Н. С. Ахтаева А. И. Абдигапбарова

77
Коммуникацияның негізгі компоненттері тұрақты – инва-

риантты-тізбекті, кері байланыс пен коррекция барысында

тұйық, сақина тәріздес сипатқа ие болады. 
«Сақина» принципі тұтастай алғанда коммуникацияның нә-
тижелілігін, оның тиімділігіне бақылауды және оны алғашқы 
рет жүзеге асыру кезіндегі сәтсіздік оқиғасында бүкіл циклдің
қайталануын қамтамасыз етеді. 
Коммуникациялардың қиындықтары мен қателіктерінің
(«кедергілерінің») көздері, психиканың өзінің көп түрлілігі 
сияқты алуан түрлі.

Перцептивтік-интерпретациялық қателіктер (сезінуімен
шартталады). Бір ғана ақпарат әртүрлі қабылданады, тіпті тә-
жірибеге, кәсіби біліктілік саласына, мүдделерге және басқа-
ларға байланысты белсенді шектеледі. 


Диспозициялық қателіктер коммуникативтік алмасуға қа-
тысатын адамдардың әлеуметтік, кәсіби және өмірлік ұста-
нымдарымен түсіндіріледі.

Мәртебелік қателіктер коммуниканттардың ұйымдық мәр-
тебесіндегі үлкен айырмашылықтарға байланысты жіберіледі. 
«Жоғары бастыққа» «қарапайым жұмысшылардың» мұқтаж-
дығын түсіну үнемі мүмкін емес. 


Семантикалық кедергілер тілдік ұғымдардың көп мәнділік
(полисемистік) қасиетке ие болуына байланысты, сөйлеушілер 
мен тыңдаушылардың түсінуіндегі әрмәнділік туғыза отырып
туындайды. 


Вербалды емес кедергілер. Ымдау, мимика, коммуникативтік
мінез-құлық мәнері және басқа да вербалды емес құралдар 
байланыстың барлық түрінде, вербалдіге қарағанда әлдеқайда көп
мәнді бола отырып едәуір рөл атқарады. Олар, әдетте, бірлесе 
қолданылатындықтан, вербалды емес белгілерді дұрыс қабыл-
дамау (сезінбеу) сөздік ақпаратты қате түсінуге соқтыруы мүм- 
кін.

Тиімсіз кері байланыс – коммуникациялар қателігінің тағы
да бір көзі. 


Нашар тұжырымдалған хабар. Жарлықтардың қос мән-
ділігі, қисық тілдігі коммуникация қателіктерінің кең тараған 
және айқын себептері болып табылады.

78

Ақпараттың коммуникациялық циклдерде жоғалуы. Бұл 
хабар өте ұзақ әрі ауқымды болғанда жүреді, оған байланысты
қысқалық талабы қойылады. Тік коммуникациялық тізбекпен 
берілу кезінде ақпараттың 30 пайызға дейінгі бөлігі бұрмала-
нады, тіпті жоғалады. 


Қателіктерді бұрмалау. Мысалы, жоғары тұрған тұлғаға
жекебастық мақсатта жалған ақпарат беру. 


Мерзімнен бұрынғы баға тыңдаушы хабарға оның аяқталуын
күтпей көңіл-күйлік баға бергенде қойылады. 
Осы «кедергілер» мен қателіктердің барлығы – коммуни-
кация қызметін жүзеге асыруға бөгет ететін теріс фактор- 
лар.
Тиімді коммуникацияларды тұрғызудың жалпы ережелері 

мен принциптері бар, оның ережесі – идеяны беру кезінде өзіне

аяғына дейін түсінікті болмайынша кіріспеу. 


«Түсінбеушілікке үнемі дайын болу ережесі» және атқа-
рушыларға «түсінбеушілік құқығына» рұқсат беру. Жетекші 
өзіне түсінбеу мүмкін емес деп есептеп, жиі қателеседі. Деген-
мен «кедергілердің» алуан түрлілігі көбінесе толық және нақты 
түсінбеушілікке соқтырады.

Нақтылық ережесі. Қос мәнді, жайылма пікірлер мен
сөздерді қолданбаған хабарды кәсібилікпен жүктемеген
жөн.

Вербалды емес белгілерге бақылау ережесі. Ымға, мимикаға,
интонацияға бақылау қажет. 


Адресат ережесі. Кеңесуші тілінде, оның өмірлік, кәсі-
би, мәдени-білімдік деңгейін ескере отырып сөйлесуге ты- 
рысу.

«Өзінің әділетсіздігі» ережесі. Жеке көзқарас қателігін жі-
бермеу қажет. 


«Орын және уақыт» ережесі. Жетекшілік жарғылар тиім-
ділігі олар жүзеге асатын ең оңтайлы жағдайды таңдау мен 
оның өз уақытында болуы кезінде арта түседі.

Белсенді және конструктивті тыңдау ережесі, кері бай-

ланыс ережесі. Басқару теориясында сондай-ақ тиімді комму-
никацияның үш жалпы принципі бар: формальды емес ашық, 
тұтастай және стратегиялық пайдалану.

79
Осы ережелер мен принциптерді сақтау коммуникация 

қызметін басқару іс-әрекетінде жүзеге асыруға ықпал етеді және

оның мазмұны мен ерекшелігін анықтайды. 

жүктеу/скачать 1,86 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: