Н. А. Казбеков, Н. А. Казбекова, Р. М. Садвакасова, Е. Ж. Аубакиров
Жаһандану контекстіндегі қазақ мәдениеті
жүктеу/скачать 157,54 Kb.
|
Учебное пособ.Мәдениеттану 2020г.
| Жаһандану контекстіндегі қазақ мәдениеті. Жаһандану - бұл мемлекеттердің, мемлекеттік бірлестіктердің, ұлттық және этникалық бірліктердің мәдени, идеологиялық және экономикалық интеграциясының жалпыға бірдей және көпжақты процесі, бұл қазіргі өркениеттің ілеспелі құбылысын білдіреді. Жаһандану ақпараттық революцияның негізі болып табылатын адам өмірінің барлық салаларына – экономикаға, саясатқа, мәдениетке, тілге, білімге, рухани-адамгершілік дамуға, этносаралық және конфессияаралық қатынастарға шешуші әсер етеді. Жаһандану жаппай интеграция процесі деп атауға болады.
Жаһандану процесі келесі негізгі аспектілермен сипатталады: 1. интернационализация, бұл бірінші кезекте, өзара тәуелділіктен көрінеді; 2.ырықтандыру, яғни сауда кедергілерін жою, инвестициялардың мобильділігі және интеграциялық процестерді дамыту; 3. вестернезация, бұл батыс құндылықтары мен технологияларын әлемнің барлық нүктелеріне экстраполяциялау; 4. детерриторизация, бұл трансұлттық ауқымы бар белсенділіктен және мемлекеттік шекаралардың маңыздылығының азаюынан көрінеді. Бұл құбылыстардың барлығы әлемдік мәдени даму процестерінде орын алып отыр. Әрбір мәдениет «өмір сүру» (болмыс) тәжірибесін, жекелеген этностардың қоршаған ортаға қатынасын көрсетеді. Сонымен қатар, көптеген шағын халықтардыңөз мәдениетінің жоғалуы, өз мәдениетінен тыс өмір сүру, өлу дегенді білдіреді.Соңғы кездері батыс демократиясы елдерінде ұлттық төзбеушіліктің күшті толқыны көбеюде. Ультра құқықты ұлтшылдық қозғалыстар мен партиялардың көшбасшылары жыл сайын сайлаушылардың дауыстарын көбірек алады. Ле Пеннің ұлтшылдық үндеулері Францияда «байырғы» француздардың арасында "тыныш" сезетін жақтастардың саны көп табады. Голландияда ұлтшылдық пен нәсілшілдік құмарлығы қайнап жатыр. Әр түрлі этникалық топтардың өкілдері жаһандану жүретін өмірдің барлық жақтарын біріктіру процестеріне саналық немесе ішкісаналық түрде қарсы тұрады [74]. Алайда, қандай да болмасын, көпшілігі жаһандану үдерістерінің көптеген оң жақтары бар деп санайды: технологиялық тұрғыда "артта қалғандар" неғұрлым «дамыған» деңгейіне дейін тартылып, бір жалпыадамзаттық өркениет қалыптасады". Әлемнің көп бөлігінде әмбебап тұтыну мәдениеті қалыптасады. Шексіз тұтыну рухы барлық адам қоғамдастығын қамтып, А. Швейцер жазғандай, «абсолютті мереке, ойын-сауық және ұмыт болу ниеті ол үшін физикалық қажеттілікке айналады» [75]. Нәтижесінде адам өмірінің құндылығы күрт төмендейді. Батыста күш, бәсекелестік пен өзін-өзі сенімділікке негізделген, сызықтық прогресті және шексіз өсуді дәріптейтін өмір философиясы әлеуметтік, экологиялық және моральдық дағдарысқа әкелді.Прогрестің кедергілері технология саласында емес, адам табиғатына жатқызуға болатын салада екені айқын болды. Егер алдымен мәдениеттің мақсаты «өмірді жақсарту» үшін «табиғатты жақсартуда» көрінсе, бірте-бірте ол қазіргі заманның жаһандық проблемаларының ықпалымен өмірді сақтау үшін адам табиғатын жақсарту қажеттігі ретінде сезіле бастайды. Бүгінгі таңда рационализм, техницизм сыны, сондай-ақ антисциентизм, шығыс мәдениетінің құндылықтарына тартымдылық үрдістері негіз болатын жаңа дүниетанымдық және құндылықтық бағдарлар пайда болады. Қазіргі уақытта жаһандану процестері барлық жерде: бір жағынан, ұлтшылдық толқыны; екінші жағынан, адамдардың бірлескен күш-жігерінің рөлі артады. Тағдырдың ортақтығын ұғыну рөліне мынадай идеялар ұсынылған және ұсынылатын біріктіруші идеяға ықпал етуі тиіс: 1) азаматтық қоғам идеясы; 2) қазақ ұлттық идеясы; 3) еуразиялық идея; 4) «экологиялық жаңғыру» идеясы –және т. б. Бұл кезеңде жалпыадамзаттық құндылықтар идеясы үлкен әлеуетке ие,бұл Қазақстанның қазіргі заманғы әлеуметтік-мәдени болмысымен байланысты [74, 129-138 б.]. Мәселен, 2000 жылдың қыркүйегінде мемлекет және үкімет басшылары БҰҰ Мыңжылдық декларациясын қабылдады, онда өздерінің басты міндеті «жаһандану әлемнің барлық халықтары үшін оң факторға айналуын қамтамасыз ету» деп жариялады [76]. Адамзаттың тұрақты даму көзі мәдениеттердің алуан түрлілігі мен көп алуан түрлілігіне негізделген. «Біздің мәдени сан алуандығымыз, - делінген БҰҰ жариялаған Жер Хартиясында - құнды мұра болып табылады және әр түрлі мәдениеттер өзінің тұрақты өмір салтын жүзеге асыруға өз жолын табады» [77]. Адамзат Жер Хартиясы бастамашылық еткен жаһандық диалогты кеңейтуі тиіс, өйткені бізге шындық пен даналықты іздеуде бір-бірінен көп нәрсені үйрену қажет. Біз әралуандық пен бірлік, жеке еркіндік пен қоғамдық игіліктер, қысқа мерзімді жоспарлар мен ұзақ мерзімді мақсаттар арасында үйлесім табуымыз керек. Жоғарыда айтылғандардан көрініп тұрғандай, жаһандану-көп өлшемді процесс: ол өзінің орбитасына әртүрлі тәсілдермен және құралдармен тартылады. Жаһандану барлық дерлік мәдениеттерді иесіздендіру нысанына айналды. Ол ұлттық мәдениеттің өзіндік дүниетанымдық мазмұны болып саналмайды. Бүгін, мәдениет экономикалық жаһандануға қарапайым реакция емес, жаһанданудың шешуші аспектісі ретінде ұғынылуы тиіс. Бұл ретте мәдениеттің жаһандануы – бұл дүниежүзілік ауқымда мәдени біртектілікті орнату деп санауға болмайды. Бұл процесс мәдени қақтығыстар мен қайшылықтарды қамтиды. Әр түрлі мәдениеттер мен өркениеттердің қақтығыстары мен қайшылықтары – қазіргі заманғы көпполярлы әлемнің басты факторы[78]. жүктеу/скачать 157,54 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|