Н. С. Ахтаева А. И. Абдигапбарова
Басқару іс-әрекетіндегі коммуникативтік
жүктеу/скачать 1,92 Mb. Pdf көрінісі
|
| 3.7 Басқару іс-әрекетіндегі коммуникативтік
процестер
Коммуникативтік процестер басқару іс-әрекетін ұйымдасты- руда үлкен рөл атқарады, өйткені оның «субъект-субъектілік сипаты» жетекші мен қол астындағылар арасындағы тұрақты байланыстардың болуын білдіреді. «Коммуникация» ұғымында бірқатар аспектілерді ажыратады: 1. Коммуникативтік функция басқаруды тұтастай алғандағы негізгі және өзіндік ерекше функцияларының бірі ретінде. 2. Жетекшінің коммуникативтік мінез-құлқы осы функцияны іске асыруға бағытталған; вербальды мінез-құлық айрықша рөл атқарады. 3. Тұлғааралық жанасулар барысында пайда болатын коммуни- кативтік құбылыстар мен заңдылықтар, психологиялық әсерлер. 4. Тілдесуді қамтамасыз етуші психологиялық механизмдер болып табылатын коммуникативтік процестердің өзі. Вербальдық мінез-құлық психологиясы басқару психология- ның ауқымды және дербес саласы, көлемі жағынан тұтастай алған- да іс-әрекетті басқару психологиясымен салыстырмалы болады. Тілдесу мен іс-әрекетті басқару процесін және жетекшінің сондағы мінез-құлқын сипаттайтын екі негізгі және «теңқуатты» ұғым. Коммуникация – бұл басқарудың сыртқы жағы, оның тікелей практикасы, сондықтан олар оқып-үйренуге әлдеқайда жеңіл. Басқаруда іс-әрекетті психологиялық сипаттау үшін комму- никациялардың сыртқы жағы емес, солардың негізіне жататын және жетекшінің коммуникативтік мінез-құлқын қамтамасыз ететін психологиялық процестер, құбылыстар мен заңдылықтар негізгі мәнге ие.
Жетекшінің тиімді коммуникативтік мінез-құлқының негізі болып табылатын ережелер мен талаптарды сақтау практикалық және теориялық көзқарас тұрғысынан алғанда ең үлкен мәнге ие. Тиімсіз коммуникациялар нашар жетекшіліктің басты себеп- терінің бірі. 172
Жетекшінің коммуникативтік мінез-құлқы төмендегідей бір- неше негізгі топқа бөлінеді: басқа функциялар мен мәселелер- дің атқарылуын қоштайтын параллель коммуникациялар; әң- гімелесулер мен келісімдер; іскерлік кеңестерді ұйымдастыру және өткізу; жетекшінің көпшілік алдында сөйлеуі; қол астын- дағыларға олардың іс-әрекетін ұйымдастыру мақсатында әсер ету формасы түріндегі сөздік атқарымдық іс-әрекет. Сондай-ақ коммуникацияның вербальды емес формалары – мимика, пан- томимика және жазба түрлері бар. Бұл түрлердің әрқайсы- сы жетекшінің сөздік мінезіне өзіндік ерекше талаптар қояды. Тілдің жалпы мәдениетіне негізгі талаптар қойылады. Олар- дың арасындағы ең маңыздысы – лингвистикалық нормаларды сақтау. Тіл мәдениетінің ажырамас компоненті – алдымен идеалды, сонан кейін вербальды тұрғыда тұжырымдалуға тиіс хабардың ақпараттық қашықтығы. Коммуникация тиімділігі фразалардың тұрғызылуындағы тү- сініктілік пен құрылымның қарапайым болуынан көрінеді. Тілдегі қателік көңіл-күйлік бояманың болмауы және оның гипертрофтануы; айтылу мазмұнының үйлесімділігі және оның көңіл-күйлік қанығу шамасы қажет. Дәл осындай талап коммуникацияның вербальдық және вербальдық емес құралдарының сабақтастығына да қойылады. Коммуникацияларды олардың мақсаттық бағытталуын еске- ре отырып тұрғызу қажет; мазмұны бойынша олар өзі сол үшін жүзеге асатын мәселеге сай болуға тиіс. Тіл мәдениетіне қойылатын маңызды талап – оның адресат ерекшеліктеріне баламалығы. Бұл талаптардың барлығының сабақтастығы – жетекшінің коммуникативтік біліктілік шарттарының бірі, ол әңгімелесулер мен келіссөздер жүргізу кезінде әлдеқайда толығырақ байқала- ды. Бұл кезде өзіне тән ережені де сақтаған жөн: әңгіменің бі- рінші кезеңдерінен байланыс орнату; әңгімеге мұқият дайын- далу (өз мақсаттарының нақтылығы, өз мінез-құлқының такти- касы); тыңдай білу шеберлігі; әріптеске деген құрмет пен зейіні; асығыс тұжырым жасамау; қорғансыз болмау; қажетсіз таласқа араласпау; әңгіме алып келуі мүмкін нәтиже туралы ұмытпау. 173
Бұл талаптар іскерлік кеңестер барысында да оң болады. Бес негізгі кезең атап көрсетіледі: кеңестің басталуы; негізгі ақ- паратты беру; дәлелдеу; қарсы дәлелдерін бейтараптандыру немесе жоққа шығару; шешім қабылдау. Оларға іскерлік кеңестер өткізудің бес негізгі принципі әрбір негізгі кезең үшін сай келеді: 1) қатысушылардың зейінін проблемаға аудару, олардың талқылауға қатысу қажеттігін түсіндіру; 2) талқыланатын проблеманың әлдеқайда тиімді шешілуіне қатысушылардың жеке қызығушылығын ояту; 3) барлық айтылған пікірлерді барынша дәлелдеу; 4) бөтен дәлелдерді жоққа шығарудан бұрын, олардың нақ- 5) түбегейлі шешім шығаратын кезде кеңеске қатысушы- лардың қызығулары мен мүдделерін ескеру.
жүктеу/скачать 1,92 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|