– Университет ұжымының қалыпта-

6

ЕУРАЗИЯ УНИВЕРСИТЕТІ

№ 5-6 (210-211), 

наурыз, 2016 жыл

Хош келдің, 

Көптен сағынған Наурызымыз да келіп қалды. 

Мұндай кезде  сол Ұлыстың Ұлы күні – Наурыздың  

көне тарихына бір көз жүгіртіп өтсек артық емес. 

Баршамызға белгілі, Наурыз  көнеден келе жатқан 

жыл басы. Ислам мен христиан діндері  қалыптаспай 

тұрғанда-ақ болған мейрам екендігін аңғару қиын 

емес. Адам мен табиғаттың ажыраспай, бір-бірімен 

өте тығыз байланысынан және  классикалық тұрғыда, 

бұл әсіресе алғашқы көшпелілер мен отырықшылар 

өркениетінің  тоғысында көрініс берген құбылыс  де-

сек орынды сияқты.

Сондықтан ежелгі ирандықтарша «нау» – жаңа, 

«руаз» – күн немесе қазақтың  ата-бабаларынан  келе 

жатқан көне түрікше «Ұлыс» (ұлыстың ұлы күні) 

десек  те қателеспейміз. Шын мәнінде бұл – табиғат-

тың адам мен  жануарлар дүниесіне тіршілік көзін 

ашуы, жаңа жыл басының  болуы. Тіліміздегі «алты 

ай жаз бойы»,  «ала жаздай»,   «ала қыстай» деген 

сөз оралымдары байырғы түркі ата-бабаларымыздың 

космогониялық  түсініктері бойынша  әр жыл – алты  

ай  «йас» (жаз) бен алты ай «қыш» (қыс) болып 

бөлінген.

Бұл мейрамның  әлемдік құбылыс екендігін оны 

гректердің  «патрих», бирмалықтардың  «су мей-

рамы», тәжіктердің  «гүл гардон», «бәйшешек» 

хорезмдіктердің «нардуган», буряттардың «сагаан 

сар», соғдылықтардың  «нау сарыз»,  армяндардың  

«навасари», чуваштардың  «норис ояхе» деп атап 

кете беретіндігінен де аңғаруға болады.

Ежелгі түркілерде ұлыстың ұлы күндерінде 

киіп, сақал-мұртын түзеп, шаштарын алады. Алты 

күн садақ тартып жаттыққан  соң, жетінші күні 

алтын теңге – жамбы атып түсірген адам бір күн 

елге патша болып, билеуге ерік берілетін болған. 

Ал ежелгі сақтар мен ғұндар заманында бұл мей-

рамның болғандығын халық аузында қалған «Қа-

зан туралы аңыз» аңғартады. Ежелгі қуатты сақ 

елінің бірлігі бұзылып, ішін алауыздық жайлаған 

кезде, ел көсемдері халықтың басын біріктіру 

үшін үлкен қазан құюды бұйырады. Қазандықты 

жасайтын мыс жуыр маңда табыла қоймаған-

дықтан сақ сарбаздары  жебелерінің мыс ма-

сағын жинап, содан нар қазан құяды.  Сол қазанға 

пісіріліп таратылған тағамнан дәм татқан сақтар 

өзара өкпе-наздарын ұмытып, от басында қай-

тадан татуласып, осылайша ел бірлігі сақталып 

қалған екен. 

Наурыз мейрамында  Наурыз көжесі қазанға 

қайнатылып, содан таратылып берілетіні барша-

мызға мәлім. Рухани астанамыз Түркістандағы 

Ахмет Ясауи  кесенесіндегі үлкен тайқазанымыз 

да жоғарыда айтылғандарды  паш етіп тұрған-

дай.  Осы дәстүрдің қазіргі бір көрінісі ретінде   

елімізде мекен еткен 130-дан астам этностардың   

келісімді, тату-тәтті бірге өмір сүріп жатқандығы-

ның символы ретінде өткен жылы Қазақстан 

халқы Ассамблеясының 20 жылдығын мереке-

леу барысында Түркістандағы Тайқазан көшір-

месінің облыстарды аралату іс-шарасын айтуға 

болады. 

Русь христиан  дінін қабылдамай тұрған кезде 

жаңа жылды 1 наурызда,  ал ағылшындар жаңа 

жылды тіпті XVIII ғасырға дейін 26 наурызда 

тойлап келген. Кезінде арабтар (VII-VIII ғғ.) ис-

лам дінін Орта Азия мен Қазақстанның  оңтүстік 

бөлігіне  таратқан кезде,  Наурыз мейрамын ұмыт-

тыруға күш салғандары да мәлім. Өйткені ол сол 

кездегі мұсылмандық уақыт санау мен идеология-

сына кереғар келді. Алайда, халықтық мейрам  

ел жадынан шықпады.  Кейде жасырын, кейде  

ашық тойлана берген бұл мейрамды ел санасынан 

өшіріп жібере  алмаған халифат өз саясатын өз-

гертіп, наурызды қайта  ислам дінінің беделін арт-

тыру үшін пайдалануға тырысты. Сондықтан нау-

рыз мерекесі  халифатты басқарып отырған Әли  

иманның  құрметіне тойланатын той, ал наурыз 

көже 22 мартта  туған Ұлы Мұхамед пайғамбарға 

бағышталған  қасиетті тағам деп жарияланды. 

Халықтық мейрам болып келген  ұлыс күнін 

тойлау 1926 жылдан бастап, Кеңес үкіметінің 

асыра сілтеушілігі арқасында «діни, ескіліктің 

сарқыншағы» ретінде тиым салынды. Содан бері 

кейбір өңірлерде ошақ басында ғана тойланып 

келсе, кей аймақтарда мүлдем ұмытылып, халық 

есінде еміс-еміс, үзік-үзік болып сақталды. Тек 

қоғамдық пікірдің күшімен 1988 жылы көктемде 

62 жылдан соң Алматы мен кейбір аудандарда 

тұңғыш рет Наурыз тойланды. Содан бері қарай 

бұл мейрам жалпыхалықтық болып қайта қалып-

тасты. 

«Наурыз» бен «ұлыс» түсініктері мен олар-

дың қазаққа тәндігін ғұлама Шәкәрім анығырақ  

айтып кеткен: «Наурыз – парсы тілінде «жаңа 

күн» деген сөз. Мұны қазақтар Бұхар, Тәшкендік 

қожалардан үйренген. Ескі қазақта (ескі түрікте) 

жаңа жыл күнінің аты – Ұлыс. Қожа, молдалар 

ескі әдетті қалдырамыз деп, Құрбан, Ораза айтта-

рын Ұлы күні дегізіп, Ұлысты – Наурыз дегізген. 

7

ЕУРАЗИЯ УНИВЕРСИТЕТІ

№ 5-6 (210-211), 

наурыз, 2016 жыл

14  наурыз – Көрісу  мейрамы.  Көрісу  күнінде  халық 

қыстан  аман-есен  шыққанына  қуанып,  бір-бірімен  қол 

алысады.  Таң  сібірлеп  атысымен,  көрісу  мерекесін  асыға 

күтіп  отырған  әрбір  отбасы  алдын-ала дайындалып  қойған 

дастарханын  жаяды.  Міндетті  түрде  бауырсақ  пісіріп, 

дастарханға  тәтті-пәттісін  үйіп  қояды.  Отбасының  кішілері 

үлкендеріне қос қолын беріп, көрісіп шығады. Бір-біріне «Бір 

жасыңмен!»  дейді.  Ол «Бір  жасқа  есеюіңмен! Осы жылға 

аман-есен  жетуіңмен!»  дегенді  білдіреді.  Содан  кейін  әр 

отбасы көршілерімен көріседі. Жасы кіші отбасы мүшелері 

жасы үлкен жанұяларға кіріп, көрісіп шығады. 

Міндетті түрде  әр адам үш үйдің есігін ашу керек, яғни 

түске  дейін  үш  үйге  кіріп,  көрісіп  үлгеруі  керек.  Кішкентай 

балаларға аналары шағын қалта (пакет) ұстатып қояды. Бала 

қай үйге көрісуге кірсе, сол үйдің дастарханынан ауыз тиіп, 

бауырсақ, тәттілерден қалтасына салып алады. Қазақ қашанда 

дастарханын айрықша қастерлеген. Бұл жоралғы жыл бойы 

14 наурыз – Көрісу күні

балаларымыз  тоқ  жүрсін,  дастарханымыз  аралас  болсын, 

қарым-қатынасымызға сызат түспесін деген ниеттен туған.

Біреуге  реніші бар адамдар  бұл  күні  өкпесін  ұмытып, 

ренжіскен  адамына  кіріп  көріседі.  Сөйтіп,  арадағы  суық 

қарым-қатынастың  жібі  үзіліп,  көрісу  күні  адамдар  бір-

бірімен  қайта  табысады.  Көрісу  күні  кіріп-шықпаған  жасы 

кіші  туған-туысқан,  көрші-қолаңға  жасы  үлкендер «Көрісіп 

шықпады» деп  ренжиді.  Сондықтан,  бұл  күні  әр  адам 

мүмкіндігі болса, бүкіл ауылдың табалдырығын аттап шығуға 

тырысады.

Бүгінгі  күні  Қазақстанның  батыс  аймағына  берік 

орныққан  бұл  дәстүр  жыл  сайын  жергілікті  халық  сағына 

күтетін  бірден-бір  салт  болып  отыр.  Бұл  күні  бауырсақ, 

тәттілерді  оқушылар мен мұғалімдер  мектепке де апара 

береді.  Көрісіп  болған  әр  адамға  тамақ  үлестіріліп, «Бір 

жасыңмен!» деген тілек айтылады.

14  наурыз  күні  басталатын  Көрісу  мейрамы  жыл  бойы 

жалғасын  табады.  Көрісуде  ауылда  болмай,  ауылға  енді 

келген адамды көрген кезде, амандық-саулықтан кейін «Бір 

жасыңмен!» деп қол алысуымыз керек.

Шаттық пен қуанышқа,  ақ бата мен молшылыққа толы 

бұл мерекеде мәре-сәре болған жұрт осы қарқынмен Жаңа 

Жыл – 22 наурыз мерекесін қарсы алады...

Фариза  БАҒДАТОВА, 

студент

Ұлыстың Ұлы күні!

Жыл басының аты Ұлыс екенінің  дәлелі мынау: 

«Ұлыс күні қазан толса, ол жылы ақ мол болар. 

Ұлы кісіден бата алса, сонда олжалы болар»  де-

ген  ескі мақал. 

2010 жылдың 10-мамырынан бастап Біріккен 

Ұлттар Ұйымының  Бас ассамблеясының 64-қа-

рарына сәйкес 21 наурыз «Халықаралық Наурыз 

күні» болып аталып келеді. Бас ассамблея өзінің 

берген түсініктемесінде «Наурызды көктем ме-

рекесі ретінде 3000 жылдан бері Балқан түбегін-

де, Қара теңіз аймағында, Кавказда, Орта Азия-

да және Таяу Шығыста 300 миллион адам тойлап 

келе жатқандығын» мәлімдеді. Ал UNESCO бол-

са, 2009 жылдың 30 қыркүйегінде Наурыз мейра-

мын адамзаттың материалдық емес мәдени мұра 

тізіміне кіргізді. 

Бүгінде наурыз мейрамын тойлау Орталық 

Азия, Кавказ елдері мен Қазақстанда көктемгі 

күн мен түннің теңесу кезінде, яғни 21, 22 нау-

рызда өтеді. Биылғы жылдан бастап, Қазақстан-

да наурызды мерекелеу 21-нен 23-не созылса, 

Тәжікстанда 4 күнге, ал Иранда 13 күнге со-

зылып, оның алғашқы 5 күні туыстар мен достар-

дың өзара бірін-бірі құттықтауына арналады. 

 Халқымыздың  мифологиялық түсінігі бой-

ынша 21 наурыз түні даланы Қыдыр аралайды. 

Бұл  күн қазақ елі үшін әрқашан қасиетті, киелі 

саналған. Адамдар таза, жаңа киімдерін киіп,  бір-

бірімен қос қолдасып, төс қағыстырады. Әйелдер 

құшақтасып көрісіп, бір-біріне игі тілектер айта-

ды. Бірін-бірі  дайындалған наурыз көже ішуге 

шақырады. Оған қойдың басы мен сүр ет салып 

пісірілуі – қыс тағамымен (етпен) қоштасуды, 

құрамына ақтың қосылуы – жаз тағамымен (сүт, 

ақ) қауышуды білдіреді. Әдетте, осы күні адамдар 

арам пиғыл, пендешілік атаулыдан тазарып, 

ар-ожданы алдында арылады. Ауыл ақсақалдары 

араларына жік түскен бауырлас ел, руларды, ағай-

ын, дос-жарандарды бір дастарқаннан дәм тат-

тырып, табыстырған, жалғыз жарым жетімдерді 

үйлендіріп, жеке отау еткен. Жұтқа ұшырап қи-

налғандарға жылу жинап берген. Алтыбақан ба-

сында ән айтылып, күй тартылған. Дәстүрлі ұлт-

тық ойындар: көкпар, аударыспақ, күрес, қыз қуу, 

алтыбақан  т.б. ойналған. 

Биылғы Ұлыстың ұлы күні – наурызды Елбасы-

мыз ірге тасын қалаған  Еуразия ұлттық универси-

теті де ерекше жағдайда қарсы алып отыр. Өткен 

оқу жылы университет үшін табысты жыл болды, 

Халықаралық және ұлттық рейтингтегі көшбас-

шылық орнын сақтап қалды. ЕҰУ – құрылғаны-

на жарты ғасырдан аспаған әлемнің жетекші 50 

жас дамушы жоғары оқу орындарының қатарына 

кірген посткеңестік жалғыз оқу орны. QS World 

University Rankings  рейтингінің қорытындысы 

бойынша ЕҰУ 32 орынды иеленді. Жоғары оқу 

орындары веб-сайттарының  «Webometrics» 

әлемдік рейтингінде    Қазақстан бойынша үздік 

болып танылды. «Эксперт РА» халықаралық 

рейтинг агенттігінің мәліметтеріне сәйкес, ЕҰУ 

– ТМД жоғары оқу орындарының арасында 

D-рейтингі класы деңгейінде.  Астананың әрбір 

оныншы жас тұрғыны – ЕҰУ студенті. Жыл сай-

ын «Алтын белгі» иегерлері мен республикалық 

және халықаралық олимпиадалар мен ғылыми 

жобалар жүлдегерлерінің 25 %-ға  жуығы осы 

Еуразия ұлттық университетін таңдайды.      ЕҰУ 

түлектерінің жұмысқа орналасу және жұмыспен 

қамтылу көрсеткіштері де республикалық деңгей-

ден айтарлықтай жоғары.   Университет «еурази-

ялық кеңістіктегі зерттеу орталығы ретінде қа-

лыптасу» стратегиялық бағытын орындау аясын-

да маңызды нәтижелерге қол жеткізуде. Бүгінде 

университет - халықаралық деңгейдегі жоғары 

оқу орны, жетекші білім және ғылым орталығы, 

мемлекетіміздің зияткер элитасын қалыптастыру 

ордасы болып табылады.

 Университет қауымы өзінің жаңа Ұлыс күні 

тойын жаңа жаһандық нақты ахуалдағы еліміздің 

келешек беталысын айқындап берген   Қазақстан 

Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаев-

тың «Қазақстан жаңа жаһандық нақты ахуалда: 

өсім, реформалар, даму» атты халыққа Жолдауы, 

яғни    дағдарысқа қарсы басты үш міндетті – өсім, 

реформа, даму бағытын іске асыру жолында   жі-

герлене қарсы алып отыр.

 

Сатай  СЫЗДЫҚОВ,

Этносаралық қатынастар және

ҚХА толеранттығы 

Орталығының директоры, 

профессор

8

ЕУРАЗИЯ УНИВЕРСИТЕТІ

№ 5-6 (210-211), 

наурыз, 2016 жыл

Дара 

тұлға

  

С

онау Омбыда оқыған 

1886-1890 жылдары-ақ 

Әли  хан  Бөкей ханов  Ресей 

империя сының отарлық ез-

гісінде отыр  ған алты алашы-

ның  тари хын,  мәде ниетін, 

көшпелі 

шаруа шы лығы 

мен кәсібін зерттей келе, 

отаршыл империяның жүр-

гізіп отырған жыртқыштық, 

озбыр 

лық саясатына қоса 

туған халқының тұрмыс-тір-

шілігіне деген сыни көзқара-

сын білдіре бастайды.

Омбы техникалық 

училище 

сін аяқтаған соң, 

ең алдымен қазақ халқының 

ата-баба же рін келімсектер-

ден қорғау керек тігін бүкіл 

сана-сезімі мен сезген Әлихан 

1890 жылы Санкт-Петер-

бургтың орман инс титутына 

түсіп, оны мен қа тар Импера-

торлық универ ситеттің заң 

факультеті курсын экс 

терн 

әдісімен оқып, 1894 жылы 

ормантанушы-ғалым 

жә не 

заңгер деген екі диплом ала-

ды. Әлихан өзінің сан қырлы 

ғылыми және публицистік 

қызме тін 

қоғамдық-саяси 

кү ре сі мен  қатар  атқа руға 

мәжбүр болды. 1905-1907 

жыл 

дардағы бірінші орыс 

төң 

керісі кезінде ол ұлт 

зиялы лары  Ахмет  Бай тұр-

сынов, Жақып Ақбаев, Мір-

жақып Дулатов, Райымжан 

Мәрсек ұлы,  Айдар хан  Тұр-

лыбайұлы сынды ал 

дыңғы 

қатарлы өкілдерін өз төңіре-

гіне топтастырып, бү 

гінгі 

күні «Алаш» деген атауы-

мен белгілі ұлт-азаттық қоз-

ға лысының жаңа толқынын 

бас тады.   

 «Алаш» қозғалысы мен 

оның көсемі Әлихан Бө-

кейхановтың 1917 жылғы 

Ақпан төңкерісіне дейін, 

яғни отаршыл патшалық са-

модержавие тұсында қандай 

қиян-кескі күрес жүргізгенін 

мынадай фактіден байқауға 

болады. 1917 жылғы төң-

Әлихан Бөкейхановтың туғанына 150 жыл

ЮНЕСКО Бас конференциясының 2-18 қараша аралығында өткен 38-сес-

сиясы «Мемлекет және қоғам қайраткері Әлихан Бөкейхановтың туғанына 

150 жыл толуына арналған мерекелік шараларға қатысу туралы» Атқарушы 

кеңестің ұсынысын бекітті. Енді жауапкершілік – Қазақстан Үкіметі мен 

Алаш көсемінің өмірін, сан қырлы қызметін, баға жетпес мұрасын зерттей-

тін ғалымдар мойнында.

Әлихан Нұрмұхамедұлы Бө  кей ханов (05.03.1866 – 27.09.1937) – соңғы хан-

сұл тан  дардың бірі – Бөкейдің тікелей ұрпағы. Бөкейдің 1816 жылы хан тағы-

на отыруынан тура 50 жыл өткен 1866 жылы 5-наурызда дүниеге келген.

керіске дейінгі және одан 

кейінгі ке зеңде бір Әлихан-

ның өзі 7 рет тұтқындалып, 

бірнеше   тәулік тен  4 және 

8 айға дейін түрмеде оты-

рып шығып, 2 рет саяси ай-

дауда болды. Оның ішінде 

Самарада 8 жылын өткізсе, 

Мәскеуде шым-шытырық 

оқиғалар мен қиян-кескі 

күреске толы ғұмы 

рының 

ақырғы 15 жылын сарп етті. 

«Алаш» қозғалысының ба-

сы-қасында жүріп, ол халқы-

ның жазбаша тарихын жазу, 

таныту мақсатында ұлтының 

тарихын тиянақты зерт-

теді, Алтын Орда ның заңды 

мұрагері болып табылатын, 

бір кезде қуат ты мемлекет 

болған Қазақ хан 

дығының 

бірліктен,  күш-қуа ты нан  ай-

ырылып,  отар лық қа  түсуінің 

объективті де субъек тив ті се-

бептерін анық тады. Ол, сон-

дай-ақ, ХІХ ғасыр дың бірін-

ші жартысында Ресей импе-

риясының отарлау саяса тына 

ең ауқымды қарулы қар-

сылық көрсеткен Кенесары 

хан көтерілісінің өз мақсаты-

на жете алмауының тарихи 

себеп терін де мұқият зерт-

теді. 1903 жылы Санкт-Пе-

тербургте Әли хан екі автор-

мен бірлесіп жазған «Қазақ 

өлкесінің тарихи тағдыры 

және оның мәдени жетістік-

тері» атты тұңғыш ғылыми 

монографиясын  жария лады. 

Бұл шығармасында ол Қа-

зақ хандығының тарих сах-

насына шығуын, хандықтың 

кейі нірек үш жүзге бөлініп 

Ресей империясымен одақ 

құра мын деп оның отарына 

ай налуы, ақыр аяғында Сібір 

және Орынбор қазақтары 

туралы 1822-1824 жылдар-

дағы екі ереженің күшімен 

хандық институты жойылып, 

қазақтың ұлттық мемлекет-

тігінен айы рылған тарихын 

мейлінше жан-жақты сипат-

тап берді. 1910 жылы өзінің 

ең танымал «Қазақ тар» атты 

тарихи-анықтамалық очеркін 

жариялады.   Өзінің тарихи 

зерттеулерінен соң жасаған 

алты алаш көсе мінің екінші 

маңызды саяси тұжырымы – 

қарулы күрес арқылы қуатты 

орыс импе 

риясының отар-

лық шыр мауынан құтылып, 

ұлттық мем лекетті қалпына 

келтіру іс жү зінде де, тео-

рия тұрғысынан да мүмкін 

емес. Қалың қазақты өзін-өзі 

билеу құқына да, одан соң 

толық ұлттық тәуелсіздік-

ке де қайта қол жеткізетін 

жалғыз жол, Алаш қозғалы-

сы жетек шісінің көзқарасы 

бойын 

ша, заман талабына 

сай ұлттық мә де ниет қалып-

тастыру және қа зақ қоғамын 

еуропалық дең гейге жетелеп 

жеткізу  болып  та бы лады. 

Сонымен қатар, отаршыл Ре-

сейдің өзін түпкілікті рефор -

малап,  оны  самодер жавие ден 

федеративтік  демокра тиялық 

парламенттік мемлекетке ай-

налдырмай, қалың қазақ тың 

ұлттық тәуелсіз 

дікке жете 

ал майтынын да Алаш қозға-

лысының көсемі кімнен бол-

са да артық сезді. Сол себепті 

де ол 1905 жылдан Ресейдің 

ең ықпалды оппозициялық 

саяси ұйымы – Конституция-

лық де мократия партиясына 

кірді. І Мемлекеттік дума 

депутат тығына 

сайланған 

1906 жылы Әлихан самодер-

жавиені құла туды көздеген 

орыс  масон да рының  «Ресей 

халық тарының Ұлы Шығы-

сы» ложасына мүше лікке қа-

былданды.

«Алаш» қозғалысы мен 

қай раткерлерінің 

алдына 

қойған ауқымды стратегия-

лық мақсат 

тарын жүзеге 

асыру үшін ұлт жақсылары-

на ғана емес, қалың бұқа-

раға да түсінікті, сана-сезімі 

мен жүрегіне ұялайтын идея 

қажет болды. Әлихан алты 

алашын ру-руға, не жүзге, бай 

не кедейге, білімді не надан, 

текті не қарадан деп жік-жік-

ке бөлген емес. Ол қазақты 

бір ұлт деп көргісі келді, 

соған жетеледі. Қазақтың мә-

дени қайта өрлеуі мен ұлттық 

бірегейлігінің  идео логиясы, 

ұраны, туы ретінде Әлихан 

ұсынған «Алаш» идея сы зор 

нәтижеге, жеңіске жеткізді.  

«Алаш» идеясын алға 

тартқан Әлихан: қазақ ұлт-

шылдығы – ол өз ұлтын, тілін, 

мәдениетін, салт-дәстүрін, 

ата-баба жерін, Отанды сүю, 

қорғау және қамқор болу деп 

насихаттады. Ол соңғы демі 

біткенше туған қазақ халқы-

ның ата-баба же ріне деген, 

ұлттық мемлекет құрып, 

өзін-өзі басқаруға деген қа-

сиетті құқын табанды түрде 

қорғап, сол үшін күресіп өтті. 

Сонымен бірге, 1917 жыл-

дың желтоқсанында Алаш 

ұлттық-территориялық авто-

номиясын жариялап, оның 

төрағасы, премьер-министрі 

болып сай лана келе, Әлихан 

Бөкейхан бұдан былай қа-

зақтың қайта құрылған елі 

көп ұлтты, көп дінді және 

сан мәдениетті, бірақ көп мә-

дениетімен тұтас мем 

лекет 

болатынын болжады. Авто-

номия жариялаудың қарса-

ңында «Қазақ» газетіне со-

лай деп жазды да. Оны Алаш 

автономиялық мемлекетінің 

25 мүшеден жасақталатын 

Халық кеңесі – Алашорда 

үкіметінен 10 орынға өзге 

ұлт өкілдерін шақыруы ай-

қын дәлел бола алады.  

Қазақстанға Совет 

өкіметі орнаған соң,  Әлихан 

бас таған «Алаш» зиялылары 

ресми биліктің барлық теті-

гінен аластатылуына қара-

мастан, 1930 жылдарға дей-

ін оқу-ағарту, жоғары білім 

беру, ғылым және өнер сала-

сында үстемдік етті.  Осын-

дай қысқа уақыттың ішінде 

Әлихан өз үзеңгілестерімен 

қазіргі қазақ мәдениетінің, 

орта және жоғары білім 

беру саласының, сондай-ақ 

ғылымның тарих, филосо-

фия, этнография, әдебиет-

тану сынды қоғамдық, гума-

нитарлық және астрономия, 

физика, мате 

матика, жара-

тылыстану,  т.б.  са ла ларының 

негізін қалап үл герді.

«Алаш» қозғалысының 

ай мақ тық тарихи маңызы да 

зор болды. Атап айтқанда ХХ 

ға 

сыр басындағы қазақтың 

ұлттық қайта өрлеу қозғалы-

сы Орта Азияны мекендеген 

туыс түркі халықтарының 

ұлттық сана-сезімін оятып, 

өзін-өзі басқаруға ұмтылуына 

күшті серпін берді. Әлихан-

ның тап сы руымен 1917 жыл-

дың қараша сында Мұхамет-

жан  Ты ныш паев,  Мұстафа 

Шоқай, Серікбай Ақайұлы, 

т.б. Алаш қайраткерлерінің 

ұйым дас ты руымен  Қоқан  қа-

ласында Түркіс тан мұхтариа-

тының пайда болуы, сол жыл-

дың  желтоқ са нында  Орын-

борда Алаш авто 

номиялық 

мемлекеттің, ал 1918 жылы 

Сұлтанбек Қо жанов, Нәзір 

Төреқұловтың тікелей қаты-

суымен Түркістан кеңестік 

автономиясының құрылуы 

–   ақыр аяғында Қырғыз-

стан,  Өз бек стан,  Түрікмен-

стан, Тәжікс 

танның және 

Қарақал пақ стан  автономия-

сының  дү ние ге  ке луіне  жет-

кізді. Үкіметіміз 2016 жылы 

Әлихан Бөкейхановтың 150 

жылдығын ЮНЕСКО ая-

сында лайықты тойлау үшін 

мерейтойлық іс-шаралар-

ды жоспарлау және ұйым -

дастыру туралы тиесілі қау-

лы қабылдап, оған жеткілікті 

қаражат қарастырады деген 

сенімдеміз.

жүктеу/скачать 10,61 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: