Н. С. Ахтаева А. И. Абдигапбарова

227 
Әр дау-дамайдың өзiндiк даму динамикасы бар және ол мына 
кезеңдерден тұрады: 

дау-дамайға дейiнгi қарым-қатынастар, шешiлмей жатқан 
мәселелердiң жиналып көбеюi, қарым-қатынастың кернеулiктерi 
болады; 

қарама-қайшылықтың өрши түсуi, қарым-қатынаста тұрақ-
ты жағымсыз (негативтi), кейде агрессивтi психологиялық жағ-
дайдың болуы; 

дау-дамайлық жағдаят, оқиға, субъектiлер арасында түсi-
нiспеушiлiк және ашық түрдегi дау-дамай; 

дау-дамайдың шешiлуi; 

дау-дамайдан кейiнгi кезең, дау-дамайға қатысушылар ара-
сындағы қарым-қатынастың жаңа мазмұны мен сипатының пай-
да болуы. 
 
Әлеуметт
i
к
 
дау
-
дамай
 
типологиясы
 
 
Әлеуметтiк дау-дамайлар бiрнеше белгiлерi бойынша жiкте-
ледi. Мысалы, дау-дамайдың шешiлуiне байланысты: 
толық
 
ше
-
ш
i
лген
, 
жартылай
 
шеш
i
лген
 
және
 
шеш
i
лмеген
болады. 
Қатысушы субъектiлердiң санына қарай: тұлға iшiндегi, тұл-
ғааралық және топаралық.
Әлеуметтiк психологиялық зерттеулерде кең тараған 
эмо
-
ционалдық
және 
i
скерл
i
к
дау-дамайлар бар. Дау-дамайлардың 
көрiну формасына байланысты: 
ашық
, 
латентт
i
және 
потен
-
циалдық
.
Бүгiнде әлеуметтiк дау-дамайлар туралы классикалық 
концепциялар кеңiнен қолданылады. Олар: Л. Кренсбергтiң 
«әлеуметтiк дау-дамай», Р. Дарендорфтың «қоғамдық дау-да-
майлық моделi», сонымен қатар Л. Козердiң, К. Боулдингтiң,
Д. Доллардтың, Дж. Бартонның теориялары [62]. 
Негiзiнен алғанда дау-дамай субъектiнiң әлеуметтiк жүйе-
мен қарым-қатынасының дамуына септiгiн тигiзетiн алғышарт-
тардың бiрi болып табылады. Сондықтан, қоғам, әлеумет дау-
дамайсыз бола алмайды. Осыған орай дау-дамайдың 
позитивт
i 
және
 
негативт
i
қызметтерi болады. 
Позитивтi қызметтерi: оңтайландыру қызметi 

әлеуметтiк 
субъектiлердiң қарым-қатынастарында, дамуында және т.б. 

228 
тиiмдi теңдiктi қалыптастырады; қатынастар жүйесiнiң дамуы-
на, өзгеруiне әсер етедi, инновацияға жол ашады; дау-дамай 
арқылы адамдар бiрiн бiрі жақсы бiле бастайды, яғни оның ин-
формациялық рөлi зор; бiрдей ойлайтын адамдарды әлеуметтiк 
топ, ұйым ретiнде бiрiктiредi; адамдардың белсендiлiгiн оятады; 
адамдарда жауапкершiлiк артады, олар өздерiнiң маңыздылы-
ғын сезедi; сын уақытта адамдардың бiрден бiлiнбейтiн жа-
ғымды және жағымсыз қасиеттерi көрiнедi, олар бiрiн бiрi ба-
ғалай бастайды; жағдайдың, мәселенiң анықсыздығын жоюға 
немесе азайтуға үлкен септiгiн тигiзедi. 
Негiзгi негативтi қызметтерi: әлеуметтiк климаттың нашар-
лауы; еңбек өнiмдiлiгiнiң төмендеуi; кейде дау-дамайды шешу 
үшiн кейбiр жұмыскерлердi жұмыстан босатуға немесе белгiлi 
бiр санкция орнатуға тура келедi; екi жақтың бiр-бiрiн дұрыс 
қабылдамауы; дау-дамай уақытында және дау-дамайдан кейiнгi 
кезеңiнде қарсы жақтардың арасында келiсушiлiктiң, ынты-
мақтастықтың азаюы; дау-дамайды шешу үшiн жұмсалатын 
материалдық немесе эмоционалдық шығынның болуы; бүкiл 
әлеуметтiк жүйе немесе оның бөлек элементтерi бұзылады, 
жойылады. 
Дау-дамайдың зерттелiп жатқан негiзгi түрлерiнiң бiрi – 

жүктеу/скачать 1,92 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: