ТҮРКІТІЛДЕС ЕЛДЕР ДАМУЫНЫҢ ҰЛТТЫҚ СТРАТЕГИЯЛАРЫ

НАЦИОНАЛЬНЫЕ СТРАТЕГИИ РАЗВИТИЯ ТЮРКОЯЗЫЧНЫХ СТРАН

                  

 

 V Конгресс социологов тюркоязычных стран                      383    

Конечно, Казахстан был озабочен надежным обеспечением 

собственной безопасности в связи с отказом от ядерного статуса, и 

зарубежные партнеры с пониманием отнеслись к этому. Нелишне 

напомнить, что в �Хартии о демократическом партнерстве между 

Казахстаном и США�, подписанной во время визита Президента 

Казахстана и Вашингтон в феврале 1994 года, были закреплены 

существенные 

элементы, 

фиксирующие 

определенные 

гарантии  безопасности  Казахстана.  А  в  декабре  1994  года  на 

Будапештском  саммите  ОБСЕ  главы  трех  ядерных  держав  – 

США,  Великобритании  и  России  подписали  �Меморандум  о 

гарантиях безопасности в связи с присоединением Республики 

Казахстан к Договору о нераспространении ядерного оружия�. 

Этот  документ  отражает  стратегические  аспекты  обеспечения 

внешней безопасности страны [1].

В  августе  1993  года  по  инициативе  МАД  �Невада-

Семипалатинск�  в  Алматы  состоялся  Международный 

антиядерный  конгресс,  на  котором  прозвучало  предложение 

создать  международный  фонд  под  эгидой  ООН  для  оказания 

помощи  населению  тех  территорий,  который  пострадали  и 

продолжают страдать от ядерных испытаний. Перед участниками 

конгресса  выступил  Президент  Нурсултан  Назарбаев.  Он 

подчеркнул, что неслучайно Указ о закрытии Семипалатинского 

полигона  был  одним  из  первых  актов  молодого  государства, 

твердо заявившего о самостоятельности в решении внутренних 

проблем. Более того, подобный шаг был предпринят впервые в 

мировой практике и, несомненно, сыграл определенную роль в 

том,  что  многие  государства  изменили  свой  взгляд  на  ядерное 

оружие,  стали  более  взвешенно  и  ответственно  относиться  к 

этой проблеме.

5  августа  1999  года  Казахстан  стал  полноправным  членом 

Конференции по разоружению в Женеве, что явилось признани-

ем значительного вклада республики в укрепление региональной 

и глобальной безопасности.

Как  известно,  после  распада  СССР  ядерное  оружие 

оказалось в руках России, Беларуси, Украины и Казахстана. В то 

время как Россия стала правопреемником СССР, а в отношении 

Беларуси и Украины не было, по сути дела, больших сомнений 

ТҮРКІТІЛДЕС ЕЛДЕР ДАМУЫНЫҢ ҰЛТТЫҚ СТРАТЕГИЯЛАРЫ

384         Түркітілдес елдер  әлеуметтанушыларының V Конгресі

относительно того, как они поступят с их ядерным оружием, ведь 

это  были  европейские  страны  с  преимущественно  славянским 

и православным населением, в случае с Казахстаном ситуация 

была иной  [2].

Находясь  в  Азии  и  имея  значительно  мусульманское 

население, наша страна стояла перед гораздо большим искушением 

и имело дело с весьма красноречивыми искусителями. В первые 

дни  независимости  Казахстана  не  было  отбоя  от  разного  рода 

эмиссаров,  которое  обещая  большую  финансовую  помощь, 

убеждали Президента оставить ядерное оружие, говоря, что �вы 

будете первой и единственной мусульманской страной с ядерным 

оружием и что вас будет уважать и с вами будет считаться весь 

мир�. Надо сказать, что значительная часть казахстанской элиты 

того  времени  также  была  за  сохранение  ядерного  арсенала, 

который  по  ее  мнению  в  одночасье  ввел  бы  униженный  и 

никому неизвестный Казахстан в клуб ядерных держав. Поэтому 

справедливо было бы подчеркнуть, что отказ от ядерного оружия 

был  мужественным  и  мудрым  решением  именно  Президента 

Нурсултана Назарбаева [3].

В 2006 году Казахстан стал одним из учредителей Глобальной 

инициативы  по  борьбе  с  ядерным  терроризмом,  объявленным 

Россией  и  США.  В  республике  рассчитывают  на  укрепление 

ядерной  безопасности  предотвращению  распространения 

ядерного оружия и эффективную борьбу с ядерным терроризмом. 

А вот еще один пример политики Казахстана: в 2006 году 

наша страна наряду с другими государствами Центральной Азии 

(ЦА)  подписала  в  Семее  Договор  о  создании  в  регионе  зоны, 

свободной от ядерного оружия. Этот факт также получил высокую 

оценку  международного  сообщества.  Государства  ЦА  заявили 

о  своей  твердой  приверженности  принципам  разоружения  и 

нераспространения, открытому сотрудничеству по разрешению 

одной из наиболее актуальных проблем современности. В марте 

2009 года договор вступил в силу. МАГАТЭ назвало его реальным 

вкладом в реализацию Договора о нераспространении ядерного 

оружия[ДНЯО], в глобальный процесс разоружения и ядерного 

нераспространения.

НАЦИОНАЛЬНЫЕ СТРАТЕГИИ РАЗВИТИЯ ТЮРКОЯЗЫЧНЫХ СТРАН

                  

 

 V Конгресс социологов тюркоязычных стран                      385    

Казахстан поддерживает учреждение Международного банка 

ядерного  топлива  под  эгидой  МАГАТЭ  и  вносит  предложения 

расположить  данный  банк  на  своей  территории  и  взять  за  его 

хранение [4].

Гипотетическая  угроза  применения  ядерного  оружия  даже 

в тактических целях может вызвать цепную реакцию по всему 

миру и катализировать новый глобальный конфликт.

На  Глобальном  саммите  по  ядерной  безопасности  в 

Вашингтоне в 2010 году, Президент США Барак Обама отметил, 

что через два десятилетия после окончания �холодной войны� 

мы  стали  свидетелями  жестокой  иронии:  риск  ядерного 

противостояния  между  государствами  понизился,  а  риск 

ядерного нападения, наоборот, вырос [5].

К великому сожалению, мир вступил в новую эру гонки ядерных 

вооружений. Многие государства сегодня занимаются реализацией 

ряда программ по модернизации существующих и созданию новых 

видов ядерных вооружений и средств их доставки. Крупнейшими 

конкурентами в гонке вооружений в ближайшие десятилетия будут 

США и Россия. В частности США потратит 700 млрд. долларов. В 

свою очередь Россия до 2020 г. потратит на развитие ядерных во-

2020 г. потратит на развитие ядерных во-

оружений не менее 70 млрд. долларов. В числе стран, участвующих 

в гонке ядерных вооружений отмечены: Китай, Индия, Франция, 

Израиль, Пакистан и Северная Корея. 

В  настоящее  время  ситуация  вокруг  ядерной  программы 

Ирана  резко  обострилась.  В  этой  ситуации  было  принято 

решение провести переговоры в Казахстане. В феврале 2013 года 

в Алматы состоялся очередной раунд переговоров по иранской 

ядерной программе с участием представителей 5-ти государств-

членов  Совета  Безопасности  ООН,  Германии  и  Ирана.  В  этой 

ситуации было принято решение провести переговоры в Алматы. 

Выбору Алматы в качестве места проведения очередного раунда 

переговоров по иранской ядерной программе способствовал тот 

факт, что Казахстан соблюдает нейтралитет по данному вопросу. 

Кроме  того,  наша  республика  является  признанным  лидером 

глобального  движения  нераспространения  атомного  оружия  и 

выступает с рядом инициатив по построению мира, свободного 

от ядерной угрозы [6].

ТҮРКІТІЛДЕС ЕЛДЕР ДАМУЫНЫҢ ҰЛТТЫҚ СТРАТЕГИЯЛАРЫ

386         Түркітілдес елдер  әлеуметтанушыларының V Конгресі

В октябре 2011 года в Астане прошел форум �За безъядерный 

мир�. Мероприятие приурочено к таким знаменательным датам 

как  20-летие  Независимости  Казахстана  и  20-летию  со  дня 

закрытия Семипалатинского полигона. По итогам конференции 

была  принята  Астанинская  декларация  за  безъядерный  мир. 

В  декларации  отмечено,  что  настало  подходящее  время  для 

того,  чтобы  все  государства,  обладающие  ядерным  оружием, 

предприняли  шаги,  направленные  на  полную  ликвидацию 

ядерного оружия в кратчайшие сроки [7].

Решение  отказаться  от  ядерного  потенциала  приносит 

Казахстану  плюсы  и  сегодня,  почти  двадцать  лет  спустя. 

Побывавший  на  территории  бывшего  Семипалатинского 

полигона Генеральный секретарь ООН Пан Ги Мун отметил, что 

�в 1991 году Президент Казахстана Нурсултан Назарбаев проявил 

исключительные  лидерские  качества  в  принятии  единственно 

верного решения – закрыть полигон. Не менее судьбоносный шаг 

на пути к безъядерному миру – отказ вашей страны от ядерного 

оружия. Это своего рода Декларация Независимости Казахстана, 

являющаяся  не  только  символом  разоружения,  но  и  символом 

надежды на будущее�.

Казахстан инициировал международный Проект �АТОМ� – 

AbolishTestingOurMission (�Отмена Испытаний – наша Миссия�). 

В рамках Проекта любой человек в мире, выступающий против 

ядерного  оружия,  может  подписаться  под  онлайн-петицией  на 

интернет-сайте  проекта  –  www.theatomproject.org  с  призывом 

к  правительствам  мира  навсегда  отказаться  от  ядерных 

испытаний и добиться скорейшего вступления в силу Договора о 

всеобъемлющем запрещении ядерных испытаний [8].

Как считает Президент Казахстана безъядерный мир –  это 

не  утопия.  Это  реальность,  присутствующая  на  значительной 

части планеты. Зоны, свободные от ядерного оружия, созданы в 

Южной и Центральной Америке, Австралии и Океании, Африке, 

Юго-восточной и Центральной Азии – сегодня это практически 

полмира.  Требуется  эффективный  механизм  международно-

правовых  гарантий  их  участникам  со  стороны  всех  ядерных 

государств.

НАЦИОНАЛЬНЫЕ СТРАТЕГИИ РАЗВИТИЯ ТЮРКОЯЗЫЧНЫХ СТРАН

                  

 

 V Конгресс социологов тюркоязычных стран                      387    

Ключевым 

событием 

осенней 

2013 

г. 

сессии 

межпарламентских  ассамблей  СНГ  ЕврАзЭс  и  Парламентской 

ассамблеи  ОДКБ  в  Санкт-  Петербурге  стала  инициированная 

Мажилисом  Парламента  РК  международная  конференция 

�Ядерная безопасность в современном мире. Роль парламентариев 

в  процессе  ядерного  разоружения  и  нераспространения�.  С 

трибуны  авторитетной  диалоговой  площадки  сообщества 

законодателей  был  представлен  уникальный  международный 

Проект АТОМ, инициированный Нурсултаном Назарбаевым.

Пример  Казахстана  особенно  актуален  сегодня,  когда 

настало время решительных действий для того, чтобы повернуть 

вспять гонку смертоносных вооружений. И на этом пути очень 

важен вклад парламентов всех стран. 

ЛИТЕРАТУРА

1.  Осипов  В.  За  мир  без  ядерной  угрозы.  Казахстанская  правда. 

12.10.2011.

2. Назарбаев Н.А. �Эпицентр Мира� – Астана: �Елорда�, 2001-95-

97.

3.  Саудабаев  К.  Казахстанский  путь  к  безъядерному  миру  – 

единственно верный. Казахстанская правда. 29.08.2008.

4.  Осипов  В.  Вклад  конкретен  и  ощутим.  Казахстанская  правда. 

23.08.2012.

5. Куретов В. Нурсултан Назарбаев: решительный шаг к созданию 

безъядерного мира. Казахстанская правда. 15.04.2010.

6. Каминский А. Ураганный полустанок. Экспресс-Кº. 27.02.2013

7. Королев А. От отказа до запрета. Литер. 30.08.2012

8.  Казанцева  О.  Мировоззренческий  импульс  АТОМа. 

Казахстанская правда. 30.11.2013.

Түйін

Бұл мақалада тəуелсіз мемлекеттің президенті Н.Ә. Назарбаевтың 

антиядролық  қозғалысқа  қосқан  үлесі  айтылады.  Бұл  келешек  сау 

ұрпақтың қамы, адамзат тіршілігінің маңызы. 

Қазақстан Республикасындағы халықаралық антиядролық �Невада-

Семей�  қозғалысының  құрылуы,  оның  атқарған  қызметі,  антиядролық 

əлем  құру  жолындағы  жргізген  істері  баяндалады.  Сонымен  қатар,  жер 

шарының ядросыз əлем құру жолындағы Қазақстанның үлгі болары сөзсіз. 

ТҮРКІТІЛДЕС ЕЛДЕР ДАМУЫНЫҢ ҰЛТТЫҚ СТРАТЕГИЯЛАРЫ

388         Түркітілдес елдер  әлеуметтанушыларының V Конгресі

Summary

This article discusses how the President of Kazakhstan Nursultan Naz-

arbayev  showed  exceptional  leadership  in  making  the  right  decision  –  to 

close the polygon. No less momentous step towards a nuclear free world – 

the refusal of your country of nuclear weapons.

International  antinuclear  �  Nevada-Semipalatinsk  �  is  a  recognized 

leader in the global movement of non-proliferation of nuclear weapons and 

supports a number of initiatives to build a world free from nuclear weapons. 

This is a kind way of Kazakhstan, which is not only a symbol of disarma-

ment, but also a symbol of hope for the future.

НАЦИОНАЛЬНЫЕ СТРАТЕГИИ РАЗВИТИЯ ТЮРКОЯЗЫЧНЫХ СТРАН

                  

 

 V Конгресс социологов тюркоязычных стран                      389    

ТІЛДІК ҚҰНДЫЛЫҚ – ҚОҒАМДЫҚ-ӘЛЕУМЕТТІК 

ҚҰБЫЛЫС РЕТІНДЕ

А.С. Айдарбекова,

әл-Фараби атындағы Қазақ Ұлттық университетінің

әлеуметтану және әлеуметтік жұмыс кафедрасының оқытушысы

Ә.Қ. Қағазшай,

әл-Фараби атындағы Қазақ Ұлттық университетінің

әлеуметтану және әлеуметтік жұмыс кафедрасының 

1 курс студенті

�Қоршаған ортаны тану барысында адам өмірден өзіне керек 

бөліктерді, яғни не нəрсенің керек, керек еместігін, не нəрсенің 

маңызды,  маңызды  емес  екендігін,  белгілі-бір  нəрсесіз  өмірін 

елестете  алу,  алмайтынын  немесе  мүлде  керек  емес  екендігін 

шешеді.  Осының  нəтижесінде  ол  өзінің  өмірге  деген  өзіндік 

құнды көзқарасын қалыптастыра отырып, айналадағы заттар мен 

құбылыстардың мағыналылығы мен маңызын айқындайды, əрі 

өміріндегі  мағыналық  жəне  маңыздылық  заңдылықтарына  сай 

бағалайды. Әрбір зат, құбылыс немесе идея өзінше бағаланады, 

осыған  сəйкес  оның  белгілі-бір  құндылықтары  айқындалады. 

Бұл қоғамға деген көзқарастың қалыптасуына, маңыздылығына, 

мағынасына негізделеді�. 

Тілдік  құндылық  –  мəдениет  құндылығы.  Әрбір  халық 

құндылықты өздігінше түсінеді. Қазіргі заман тілі құндылықты 

жаңа  қырынан  сараптауға  мүмкіндік  береді.  Кеңестік  кезең 

кезінде  қазақтардың  жəне  орыстардың  тілдік  санасында 

маңызды  орын  алған  жайттар  бүгінгі  күні  кейінгі  орынға 

түсіп,  маңыздылығы,  өзектілігі  мен  мағыналылығына  сай 

басқа құбылыстар басымдылық танытып, қазіргі таңда жаңаша 

сипат  алуда.  Құндылықтың  адам  өмірінде  алатын  орны  оның 

мəдениетінің  көрінісі.  Адам  өміріне  əсер  ететін  құндылық, 

ТҮРКІТІЛДЕС ЕЛДЕР ДАМУЫНЫҢ ҰЛТТЫҚ СТРАТЕГИЯЛАРЫ

390         Түркітілдес елдер  әлеуметтанушыларының V Конгресі

басымдылық,  мағына  мəдениетпен  ұштасады.  Кез-келген  ұлт 

өкіліне  жататын  тұлға  өзінің  мəдениетіне  тəн  ерекшеліктерді 

толық  танып  біле  алмайды.  Әрбір  ұлт  өкілі  өз  мəдениетінің 

ерекшеліктерін  тану  үшін  басқа  ұлттың  мəдениетімен 

қақтығысқанда, қарым-қатынасқа түскенде ғана өзінің халықтық 

менталитетіне  сай  айшықтары  айқындалады.  Осы  сəтте 

мəдени  түсініспеушілік,  мазасыздық,  əлсіздік  немесе  дағдарыс 

туындайды. Түсініспеушілікті жою үшін тілдің мүмкіндіктеріне 

толық  тоқталып,  шынайылық  пен  сөйлеу  мəдениетін,  басқа 

тілдермен байланысын, мəдени маңызын, қазақ, орыс, ағылшын 

халықтарының  тілдік  ассоциациясына  назар  аудартады. 

Кез-

келген  халықтың  этномəдени  құндылықтары  жеке  тұлғаның 

өмірінде қандай рөл атқарса, қоғамдағы рөлі де орасан зор екендігі 

даусыз. Қоғамдағы əрбір тұлға арасында ақпараттар алмасады, 

сұрыпталады, қоршаған ортамен байланыс туындайды, эмоция, 

сезім, қарым-қатынастың түрлі жолдары қалыптасады. 

�Адам  санасында  бір  уақытта  əрқилы  мазмұндағы  түрлі 

əрекеттер  мен  құндылықтар  көрініс  табады.  Олар  санада  бір-

бірімен байланыста жүйелі түрде белгілі бір тəртіппен орналасады. 

Әрбір құндылықтың мəдени ортадағы алатын орны ерекше, онда 

адамның табиғатпен, қоғаммен, ортамен байланысы бейнеленеді. 

Қоршаған  ортаның  құндылықтарын  бағалай  отырып,  əр  ұлт 

өкілі  өзінің  көне  мəдениетіне,  шежірелеріне,  жəдігерлеріне, 

əдет-ғұрпына  ерекше  мəн  бере  отырып,  соның  негізінде  өз 

ұлтының  негізгі  құндылықтар  жүйесін  қалыптастыра  отырып, 

оны өмірінің нұсқаулығы ретінде қолдануы қажет. Осыған 

орай 

əр  мəдениеттің  өзіндік  құндылық  жүйесі  қалыптасады.  Осы 

жүйеде  мəдениеттің  тылсым  қырлары  ашылып,  ерекшеліктері 

айқындалады�.

Тілдің  тіл  саясатының  биік  ұғымы,  барлық  мəні  оның 

қолдануында.  Тіл  мəдениетінің  деңгейі,  оның  зерттелуі  əрі 

қоғамдық қызметі арқылы көрінеді.

Тіл – қоғам өмірінің объективті құбылысы, ол бүкіл халық 

үшін  бірдей  жəне  адамдар  білген  құбылыстардың  алуан  түрін 

түгел қамтиды.

�Тіл  –  қоғамдық  құбылыс�  деген  тезисті  ұсынбағанмен, 

тілдің  қоғам  өмірімен  байланыстылығы,  қоғамдағы  орны,  рөлі 

НАЦИОНАЛЬНЫЕ СТРАТЕГИИ РАЗВИТИЯ ТЮРКОЯЗЫЧНЫХ СТРАН

                  

 

 V Конгресс социологов тюркоязычных стран                      391    

деген  мəселелермен  ХІХ  В.  Гумбольдт  еңбектері  кейініректе 

туған лннгвистикалық мектептердің тілдің əлеуметтік сипатына 

ерекше мəн берулеріне түрткі болды. Бұл мəселеге Н.Я. Марр да 

ерекше мəн берді. Жалпы тілді халықтың жан дүниесімен, ой-

санасымен, тарихы мен мəдениетімен тығыз байланыста қарау 

В. Фон Гумбольдт, И. Гердер, Г. Пауль, В. Вундт, Г. Штейнталь, 

Э.  Сепир,  Б.  Уорф,  А.  Потебня  т.б.  ғалымдардың  есімдерімен 

байланыстырылады. 

Қазақ зиялылары: А. Байтұрсынов, М.Жұмабаев, М.Балақаев, 

К.Аханов, Т. Қордабаев, Ы. Маманов, Н. Уəлиев, Р. Сыздықова, 

А.  Жапбаров,  Ә.  Болғанбаев,  С.  Исаев,  А.  Ысқақов,  Р.Әміров, 

Қ.Жұбанов т.б. ғалымдардың еңбектерінде �тіл� ұғымының сан 

қырлы жағына тоқталады. Тіл табиғатының қыр-сырына терең 

жан-жақты үңілу – ғалым А. Байтұрсынұлынан бастау алып, Қ. 

Жұбанов  зерттеулерімен  өз  жалғасын  тапқан.  Ал,  �Мəдениет� 

деген түсінікке тоқталатын болсақ, мəдениет – деген ұғымға беті-

қолын жуғаннан бастап, адамзат ақыл-ойының қазіргі жеткен ең 

соңғы биігіне дейінгі барлық ұғым енеді, – деп М.И. Калинин 

атап көрсетеді. 

Тіл мəдениеті оқушылардың тілін ұстарту міндетін жүзеге 

асырудың амал-тəсілдерін көрсетеді. Тіл мəдениетіне тəн нормалар 

оқушылардың таза, нақты, лайықты əдеби тілмен сөйлеуге, диалект 

сөздер мен дөрекі сөздерді қолданбауға, сөйлеген сөздері жатық, 

əсерлі, түсінікті болуын қадағалайды. Сонымен қатар, олардың 

мəнерлеп  оқуын,  сондай-ақ  өз  ойларын  логикалық  тұрғыдан 

байланыстыра,  жүйелі  жазу  дағдыларын  қальптастыруға  тиіс. 

Осы мəселені зерттеу тақырыбы ретінде ала отырып, алдымен 

тіл  мəдениеті  дегеніміз  не  деген  сұраққа  жауап  іздедік.  М. 

Балақаевтың жоғарыдағы мəдениет туралы айтқан анықтамасын 

ары қарай тіл мəдениетімен жалғастырсақ ол өз ойын былайша 

көрсетеді: �Тіл мəдениеті дегеніміз – тілдік тəсілдердің ширау, 

жетілу  дəрежесі.  Сонымен  қатар,  ол  тіл  жұмсаудағы  ізеттілік, 

сауаттылық  қана  емес,  тілдік  тəсілдерді,  фонетикалық, 

орфографиялық,  орфоэпиялық,  морфологиялық,  синтаксистік, 

стильдік құбылыстарды ұқыпты, дұрыс қолдану дағдысы�.

Тіл  –  рухани  барлық  құндылықтың  негізі  болғандықтан, 

əлемдік  мəдениет  пен  өркениеттің  дамуынан  тысқары  қала 

ТҮРКІТІЛДЕС ЕЛДЕР ДАМУЫНЫҢ ҰЛТТЫҚ СТРАТЕГИЯЛАРЫ

392         Түркітілдес елдер  әлеуметтанушыларының V Конгресі

алмайды.  Белгілі  бір  ұлттың  дамуы  өзінің  ұлттық  тілін  қазіргі 

жаһандану заманында сақтай отырып, оны одан əрі өркендетуге, 

қоғамдық  қызметін  сан  сала  бойынша  кеңейтуге,  сонымен 

қатар осы мақсаттағы іс-шараларының дұрыс ұйымдастырылып 

жүргізілуіне, демек мемлекеттік тілдік саясат пен бағдарламаларға 

тікелей байланысты. Тіл – ұлт болмысының көрінісі, ұлттық ой-

сананың өлшемі. Сондықтан да ұлттық тіл мен ділдің бір-бірімен 

байланысы – өте күрделі. Бұл байланыстың қыр-сырын танып-

білу,  дұрыс  түсіну,  зерттеп-зерделеу  қажырлы  еңбек  пен  терең 

ізденісті  қажет  етеді.  Тіл,  ең  алдымен,  қоғамдық-əлеуметтік 

құбылыс.  Әлеуметтік  тіл  білімі  –  тіліміздің  қазіргі  кездегі 

қоғамдық-əлеуметтік  бағыттағы  атқаратын  қызметін  зерттеп-

зерделейтін қазақ тіл білімінің кейінгі кезде қолға алына бастаған 

саласы. Көптеген ұлт өкілдері тұрып, мекен етіп жатқан Қазақстан 

жағдайындағы  қазақ-орыс  тілінің,  сондай-ақ  қазақ  тілінің 

еліміздегі басқа да тілдермен байланысы, олардың бір-біріне əсері 

мен ықпалы деген сияқты мəселелер – əлеуметтік лингвистиканың 

негізгі  зерттеу  нысаны  болып  саналады.  Әлеуметтік  тіл  білімі, 

жоғарыда  атап  өткеніміздей,  салааралық  пəн  болғандықтан, 

негізінен,  тілдің  қоғамдық-əлеуметтік  қызметін  тіл  жəне  қоғам, 

белгілі жағдайға (қоғамдық, қызметтік т.б.) сəйкес сөйлеушілердің 

тілі  ретінде  қарастырады.  Тіл  əлеуметтануы  –  əлеуметтік 

ғылым,  ол  қоғамдағы  өзекті  мəселелерді  шешуге  бағытталған 

əлеуметтанудың саласы болып табылады. Мұндай өзекті мəселені 

зерттеуге біріншіден мемлекеттен қаржылық қолдау керек болса, 

екіншіден елімізде кəсіби дайындалған мамандар қажет. Осындай 

жағдайда ғана қазақстандық тіл əлеуметтенуі əлемдік əлеуметтану 

деңгейіне сəйкестенеді. Қазіргі кезде мемлекеттік тілдің дамуына 

бірнеше жағдайлар жасалған: 

1) қазақ тілінің мемлекеттік тіл ретінде дамуының құқықтық 

базасы  құрылған  (�Қазақстан  Республикасының  тілдер  туралы 

Заңы�, �Қазақстан Республикасының Конституциясы�); 

2)  мемлекеттік  тілдің  дамуының  басымдылықтары 

айқындалған (2001-2010жж. �Тілдің дамуы мен қызметі туралы 

мемлекеттік бағдарламасы�);

3)  лингвистикалық  негізі  құрылған  жəне  көптеген 

теоретикалық сұрақтары қарастырылған. 

жүктеу/скачать 5,46 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: