Н. А. Казбеков, Н. А. Казбекова, Р. М. Садвакасова, Е. Ж. Аубакиров
Қазақстанның заманауи өнерінің негізгі тенденциялары мен бағыттары
жүктеу/скачать 157,54 Kb.
|
| Қазақстанның заманауи өнерінің негізгі тенденциялары мен бағыттары. ХХ ғасырдың екінші жартысы мен аяғының өнері мен ойы әлемнің түбегейлі жаңа бейнесі ретінде өзін құрастыру үшін үлкен күш салды.
Бұл ғылым мен өнердегі әртүрлі бағыттар мен үрдістер постмодерн, постструктурализм деп аталды. Онда өзін «мәдениет» және «табиғат» ретінде іске асыруға ниет білдіргені анық.Көп жағдайда қазіргі заманғы мәдениет дағдарысын әдіснамалық дағдарыс деп атауға болады. Оның ең тән салдары – өнер туындыларының өзі де, оның тұтынушылары да айтылатын мәдениеттің жай-күйіне жалпы қанағаттанбаушылық.Соңғысы көрермендердің ұлттық мәдениет шығармаларына деген қызығушылығының төмендігінде.Мұндай жағдайдың бастауы неде? Бұл сұраққа жауап беруде "Алматы өнері" газетінің редакторы З. Ержан былай деп жазады: "атап айтқанда, біздің мәдени ахуалдың көптігі үмітсіз провинциялық ретінде түсіндірілетін екілік, маргиналды ұғынуда" [67]. Қазіргі қазақ мәдениетінің қалыптасуы қарама-қайшы болды. Тоталитаризм жылдары ол Еуропа өнерінің бейнелі және жанрлық типологиясын жергілікті топыраққа көшіру – қарыз алу принципі бойынша қалыптасты.Қазақ руханиятының дағдарысының шыңы енді өтіп кеткендігі туралы бүгінгі өнердің көптеген фактілері айтады, бірақ бұл жалпы мәдениет туралы айтуға болмайды. Теледидардағы, газет беттерінде заманауи үрдістер туралы өткір пікірталастар жүруде. Бұл пікірдің қажетті алмасуы; оның мазмұны мен деңгейі біздің мәдени болмысымыз химера емес екенін көрсетеді; ол түс, дыбыстардың нақты контурын - өзінің пластикасынкөрсетеді [68, 115-116 б.]. 1989 жылы Алматыда Қазақстан өнеріндегі түбегейлі өзгерісті оқиға болды: тарихта тұңғыш рет М. Кастееваның мұражай директорының жас орынбасары - Тоғжан Дүйсекенованың бастамасымен дайындалған жас және аз танымал суретшілердің ұжымдық көрмесі болды. Көрме - «жаңа уақыттың көркем баласы», символикалық қазақша «Алуан - алуан» атауын алды. Ол суретшілердің жаңа буынының тез пайда болуына мұрындық болды.Американдық суретшілермен танысу екі мәдениеттің үнқатысуының негізін қалады, Санкт-Петербургтегі, Бішкектегі көрмелерге қатысуды жалғастырды және «Суретшілер - ХХІ ғасырдың көшпенділері» ғаламдық жобасында жұмыс жасады. «Алуан» бүгінде «Көпір» шығармашылық қоғамдық ұйымын ұсынады. «Көпірді» Қадыржан Хайрулин басқарады. "Мостовцы" – бұлар Ғ. Маданов, Т. Асылбеков, Ш. Гулиев, А. Осипов, А. Хайруллина, А. Бекқұлова, А. Есенбаев, Н. Дамбаев. Ғалым Мадановтың шығармашылық арсеналында көптеген халықаралық көрмелерге, соның ішінде "әлемнің 40 үздік суретшісі" көрмесіне (ЮНЕСКО, Париждегі штаб-пәтері, 1995) қатысты. 80-жылдардың соңында «Қазақтың жаңа толқыны» өздігінен және күтпеген жерден пайда болды. Уақыт өте келе оның басталуы Сергей Соловьевтің режиссер шеберханасының түлектері - Ардақ Әмірқұлов, Дарежан Өмірбаев, Рашид Нұғманов, Серік Апрымов, Абай Карпыковтың келуімен тұспа-тұс келді, бірақ «жаңа толқын» олар ғана емес [69]. Бұл жалпы қазақстандық жас кинематографистер генерациясы: Ермек Шинарбаев, Талғат Теменов, Аманжол Айтуаров, Тимур Сүлейменов, Қалыбек Салықов және т. б. Біздің кинематографисттер беделді еуропалық, азиялық және американдық кинофестивальдерде марапатқа ие болды, үздік таспалар шетелде прокаттар алды. 1998 жылы Канск фестивалінде Дарежан Өмірбаевтың «Килер» фильмі конкурстан тыс көрсетіліп, «ерекше көрінісі үшін» сыйлық алды [68, 117-118 б.]. Қазақ халқының мәдени коды.Қазақ ұлтының мәдени кодын сақтау мәселесі. Мәдени код - мәдениеттің осы түрін түсінудің кілті: бұл-ата-бабалардан халықтарға жеткізілген бірегей мәдени ерекшеліктер, мәдениетті сәйкестендіруге мүмкіндік беретін қандай да бір нысанда кодталған ақпарат. Ұлттың мәдени коды ұлттық бірегейлікпен қатар қалыптасады, оның бастауы адамзаттың антропологиялық бірлігінің, әмбебап сипаты бар пракультуралар мен тілдердің қойнауында болады. Әмбебап мәдени кодты дамыту процесінде одан ұлттың мәдени коды ажыратылады, ол әлеуметтік-мәдени динамика, мәдениетаралық коммуникация жағдайында бірегейлікті сақтауға бағытталған күрделі механизмнің сипаттарына ие болады. Сондықтан ұлттың мәдени коды мемлекеттік, әлеуметтік – экономикалық, көркем, менталдық және басқа да түрлі үйлесімдер мен конфигурациялардан қалыптасады деп айтуға болады. Ұлттық санада және құндылықтарда жүзеге асырылған ұлттың мәдени коды бейбітшілік пен адамды, өткен-қазіргі-болашақ этникалық кеңістік пен уақыт координаттарында біріктіретін байланыстырушы буын болып табылады. Қазіргі заманғы ақпараттық, желілік ресурстар мен технологияларды пайдалану қоғамдық сананың терең өзгеруіне әкеледі. Сондықтан, дамудың екі векторын үйлестіруге, бірегейлік пен ықпалдастықты сақтауға – «Рухани жаңғыру» бағдарламасының мақсаттары мен міндеттері бағытталған. Ол үшін мәдени мұраның бүкіл корпусын құру және қоғамдық сананы жаңғыртуды ескере отырып, қазіргі заманғы ақпараттық технологиялар негізінде оны дамыту үшін тетіктер жасау маңызды. Бұған барлық мәдениетішілік және мәдениетаралық коммуникациялық процестерге қазақ тілін сөзсіз енгізуге ықпал етуі тиіс. Ұлттық мәдени кодты сақтау және одан әрі дамыту қазақтың дәстүрлі музыкасын саналық, ішкісаналық және бейсаналық деңгейде қоғамдық және жеке сананы кодтайтын өнердің ең маңызды түрлерінің бірі ретінде кеңінен тарату негізінде және сонымен бір мезгілде қазақтардың ұлттық коды болмысының сыртқы ортасы ретінде мәдениетаралық коммуникацияны кеңейту жолымен мүмкін болады. Ұлттық бірегейлікті сақтау туралы сөз еткен Н. Ә. Назарбаев: «біздің ұлттық дәстүрлеріміз мен әдет-ғұрыптарымыз, тіл және музыка, әдебиет және үйлену салттары-бір сөзбен айтқанда, ұлттық рухымыз бізбен мәңгілік қалуы тиіс» [70]. Ұлттың мәдени коды мәдениеттің осы түрін түсінудің кілті болып табылады, өйткені ата-бабалардан берілетін бірегей мәдени ерекшеліктерді өзіне алады. Мәдени код халық психологиясын, санасын анықтайды. Әлемдік тарихта дәуірге, мемлекет саясатына және мәдениет деңгейіне сәйкес әлеуметтік-мәдени кодтардың рөлі өзгереді, бірақ олардың өзіндік ерекшеліктері мен ұлттық белгілері сақталады. Қазақстан халқының мәдени коды республикамызды мекендеген этностардың мәдениеті мен әдебиеті өзіндік ерекшелігі бар. Қазақстан халқының мәдени коды қазіргі әдебиет пен өнерде көрініс табады. Қазақстан-бұл жерде өмір сүретін барлық адамдар үшін ортақ Отан. Бұл үдерісте ең маңыздысы – тәуелсіз мемлекеттілікті ұлттық мәдени кодтың институционалдық ресурсы ретінде сақтау [71]. ҚР Парламенті Мәжілісінің депутаты Мәулен Әшімбаев былай деді: " кез келген елдің ұлттық кодының негізінде осы халықтың тілі, мәдениеті, дәстүрі мен діні жатыр. Бұл элементтердің бірегей комбинациясы кез келген халықтың қайталанбас ұлттық кодын жасайды. Бұл факторлар еліміздің ұлттық кодын қалыптастыруға әсер етті. Тіпті беттік талдау кезінде де, біз ұлттық кодымыздың радикализм, діни экстремизм қамтылмайтыны туралы айта аламыз. Керісінше, біздің ұлттық кодымыз діни төзімділік, икемділік, басқа этностар мен басқа да діндерді құрметтеу, сондай-ақ ашық сана сияқты элементтерді қамтиды" [72]. Әлемдік тәжірибеде ұлттық кодты қалыптастыру жөніндегі жұмыс орталығына әрқашан отандық тарихты салған мемлекеттер аз емес. Мысалы, жапондықтар XVI ғасырда өз елін «күншығыс елі» деп атаған, осы идеяның айналасында білім беру, идеологиялық, тәрбиелік және рухани жұмыстар кең өрістетілді. XVII ғасырда ұлттың, халықтың, қоғамның генетикалық кодын қалыптастыру мақсатында қытайлықтар өз мемлекетіне бейресми, «аспан асты елі» деген халық атауын берді. Осы мақсат жолындағы барлық жұмыс Қытай тарихының айналасында шоғырланған. «Мәңгілік Рим», «Таңертенгі балғындық ел», «Азия жолбарыстары», «Тұманды Альбион» - осының барлығы консерватизм, конфуциандық, протестантизм идеологиясы, христиан демократиясы ұлттық бірегейлікке қол жеткізу бойынша отан тарихының негізінде жүзеге асырылды. Ғасырлар бойы өз отан тарихының қасиетті жерлерін қорғап, бүкіл тәрбие және білім беру жұмыстарын жасап, айналасына салған осы халықтар не жеңіп алды? Олар өз халқының патриотизмінің жоғары деңгейіне жетті, қоғамдық мемлекеттік бірегейлікті нығайтты, генетикалық ұлттық код қалыптастырды [73]. Қазіргі уақытта көптеген елдердің мәдени саясатында басымдықтар өзгеріп жатыр, атап айтқанда: ассимиляция моделінен индивидтің әлеуметтеніп, басымдыққа және этникалық мәдениетке бағытталуымен сипатталатын мультимәдени модельге қайта бағдарлау орын алады. Бұл үдерістерді біз қазіргі Қазақстанда байқап отырмыз. Алайда, ұлттың мәдени кодын сақтау еліміздің мәдени саясатындағы маңызды және басым міндет болып табылады. Ұлттың генетикалық коды-Қазақстанның мемлекеттік рәміздерін қамтитын көп күрделі ұғым. Мемлекеттік ту. Оның басты элементі-оның ашық-көгілдір түсі. Бұл-аспан мен судың түсі, тазалық. Мемлекеттік Елтаңба сондай-ақ бейнеге бай. Оның негізін киіз үйдің алдыңғы қатарлы элементтері – көшпенді үйлер, оның тұрған жері алып жатыр. Мемлекеттік гимн де ұлттың генетикалық кодының маркерлері бар. жүктеу/скачать 157,54 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|