың  қызметтерін 

реттейді.  Нейрогормондар  бөлетін  нейро-секреторлы  нейроциттер  жүйке 

жүйесі мен эндокринді бездерді байланыстырып, аралық қызмет атқарады. 

Химиялық  құрамына  байланысты  гормондардың  көпшілігі  белоктарға, 

атап  айтқанда  пептидтерге,  олигопептидтерге,  гликопептидтерге  жəне  амин 

қышқылдары туындыларына, қалғандары стероидтарға (жыныс гормондары, 

бүйрекүсті без қыртысы гормондары холестерин туындылары) жатады. 

жүктеу/скачать 4,08 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: