Н. Ш. Чернышевский мұраларын оқып таныс болған, Батыс Еуропа әдебиетінен Гете, Дж. Байрон
жүктеу/скачать 3,44 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- ӘЛІШЕР НАУАИ
| ӘЛІПБИЛІК КАТАЛОГ, кітапхана ісінде - әліпби ретімен автордың аты-жөні немесе
шығарманың атауы жазылған деректер жүйесі. Ә. к. анықтамалық-ақпараттық мағлұмат береді. Ә. к. бойынша нақты бір кітаптың, басылымның, белгілі бір автор еңбектерінің қай тілде, қандай басылымда жариялағанын тез анықтауға болады. Ә. к. кітапханада жинақталған кордың авторлық құрамын да айқын көрсететін болғандықтан кейде оны авторлық каталог деп те атайды. Егер Ә. к-ы әр түрлі тілдерде шыққан басылымдарды қамтитын болса, онда әр тіл бойынша жеке әліпбилік қатар жасалады. Ә. к-ты типі мен салалық бағыныштылығына қарамастан барлық кітапханалар бірдей тәртіппен жасақтайды. Ірі кітапханалардың қызмет бабында пайдаланатын Ә. к-ы әдетте б а с каталог қызметін де атқарады. Бірқатар кітапханаларда оқырмандардың Ә. к-ы, сондай-ақ жеке қорлар каталогтары жасалады. ӘЛІШЕР НАУАИ, Ә л і ш е р Ни замадди н Ми р На уа и (9.2.1441, Герат, - 3.1.1501. сонда) - түркі халқының ұлы ақыны, ойшылы, мемлекет қайраткері. Әкесі өлгеннен кейін 12 жасар Ә. Н-ды Әбілқасым Бабыр өз тәрбиесіне алған. Ә. Н. 15 жасында түркі және парсы тілдерінде бірдей жазатын белгілі ақын болды. Гератта, Мешхедте, Самарқанда оқып, логика, философия, матем. пәндерінен мағлұмат алған. Өзінен бұрынғы Фирдауси. Низами, Дехлауи, Хорезми, Сайф Сараи, замандастары Атаи, Саккаки, Лутфи, Жәми шығарм-ғымен танысқан. Өзінің мектептес досы Хұсайын Байқара Хорасанның әмірі болған кезде, 1469 ж. оның мөр сақтаушысы (Мұхард) қызметін атқарған. 1472 ж. уәзір болып тағайындалды және әмір құрметгі атағы беріледі. Ә. Н. осы қызметтерде жүріп, ғалымдарға, суретшілерге, музыканттарға, ақындарға қамқорлық жасаған. Өз қаржысына жолдар, көпірлер, каналдар, керуен сарайлар, мектептер, шеберханалар салдырған. Оның абырой-беделінің артуын қызғанған басқа уәзірлер, 1476 ж. уәзірліктен босатылуына себепші болған. Ол шығарм. жұмыспен айналысып, "хәмсә" жырлар тобына енетін "Жақсылардың таңдануы" (1483). "Фархад пен Шырын", "Ләйлі мен Мәжнүн", "Жеті әлем" (1484), "Ескендір дуалы" (1485) агш шығармаларын жазған. Ә. Н. "хәм-сәсының" Низами, Дехлауи, Жәми "хәмсәларынан" ерекшелігі - араб-парсы тілінде емес, түркі-шағатай тілінде жазылуы, халықтың ой-арманына, мақсат - мұратына жақындығы. 1487 ж. Байқара Ә. Н-ді Гераттан аластау үшін Астрабадқа қалаби қызметіне жіберген. Бір жылдан кейін өз өтініші бойынша Гератқа қайтып келіп, шығарм. жұмыспен айналысқан. 1488- 1501 ж. арасында көптеген ғыл. және көркем шығармалар жазған. Олардың ішінен тарихи-өмірбаяндық ("Әджәм патшаларының тарихы", "Саид Хасан Ардашердің өмірі", "Пәһлован Мұхаммедтің өмірі"), дидакт.-филос. ("Құстар тілі", "Көңілдердің сүйгені"), әдеби-теор, (Өлең өлшемі"), лингвист, ("Екі тілдің таласы"), әлеум.-экон. ("Вақфия"), діни-ғұрыптық ("Пайғамбарлар мен хакімдердің тарихы", "Мұсылмандық нұры", Гауһарлар шоғыры") туындыларын атауға болады. 40 мың жолдық "Ой қазынасы" ("Хазоин ул-маони") аталатын кітабы төрт жинақтан ("Чар диуан") тұрады: "Балалық базары", "Жастық жарасымы", "Егделік ерсілігі", "Қарттың өсиетгері", Парсы тілінде 12 мың жол өлеңін "Диуан-фани" деген атпен дербес жинақ етіп құрастырды. "Бес қайрат" ("Хәмсәт ул-мутаха-иран) кітабын ұстазы Абд әр-Рах-ман Жәмиге (1414 - 92) арнады. 15 ғ-да өмір сүрген 400 шайырдың шығарм-ғынан мәлімет беретін "Ғажайып мәжілістер" ("Маджо-лис уннафоис" ) кітабын жазды. Ә. Н. шығармалары 15 ғ-дың өзінде Мауераннахр мен Хорасанда ғана емес, Иран, Әзербайжан, Шығ. Түркістан, Үндістан, Мысыр, түркі елдеріне, кейіннен Еуропа мен Америка кітапханаларына тарады. Ақын шығарм. 19 ғ-дың орта шені-нен шығыстанушы ғалымдардың назарын аудара бастады. Ә. Н-дің ақындық дарынына ұлы Абай да тәнті болып, оның шығарм. дәстүрін жалғастырған. Шығармалары көптеген тілдерге аударылған. Таңдамалы өлеңдері қазақ тілінде екі рет (1948. 1968) кітап болып басылды. Айбектің "Науаи" романы қазақ тілінде жарық көрді (1950). Ұлы шайырдың мерейтойы КСРО көлемінде аталып өтгі (1948. 1968). Ақын Н.Айтов Ә. Н-дың ғазалдарын қазақ тіліне тәржімалап, жеке кітап етіп шығарды. ӘЛІШЕВ Әлмәмбет (14.4.1939 ж т.. Қызылорда обл. Қазалы ауд. Аранды а.) - жазушы. ҚазҰУ-ды бітірген (1966). Газет редакцияларында. ауд. партия к-тінде қызмет атқарған. 1992 жылдан ауд. газет редакторы, баспа редакторы болып жұмыс істеген. 1957 жылдан өлең, әңгіме, очерктері баспасөз беттеріне жариялана бастады. Оның әр жанрда біраз кітаптары шықты. "Батыр болып тумайды" повесі латыш тіліне аударылған. "Құрмет белгісі" орденімен, Қазақстан Жоғ. Кеңесінің грамотасымен марапатталған. жүктеу/скачать 3,44 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|