Н. С. Ахтаева А. И. Абдигапбарова
жүктеу/скачать 1,86 Mb.
|
Н. С. Ахтаева А. И. Абдигапбарова-emirsaba.org
| Максимизизацияланған баламаны таңдау. Бұл кезең бүкіл
процесс үшін шешуші болып табылады. Мұнда көпшілік ішінен бір баламаны таңдап алу жүзеге асырылады. Шешімді іске асыру – таңдап алынған баламаны іске асы- руға бағытталған атқарушылар іс-әрекетінің жиынтығы. Шешімдерді іске асыру нәтижелерін бағалау – егер бағалау оң болса шешімдер циклы аяқталады; ал ол теріс болса, онда шешімді қайта қарау жүргізіледі. Шешімдерді түзету. Нәтижеге шағын жетуді көрсететін баға варианты ең типтік болып табылады. Бұл жағдайда ең тиімді түзету – шешімді толықтай қайта қарау емес, оны нақтылау және толықтыру. Бұл кезеңдердің барлығы бірлесе келе, шешім қабылдаудың толық циклін құрайды. Оның жекеленген сатылар болмайтын, редуцияланған (қысқартылған) формалары жиі кездеседі. Коллегиялық шешімдер, аздап түрі өзгергенімен, қарасты- рылған кезеңдердің көпшілігін қарастырады. Бұл шешімдер төмендегідей жаңа кезеңдермен және психологиялық ерекшелік- термен толыға түседі: 1. Бастапқы мәліметтер жүйесін анықтау қажеттілігі. Топтың белгісіздікті саналауы шешімдер процесін ашып көрсетудің сыни ынталандырушысы (стимулы) болып табылады. Белгісіз- дік аймағын барынша қысқарту, топ мүшелерінің оның шека- расын, сипатын және оны болдырмау мәселелерінің мәнін анық- тауы – осы процесс тиімділігінің маңызды шарттары. 2. Шешімге қосылатын топ құрамын анықтау. Бұл – жетек- шінің қорытынды шешім тиімділгіне ықпал ететін өте маңызды функциясы. 3. Шешімнің ақпараттық негізін қалыптастыру («ақпарат- тың жалпы қоры»). Оның негізгі принципі – ақпараттық қор- дың көпсатылығы, «спираль тәріздес» баюы (шешім шығарудың итеративтілік принципі). 4. Топтың шешімді әрі қарай ұйымдастыру стратегиясы жө- ніндегі меташешімді шығаруы. 5. Топ мүшелерінің жеке мақсаттар туралы, топтың басқа мүшелерінің басымдықтары мен мүмкіндіктері жайлы ұғым- дарды анықтауы. 148
көрсету. Топ мүшелерінің рөлі және көшбасшы анықталады, топтың иерархиялық құрылымы түзетіледі. Көбінесе формальды жетекші емес, осы топтың басқа бір мүшесі мұндай көшбасшы болып шығады. Үш шағын топ, яғни «көшбасшыны қолдаушы- лар», «оппозиция», «бейтараптар» қалыптасады. Көшбасшы бол- маған кезде топтың дифференциациясы паритеттік типтегі коали- циялық сипатта болады. 7. Топтың тағы бір меташешім шығаруы – жеке басымдық- тарды келістіру негізіне арналған көрсеткіш таңдау. Бұл топ- тық шешімнің бүкіл процесінің ең жан ауыртар және қарама- қайшы сатысы. Бұл кезең компромистік сипатта болады. 8. Нақты альтернативтік вариантты таңдау. Бұл кезең тұтас- тай алғанда бүкіл процесс үшін айқындаушы болып табылады. Ол бірнеше негізгі тәсілдермен жүзеге асырылады: – мажоритарлық стратегия формасында («қарапайым көп- шілік» ережесі негізінде); – компромистік шешім шығару негізінде; – жетекші ұсынатын (немесе мәжбүрлейтін) вариантты қа- былдау негізінде; – топ келісілген шешім қабылдау мүмкін болмағанда бас- тапқы мәселені қайта тұжырымдай және шешім қабылдау қажеттілігінен кете алады (жоғары тұрған жетекшіліктен шешім сұрау немесе проблеманың «өздігінен шешілуін» бей-жай күту). Шығарылған және қабылданған шешімдердің орындалуын ұйымдастыруға байланысты кезең өте маңызды. Ол дербес ретінде атап көрсетілуге тиіс, өйткені басқару іс-әрекетінің ең сипатты ерекшелігі – басқару шаралары бар арнайы және күр- делі процедуралар талап етеді. Сондықтан бақылау көбінесе шешімнің жалпы процесінің дербес кезеңі ретінде қарасты- рылады. Онымен басқа да іс-қимылдар, яғни санкциялаушы, тәртіптік, ынталандырушы, т.б. іс-қимылдар қатар жүреді. Коллегиялық шешімдер процесінің қорытынды кезеңі – сәтсіз немесе қате шешімдерді түзету мен өтеуді жүзеге асыру. Коллегиялық басқару шешімдері процестерін іске асырудың маңызды шарты – шешім қабылдау процесінің әртүрлі кезең- дерінде көшбасшының серпінді асуының тиімділгі туралы жағдай. 149
лық циклі шешім шығарудың нормативтік оптимумына ұқсас. Бірақ ұйымдастырудың нақты психологиялық ерекшелігі, нақты шешімдердің өзінде кезеңдердің толық жинағы үнемі болмай- тынынан көрінеді. Басқару шешімдерін қабылдау процестерінің қарастырылған оптимумнан ауытқуы – маңызды психологиялық заңдылық, бұл – шешім қабылдау процестерінің нормативтік және дискриптивтік мазмұндарының айырмалануының ерекше құбылысы. Мұндай айырмаланудың екі негізгі топтағы себеп- тері бар: 1) ол субъективтік қателіктердің нәтижесі болуы мүмкін (таңдау көрсеткіштерін нақты тұжырымдауға қабілетсіздік не- месе балама зардаптарына сыни баға бере алмау); 2) ол шешімдер процесін оңтайландыру құралы болуы мүм- кін; іс-әрекетке тән стереотиптік жағдайларда симультандық (бір сәттік) шешімдер болуы, оның кең ашылған процессуалдық серпінсіз және репродукция типі бойынша жүзеге асуы мүмкін (өткен тәжірибе жүйесі іске қосылады). Репродуктивтік шешімдер үнемді, тиімді тәжірибемен тексе- рілген, тәуекелі төмен. Шешімдердің мұндай типі «артық кетпе- ген таңдау» ұғымымен белгіленеді. Жағдай күрделенген және жаңалары туындаған кезде ше- шімдердің сукцессивизациясы (оларда дербес кезеңдердің бөлі- нуі) орын алады. Процестің кезеңдерге бөліну шамасы мен бұл кезеңдердің саны максималды емес, мақсатқа жету үшін жет- кілікті болуға тиіс. Мақсат шешім процесінің және оның бүкіл мазмұны – тіпті оған қандай кезеңдердің кіретінінің де – ба- ғытталуын анықтайтын негізгі фактор болып табылады. Процестің ашылу шамасы әр оқиға үшін минималды жеткілікті болуға тиіс. Басқару шешімдері теориясында шешім процестерін ұйым- дастырудың екі принципі бар: 1. Мақсаттық детерминация принципі: мақсат осы процес- тің басты факторы және ұйымдастыру реттеуіші болып табы- лады. 2. Процестің кезеңдерге минималды жеткілікті дифферен- жүктеу/скачать 1,86 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|