Халықаралық келісімдердегі ғарыш қызметі үшін жауапкершілік институтының жалпы мінездемесі

№6. 2013  
 
 
129 
analysed. The author made attempt to show contemporary prospects and tendencies of development of the international 
responsibility for space activity, and also the national legislation in this area. 
 
Общая характеристика института ответственности за космическую деятельность в международных договорах 
Халықаралық келісімдердегі ғарыш қызметі үшін жауапкершілік институтының жалпы мінездемесі 
General characteristic of institute of responsibility for space activity in international treaties 
 
 
 
 
УДК 341.229 
 
А.М. ҮМІТБАЕВА 
мемлекет жəне құқық институтының ғылыми қызметкері, заң ғылымдарының магистрі 
Əл-Фараби атындағы Қазақ Ұлттық Университетінің мемлекет жəне құқық Институты, 
Алматы қ. 
 
«БАЙҚОҢЫР» КЕШЕНІНІҢ ҚҰҚЫҚТЫҚ  
МƏРТЕБЕСІНІҢ КЕЙБІР МƏСЕЛЕЛЕРІ 
 
Аннотация 
 
Мақалада автор «Байқоңыр» кешенінің құқықтық мəртебесінің ерекшелігін қарастырады, сонымен қатар 
«Байқоңыр» кешенінің құқықтық реттелуінің кейбір мəселелеріне тоқталған. 
 
Түйін  сөздер:  «Байқоңыр»  ғарыш  айлағы, «Байқоңыр»  ғарыш  кешені, "Байқоңыр"  ғарыш  айлағының 
объектілері, "Байқоңыр" кешенін қамтамасыз ету объектілері. 
Ключевые  слова:  Космодром  "Байконур",  Комплекс  "Байконур",  Объекты  космодрома  "Байконур", 
Обеспечивающие объекты комплекса "Байконур". 
Keywords: «Baikonur» spaceport,  «Baikonur» complex, Objects of the Baikonur spaceport, Providing objects 
of the Baikonur complex.        
 
 
Ғарыш  айлағы  болып  табылатын  Байқоңыр  қаласы  Қазақстан  Республикасының 
территориясында  орналасқан  бірыңғай  кешен  болып  табылады. «Байқоңыр»  кешені  бір  мезгілде 
екі құқықтық өрісте қызмет етеді: қазақстандық жəне ресейлік. 
1991  жылы  КСРО  ыдырағаннан  жəне  одақтық  республикалар  өз  тəуелсіздігін  жариялағаннан 
кейін  жаңа  мемлекеттер  арасында  саяси-территориалдық  ажырату  жəне  бұрынғы  Одақтың 
мемлекеттік  мүлкін  бөлу  мəселесі  орын  алды.  Халықаралық  құқық  субъектілері  атанған  екі 
тəуелсіз  мемлекет  өз  қатынастарын  халықаралық  құқықтың  жалпы  қағидалары  мен  нормаларына 
сəйкес, халықаралық екі жақты келісімдер арқылы орнатуы қажет болды. 
КСРО  ыдырауы  барысындағы  территориялық-құқықтық  мəселелерінің  бірі  болып  Қазақстан 
Республикасының  аумағында  орналасқан  Байқоңыр  мəртебесі  танылды.  Кеңес  Одағының  əрекет 
етуі барысында Байқоңыр аумағында «Байқоңыр» ғарыш айлағынан жəне оған тиесілі инженерлік-
технологиялық,  қаланың  əлеуметтік  жəне  əкімшілік  инфрақұрылымынан,  жылжымалы  жəне 
жылжымайтын  мүлік  объектілерінен,  байланыс  құралдарынан,  теле  жəне  радио  хабар,  кешеннің 
қызмет  етуін  жəне  қорғауды  қамтамасыз  ететін  қорғаныс  жəне  азаматтық  тұлғаларды  қамтитын 
үлкен кешен құрылған болатын. 
«Байқоңыр»  кешені  объектісін  пайдалану  тек  халықаралық  тəжірибе  негізінде,  екі  жақты 
ынтымақтастық негізінде жəне халықарылық құқық аясында пайдалану мəселесі анық тұрды. 
Осы  мақсатта  халықаралық  тəжірибеде  аумақты  халықаралық  жалдау  институты 
пайдаланылады: белгілі бір мақсатта жəне білгілі бір шарттарда бір мемлекетпен келесі мемлекетке 
келісімшарт  негізінде  өзінің  аумағының  бөлігін  немесе  осы  аумақта  орналасқан  объектілерді 
немесе  құрылыстарды  белгілі  бір  мерзімге  пайдалануға  беру.  Оған  қоса,  жалға  беру  туралы 
келісімшартта бекітілген ретте жалға алушы-мемлекет пайдасында өзінің кейбір құқығын шектей 
отырып жалға беруші-мемлекет жалға берілетін аумаққа қатысты өз егемендігін сақтап қалады.  
Оған  қоса  Байқоңыр  мəртебесі  туралы  мəселені  шешу  ұзаққа  созылды.  Осының  салдарынан 
ұзақ  уақыт  бойы  кешеннің  дұрыс  ғылыми-технологиялық,  əлеуметтік  жəне  əкімшілік-құқықтық 
қызмет етуді қамтамасыз ету үшін заңи база анықталмады. Қазақстан Байқоңырды өз меншігі деп 
санады, ал кешеннің қызмет етуін қамтамасыз етуді Ресеймен жүзеге асып отырды. Осы жағдайды 
құқықтық реттеу қажеттігі орын алды. 

Известия Национальной Академии наук Республики Казахстан  
 
 
   
130  
«Байқоңыр» ғарыш айлағын пайдалану бойынша ТМД қатысушы-мемлекеттердің халықаралық 
ынтымақтастығы  көп  жақты  жəне  екі  жақты  негізде  жүзеге  асты. 1991 жылы 30 желтоқсанда 
Минскте  ТМД  мемлекеттерімен  ғарыш  кеңістігін  зерттеу  жəне  пайдалану  бойынша  бірлескен 
қызмет  туралы  Келісімге  қол  қойылды [1]. 1992 жылы 20 наурызда  Киевте  ТМД  мемлекет 
басшылары  Кеңесі  «Байқоңыр»  ғылыми-техникалық  жəне  өндірістік  кешенін  пайдалану  туралы 
шешімді  қабылдады. 1992 жылы 15 мамырда  Ташкентте  осы  Кеңес  ғарыштық  бағдарламаларды 
орындау  мүддесінде  ғарыш  инфрақұрылымы  объектілерін  пайдалану  жəне  күтіп  ұстау  тəртібі 
туралы Келісімге қол қойды. Осы Келісімдерді дамытуда 1992 жылы 25 мамырда Мəскеуде Ресей 
Федерациясы  мен  Қазақстан  Республикасы  арасында  екі  жақты  келісімшарт  қабылданды – 
«Байқоңыр»  ғарыш  айлағын  пайдалану  тəртібі  туралы  Қазақстан  Республикасы  мен  Ресей 
Федерациясы  арасындағы  Келісім[2].  Осы  Келісімнің 2 бабына  сəйкес  «Қазақстан 
Республикасының  аумағында  орналасқан  «Байқоңыр»  ғарыш  айлағы  объектілері  оның  меншігі 
болып табылады». 
1994  жылы 28 наурызда  Мəскеуде  Қазақстан  Республикасы  мен  Ресей  Федерациясы 
«Байқоңыр» ғарыш айлағын пайдаланудың негізгі қағидалары мен шарттары туралы Келісімге қол 
қойды [3]. Бұл  Келісім  келесіні  бекітті,  Қазақстан  Республикасынан  жалға  алатын  «Байқоңыр» 
кешені сынау, технологиялық, өндірістік-техникалық, ғылыми, əлеуметтік жəне қамтамасыз етуші 
объектілерін  құрайды,  сонымен  қатар  «Байқоңыр»  ғарыш  айлағы  мен  жерүсті  инфрақұрылымын 
жəне  Ленинск  қаласын (1995 жылдан  бастап  Байқоңыр  қаласы),  олардың  қозғалмалы  жəне 
қозғалмайтын мүлкін құрайды. Оған қоса Келісім күшіне енгеннен кейін үш айлық мерзімде Ресей 
мен Қазақстан арасында кешенді жалдау шарты жасалуы қарастырылған. 
1994  жылы 10 желтоқсанда  Мəскеуде  Ресей  Федерациясы  Үкіметі  мен  Қазақстан 
Республикасының  Үкіметі 20 жыл  мерзімге  осындай  шартқа  қол  қойды  (ары  қарай – 1994 жылғы 
жалдау  шарты),  кейінірек  бұл  мерзім 2004 жылғы 9 қаңтарда  Астанада  жасалған  Қазақстан 
Республикасы мен Ресей Федерациясы арасындағы «Байқоңыр» кешенін тиімді пайдалану жөніндегі 
ынтымақтастықты дамыту туралы келісімнің 6 бабы ережесіне сəйкес 2050 жылға дейін ұзартылды 
[4]. «Байқоңыр» кешенінің объектілерін Ресей Федерациясының ғарыштық қызметі мүддесінде ары 
қарай ғарыш айлағын пайдалануды қамтамасыз ету үшін  Қазақстан Ресейге жалға береді.  
Кейін  қабылданған  Қазақстан  Республикасы  мен  Ресей  Федерациясы  арасындағы  Байқоңыр 
қаласының  мəртебесі  жəне  ондағы  атқарушы  өкімет  органдарын  құрудың  тəртібі  мен  олардың 
мəртебесі  туралы  Келісімде (1995 жылығы 23 желтоқсандағы)  Байқоңырдың  құқықтық  мəртебесі 
айқындалды. 
Осы екі жақты Келісімдер «Байқоңыр» кешенінің құқықтық базасын қалыптастырудың негізін 
құрады,  қазіргі  таңда  олар  елу  шақты  халықаралық  келісімдермен  жəне  ондаған  Қазақстан  мен 
Ресей заңнамалық актілерімен көрініс тапқан. 
1994  жылғы  жалға  беру  шартына  сəйкес  Байқоңыр  қаласы - оның  аумағында  жалдау 
жағдайында  жұмыс  істеу  үшін  "Байқоңыр"  кешенінің  объектілері, "Байқоңыр"  ғарыш  айлағы 
қызметкерлерінің,  олардың  отбасы  мүшелері  мен  қаланың  басқа  тұрғындары  үшін  қажетті 
коммуналдық-тұрмыстық  жəне  əлеуметтік-мəдени  жағдайлар  жасайтын,  сондай-ақ,  басқа  да 
объектілер  орналасқан  Қазақстан  Республикасының  əкімшілік-аумақтық  бөлігі.  Байқоңыр 
қаласының  мəртебесі  туралы  Келісімге  маңызды  толықтыру  енгізілді,  яғни  "Байқоңыр"  кешенi 
жалға  алынған  кезеңде  Ресей  Федерациясымен  қатынасында  Байқоңыр  қаласына  объектiлердiң, 
кəсiпорындар  мен  ұйымдардың  қауiпсiздiк  қызмет  етуiне,  сондай-ақ  азаматтардың  тұру 
жағдайында  айрықша  тəртiптi  Ресей  Федерациясының  федеральдық  маңызы  бар  қаласына  сəйкес 
мəртебе берiледi [5]. 
Байқоңырдың құқықтық мəртебесі ерекше. Оның мəртебесі мен билік органдарының өкілеттігі 
Ресей  мен  Қазақстанмен  бірге  айқындалған  екі  жақты  халықаралық  келісімде – Байқоңыр 
қаласының  мəртебесі  туралы  Келісімде  айқындалған.  Келісімге  сəйкес,  Байқоңыр  қаласында 
қалалық  өкiлеттi  өкiмет  органдары  құрылмайды.  Қала  тұрғындары  өзiн-өзi  басқару  құқықтарын 
келесідей жүзеге асырады:  
-  қала  аумағында  өткiзiлетiн  референдум  арқылы,  сондай-ақ  тұрған  жерiнде  азаматтардың 
жалпы жиналыстарына, конференцияларына қатысу жолымен; 
-  аумақтың  қоғамдық  өзiн-өзi  басқару  (шағын  аудан,  тұрғын  үй  кешендерi,  махаллалар,  үйлер 
жəне  т.с.с.  комитеттерi/  органының,  сондай-ақ  қаланың  Қоғамдық  кеңесiне  осы  органдардың 
өкiлдерiн сайлауына қатысу арқылы. Халықтың аумақтық қоғамдық өзiн-өзi басқару органдарына 
заңды тұлға құқықтары берiлмейдi. 
Байқоңыр  қаласының  халқының  қоғамдық  өзiн-өзi  басқаруының  ең  жоғарғы  органы  болып, 
аумақтық  қоғамдық  өзiн-өзi  басқару  органдарының,  ұйымдардың  жəне  заңды  тұлға  ретiнде 
тiркелген 
кəсiпорындардың 
өкiлдерiнен 
құрылатын, 
Қоғамдық 
кеңес 
табылады.  
       Қоғамдық кеңес қаланың əкiмшiлiк органдарына, шаруашылық қызметтеріне тұрғын үй қорын 

№6. 2013  
 
 
131 
пайдалану,  құрылыс,  аумақтарды  көркейту,  қоғамдық  тəртiптi  қамтамасыз  ету,  сауда  жəне 
қоғамдық  тамақтандыру,  көлiк,  тұрмыстық  қызмет  көрсету,  байланыс  кəсiпорындарының 
жұмыстарын жақсарту, мүгедектерге, зейнеткерлерге, көп балалы отбасыларына, əл-ауқаты төмен 
халықтың  жiктерiне  əлеуметтiк  көмек  көрсету,  қала  дамуының  неғұрлым  перспективалы 
бағыттарын  анықтау  мəселелерiн  шешуде,  сондай-ақ  қалалық  атқару  органдарының  бюджеттiк 
қаржының  жұмсауына  бақылау  жасауға  көмек  көрсету  мақсатында  құрылады.  Байқоңыр 
қаласының  əкiмшiлiгi  болып  қала  əкiмiнiң  тiкелей  басқаруымен  iс-қимыл  жасайтын  атқарушы 
өкiмет  органдары  танылады.  Қаланың  əкiмi  Ресей  жағының  ұсынуымен  Қазақстан  Республикасы 
Президентi  мен  Ресей  Федерациясының  Президентi  бiрiгiп  тағайындайды.  Жалға  алу  келiсiмi 
күшiнде тұрған кезеңде қаланың əкiмшiлiгiн қаланың əкiмiнiң ұсынуымен Ресей Федерациясының 
Yкiметi құрайды. 
Байқоңыр  қаласының  мəртебесі  туралы  Келісімге  сəйкес  жалға  алу  шартының  орындалуы 
кезiнде Байқоңыр қаласындағы Қазақстан Республикасы жəне Ресей Федерациясы ұйымдарының, 
кəсiпорындарының  жəне  əскери  бөлiмдерiнiң  өзара  iс-қимыл  жасау  мəселелерiн  "Байқоңыр" 
кешенiнiң Үйлестiру кеңесi шешедi. 
Байқоңыр  қаласының  мəртебесі  туралы  Келісімде  Байқоңыр  қаласының  iс-əрекетiнiң  ерекше 
тəртiбi  айқындалған.  Байқоңыр  қаласының  аумағында  "Байқоңыр"  ғарыш  айлағы  объектiлерiнiң, 
Байқоңыр  қаласындағы  кəсiпорындардың,  сондай-ақ  тұрып  жатқан  азаматтардың  қауiпсiз  жұмыс 
iстеуiн  Қамтамасыз  ету  мақсатында  ерекше  тəртіп  орнатылған,  олар  келесідей:  аталған  кешеннiң 
шекарасында  немесе  шегiнде  бақыланатын  жəне  (немесе)  кiруге  тыйым  салынған  аймақты 
белгiлеу; келуге жəне кетуге шек қою; аумағында азаматтардың тұрақты тұруына шек қою; белгiлi 
бiр  қызмет  түрлерiмен  шұғылдануға  шек  қою;  келуге  жəне  тұруға  шек  қойылуына  байланысты 
туындайтын жылжымайтын мүлiктердi беру құқығын шектеу.  
Осылайша, «Байқоңыр»  кешенінің  мəртебесі  Қазақстан  Республикасы  Конституциясының 4 
бабының 3 тармағына  жəне  Ресей  Федерациясы  Конституциясының 15 бабының 4 тармағына 
сəйкес,  екі  мемлекет  заңдары  алдында  басымдыққа  ие  халықаралық  құқықтық  актілермен 
айқындалады. 
 
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ƏДЕБИЕТТЕР ЖƏНЕ НОРМАТИВТІК ҚҰҚЫҚТЫҚ АКТІЛЕР ТІЗІМІ: 
 
1 Содружество. Информ. вестн. Советов глав государств и правительств СНГ. 1992. Вып. 1. С. 19 - 21. 
2  Соглашение  между  Республикой  Казахстан  и  Российской  Федерацией  о  порядке  использования  космодрома 
"Байконур" (г. Москва, 25 мая 1992 года). 
3  Соглашение  об  основных  принципах  и  условиях  использования  космодрома  «Байконур».  Постановление 
Верховного Совета Республики Казахстан от 14 июля 1994 года. 
4  Қазақстан  Республикасы  мен  Ресей  Федерациясы  арасындағы  «Байқоңыр»  кешенін  тиімді  пайдалану  жөніндегі 
ынтымақтастықты  дамыту  туралы  келісімді  ратификациялау  туралы  Қазақстан  Республикасының 2010 жылғы 29 
сəуірдегі № 273-IV Заңы. 
5  Қазақстан  Республикасы  мен  Ресей  Федерациясы  арасындағы  Байқоңыр  қаласының  мəртебесі  жəне  ондағы 
атқарушы  өкімет  органдарын  құрудың  тəртібі  мен  олардың  мəртебесі  туралы  келісімді  бекіту  туралы  Қазақстан 
Республикасының 1998 жылғы 22 желтоқсан N 329-I Заңы.  
 
Некоторые вопросы правового статуса комплекса «Байконур» 
Резюме 
 
Автор  статьи  рассматривает  особенности  правового  статуса  комплекса  «Байконур»,  также  изучает  некоторые 
вопросы правового регулирования комплекса «Байконур». 
 
Summary 
Some questions of legal status of the «Baikonur» complex 
 
The author of article considers features of legal status of the Baikonur complex, also studies some questions of legal 
regulation of the Baikonur complex. 
 
   
 
  

Известия Национальной Академии наук Республики Казахстан  
 
 
   
132  
УДК: 324.7(574):656.11 
 
Х.К. АЖИГУЛОВА 
научный сотрудник, магистр права Университета Оксфорд Великобритании, докторант 
Университета Лестер Великобритании 
Научный институт государства и права КазНУ им. аль-Фараби, г. Алматы 
 
МЕЖДУНАРОДНО-ПРАВОВЫЕ СТАНДАРТЫ В СФЕРЕ 
РЕГУЛИРОВАНИЯ ДОРОЖНО-ТРАНСПОРТНЫХ ОТНОШЕНИЙ 
 
Аннотация 
 
Законодательство Республики Казахстан в сфере регламентирования дорожно-транспортных отношений 
исходит  из  принципа  приоритета  прав  и  интересов  человека  над  экономическими  интересами  государства. 
При  этом  Республика  Казахстан  является  участником  ряда  международно-правовых  договоров 
универсального  характера,  чьи  положения  подлежат  обязательному  соблюдению  в  любых  общественных 
отношениях,  в  том  числе  и  в  дорожно-транспортных.  В  данной  научной  статье  автор  рассматривает 
соответствующие  международно-правовые  стандарты  в  области  прав  человека,  а  также  проводит  анализ 
законодательства и правоприменительной практики Республики Казахстан, чтобы выявить, насколько права 
человека  соблюдаются  при  обеспечении  безопасности  дорожного  движения  в  Республике  Казахстан,  в 
целом, и в крупнейшем городе страны - Алматы, в частности. В качестве основополагающих прав человека, 
автор  рассматривает  право  на  жизнь,  право  на  психическое  и  физическое  здоровье,  право  на  безопасную 
окружающую  среду.  Также  в  своей  статье  автор  затрагивает  актуальные  проблемы  обеспечения 
безопасности  дорожного  движения  для  лиц  с  особыми  нуждами,  таких  как  дети  и  лица  с  ограниченными 
возможностями.  В  рамках  анализа  автор  опирается  на  последние  данные  официальной  статистики  в  сфере 
обеспечения безопасности дорожного дивжения. 
Ключевые слова: международно-правовые стандарты, дорожно-транспортные отношения, безопасность 
дорожного движения, права человека. 
Keywords: international legal standards, road traffic relations, road safety, traffic, human rights. 
Тірек  сөздер:  халықаралық  құқықтық  стандарттары,  жол-транспорттық  қатынастар,  жол  қозғалысы 
қауіпсіздігі, адамның құқықтары. 
 
2011-2020  года  были  объявлены  Декадой  ООН  по  обеспечению  безопасности  дорожного 
движения  с  целью  привлечь  внимание  мировой  общественности  к  высокой  смертности  на 
дорогах[1].  Вопросы  обеспечения  безопасности  дорожного  движения  также  остро  стоят  и  в 
Республике Казахстан. Согласно действующему Закону РК «О безопасности дорожного движения» 
от 15 июля 1996 года,  статья 3, «Основными  принципами  обеспечения  безопасности  дорожного 
движения являются: 
-  приоритет  жизни  и  здоровья  граждан,  участвующих  в  дорожном  движении,  над 
экономическими результатами хозяйственной деятельности; 
… - соблюдение  интересов  граждан  и  государства  при  обеспечении  безопасности  дорожного 
движения[2]. 
Эти  же  принципы  отражены  в  проекте  нового  Закона  «О  дорожном  движении»,  который  на 
данный  момент  находится  на  рассмотрении  Сената  РК.  В  любом  случае,  очевидно,  что  в  центре 
дорожно-транспортных  отношений  находятся,  или  должны  находиться,  права  и  интересы 
человека.  Однако  в  повседневной  жизни,  будучи  участниками  дорожного  движения,  мы  редко 
задумываемся, насколько наши права и интересы действительно обеспечиваются и действительно 
находятся в приоритете над экономическими интересами государства. В масштабах города Алматы 
данный  вопрос  достаточно  актуален,  учитывая  непростую  обстановку  в  дорожно-транспортной 
системе растущего мегаполиса. 
В  данной  статье  мы  рассмотрим  международно-правовые  стандарты  в  области  прав  человека, 
которые  должны  соблюдаться  при  регулировании  дорожно-транспортных  отношений,  а  также 
проанализируем,  насколько  права  человека  соблюдаются  при  обеспечении  безопасности 
дорожного  движения  в  Республике  Казахстан,  в  целом,  и  в  крупнейшем  городе  страны,  в 
частности.   
Обзор международно-правовых стандартов 
За  время  независимости  Республика  Казахстан  присоединилась  и  ратифицировала  ряд 
основополагающих  международных  договоров  в  сфере  прав  человека.  Особенностью  этих 
договоров  является  их  универсальный  и  обязательный  характер,  т.е.  они  применимы  к  любым 
общественным отношениям и подлежат обязательному исполнению на территории стран-участниц. 
Дорожно-транспортные  отношения,  в  свою  очередь,  представляют  собой  один  из  видов  таких 

№6. 2013  
 
 
133 
общественных отношений, в которых необходимо строгое соблюдение прав человека. Рассмотрим 
эти международные инструменты:  
•  Международный  пакт  о  гражданских  и  политических  правах  от 16 декабря 1966 г. 
(ратифицирован Республикой Казахстан 28 ноября 2005 года). 
В  статье 6(1)  Пакта  закреплено  право  человека  на  жизнь[3].  Право  на  жизнь,  в  широком 
толковании, понимается не просто как право жить, запрет на произвольное лишение жизни, но это 
также право на то, чтобы жить нормально, достойно, и это достойное существование включает в 
себя ряд смежных прав, в том числе, право на здоровье и экологические права человека. Качество 
нашей  жизни  и  нашего  здоровья,  несомненно,  связано  с  качеством  окружающей  среды,  и,  к 
сожалению, неэффективно урегулированная обстановка в дорожно-транспортной сфере негативно 
сказывается на состоянии здоровья, как физического, так и психологического.  
С  правом  на  жизнь  тесно  переплетаются  положения  другого  международного  инструмента, 
ратифицированного Республикой Казахстан:  
•  Международный  пакт  об  экономических,  социальных  и  культурных  правах    от 16 
декабря 1966 г. (ратифицирован Республикой Казахстан 21 ноября 2005 года) 
Статья 12 Пакта  провозглашает  право  каждого  человека  на  наивысший  достижимый  уровень 
физического  и  психического  здоровья  [4].  Одной  из  мер,  предписанных  к  выполнению 
государствами для достижения этого уровня здоровья, является улучшение всех аспектов гигиены 
внешней среды. Данное право, в свою очередь, тесно связано с экологическими правами человека, 
в  частности,  с  правом  на  окружающую  среду,  благоприятную  для  его  жизни,  здоровья  и 
благополучия. Эти права отражены в фундаментальных принципах Декларации Рио-де-Жанейро по 
окружающей среде и развитию 1992 года[5]. 
Если  мы  обратимся  к  ситуации  с  дорожным  движением  в  крупнейшем  городе  нашей  страны, 
Алматы,  мы  обнаружим  ряд  взаимосвязанных  факторов  негативного  влияния  на 
вышеперечисленные ценности, охраняемые правами человека:  
1)  На  сегодняшний  день  в  городе  Алматы  зарегистрировано  порядка 525 000 автомашин  на 
полуторамиллионное  население[6].  С  учетом  автотранспорта,  ежедневно  заезжающего  в  город  с 
других  областей  страны,  реальная  цифра  автомашин  на  дорогах  еще  выше.  Как  следствие, 
повышенная  загруженность  на  дорогах  города,  многочасовое  пребывание  в  заторах,  задержка 
расписания  общественного  транспорта  и  подобные  факторы  приводят  к  раздражительности  и 
эмоциональной  несдержанности  водителей.  Подобные  эмоциональные  состояния  порой 
выливаются в крайние формы проявления насилия на дорогах, такие как разрешение споров между 
водителями с применением силы. Такие случаи были, в частности, зарегистрированы в г. Алматы, 
Алматинской  и  Южно-казахстанской  областях[7].  Однозначно,  уличные  заторы  отрицательно 
сказывается  на  психическом  состоянии  граждан,  соответственно,  наше  право  на  психическое 
здоровье не реализуется в полном объеме.  
В качестве панацеи для уменьшения заторов, администрация города решило строить развязки, 
чем и занимается уже несколько лет. Однако строительство таких развязок нередко проводится с 
нарушением  прав  и  интересов  человека,  в  частности,  пешеходов,  полноправных  участников 
дорожного  движения.  Пытаясь  урезать  расходы  на  строительство  развязок  в  угоду  своим 
экономическим  интересам,  подрядные  организации  нередко  полностью  забывают  о  правах 
пешеходов,  в  результате  чего  через  многие  развязки  переход  пешеходами  не  то,  что  крайне 
затруднен,  но  и  опасен  для  жизни.  Это,  в  частности,  касается  развязок  на  улицах  Сатпаева  и 
Жандосова,  Жарокова-аль-Фараби,  Саина-Толе  би,  Саина-Райымбека,  которые  абсолютно  не 
приспособлены  к  пешеходам.  Данный  вопрос  стоит  особенно  остро,  когда  дело  касается 
школьников, пенсионеров и людей с ограниченными возможностями (смотрите далее). 
2) Далее, эмоциональная возбужденность на дорогах, в свою очередь, приводит к повышенному 
риску  совершения  ДТП,  в  том  числе  с  летальным  исходом  или  причинением  тяжкого  вреда 
здоровью. Согласно статистике  Управления  дорожной полиции ДВД  города Алматы,  только  за 9 
месяцев 2013 года в городе Алматы было совершено 3 929 случаев ДТП, на 37.2 % больше, чем в 
аналогичном  периоде 2012 года.  В  результате  этих  ДТП  погибло 112 человек, 4717 раненых[8]. 
Согласно Комитету по правовой статистике и специальным учетам генеральной прокуратуры РК, 
наиболее  распространенной  причиной  ДТП  традиционно  является  превышение  скорости[9],  что 
часто  является  следствием  желания  измученных  заторами  водителей  скорее  доехать  до  пункта 
назначения. Более того, казахстанские дороги признаны одними из самых опасных в мире согласно 
отчету международными экспертами Пулитцеровского центра освещения кризисов[10]. Вследствие 
высокого риска совершения ДТП в городе Алматы, подвергается риску наше право на физическое 
здоровье и право на жизнь. 

Известия Национальной Академии наук Республики Казахстан  
 
 
   
134  
3)  Наконец,  огромное  количество  функционирующего  транспорта  в  городе  Алматы  выделяет 
колоссальное  количество  выхлопных  газов  атмосферу.  Результатом  этих  выбросов  является  не 
только  уже  столь  привычный  смог  над  Алматы,  но  и  тот  факт,  что  уже  несколько  лет  подряд 
Алматы  входит  в  десятку  самых  грязных  городов  мира  из-за  качества  воздуха[11].  Факт 
отрицательного  воздействия  выхлопных  газов  на  иммунную  систему  организма  человека  давно 
доказан[12].  Как  следствие  неблагоприятной  экологической  обстановки  в  городе,  вновь 
нарушается  наше  право  на  благоприятную  окружающую  среду  и  наше  право  на  физическое 
здоровье. 
Далее,  рассмотрим  насколько  соблюдаются  международно-правовые  стандарты  прав  лиц  с 
особыми нуждами, такие как дети и лица с ограниченными возможностями.   
•  Конвенция  о  правах  ребенка  от 20 ноября 1989 г.  (ратифицирована  Республикой 
Казахстан от 8 июня 1994 года) 
В статье 3(1) Конвенции провозглашаются фундаментальный принцип наилучшего обеспечения 
интересов  ребенка,  который  должен  соблюдаться  во  всех  действиях  в  отношении  детей,  а  также 
обязанность  государств  обеспечивать  ребенку  такую  защиту  и  заботу,  которые  необходимы  для 
его благополучия. Статья 6(2) также обязывает государства обеспечивать в максимально возможно 
степени здоровое развитие ребенка [13].  
Вопрос  обеспечения  безопасности  детей  на  дорогах  Казахстана  остается  весьма 
животрепещущим.  Ежегодно  на  дорогах  страны  гибнут  порядка 200 детей  и  еще  около 2000 
получают травмы /14/.  
1  июня 2012 года  Постановлением  Правительства  была  утверждена  Отраслевая  программа 
обеспечения безопасности дорожного движения в Республике Казахстан на 2012-2014 годы. Цель 
этой  Программы – повышение  уровня  защиты  жизни  и  здоровья  граждан,  участвующих  в 
дорожном движении, от дорожно-транспортных происшествий (ДТП) и их последствий[14]. Хотя 
данная  программа  и  содержит  список  профилактических  мер,  направленных  на  снижение 
количества  ДТП,  к  сожалению,  ни  эта  Программа,  ни  законодательство  РК  в  целом  не 
регламентирует  обеспечение  должной  защиты  детей  в  дорожном  движении.  Именно 
ненадлежащая  защита  детей  при  вождении  признается  одним  из  основных  рисков  безопасности 
дорожного движения согласно Глобальному отчету ООН по безопасности дорожного движения. В 
этой связи возникает много вопросов, какие именно государственные меры должны быть приняты 
для  обеспечения  должной  защиты  детей.  На  наш  взгляд,  среди  наиболее  актуальных  вопросов, 
которые  до  сих  пор  не  урегулированы  на  законодательном  уровне,  можно  выделить  следующие: 
обязанность  родителей  устанавливать  детское  кресло  в  личном  автотранспорте,  обязанность 
водителей  пристегивать  ремни  безопасности  несовершеннолетним  пассажирам,  повышение 
видимости  школьников  в  сумеречное  и  ночное  время  путем  использования  светоотражательных 
приборов и т.п. Безусловно, вопрос выработки конкретных мер требует отдельного комплексного 
исследования, однако, очевидно, что принцип наилучшего обеспечения интересов ребенка и право 
детей  на  защиту  не  соблюдается  должным  образом  ни  на  уровне  законодательства  Республики 
Казахстан, ни в правоприменительной практике. 
•  Конвенция о правах инвалидов от 13 декабря 2006 г. (подписана Указом Президента от 
11 декабря 2008 года).  
Эта Конвенция еще не ратифицирована Казахстаном и пока не имеет обязательного действия на 
территории  страны.  Тем  не  менее,  она  содержит  ряд  положений  о  правах  инвалидов  и 
обязанностях государства при обеспечении безопасности дорожного движения.  
Так,  статья 4(1) обязывает  Государства-участников  обеспечивать  и  поощрять  полную 
реализацию  всех  прав  человека  и  основных  свобод  всеми  инвалидами  без  какой  бы  то  ни  было 
дискриминации  по  признаку  инвалидности.  Далее,  в  статье 9 содержатся  положения  об 
обязанности государств принимать надлежащие меры для обеспечения инвалидам доступа наравне 
с  другими  к  физическому  окружению,  к  транспорту, … а  также  к  другим  объектам  и  услугам, 
открытым  или  предоставляемым  для  населения,  как  в  городских,  так  и  в  сельских  районах.  Эти 
меры распространяются в том числе на …. дороги и транспорт… [15]  
 
Вопрос  обеспечения  прав  инвалидов  в  нашей  стране  в  целом,  остается  весьма 
проблематичным.  Мобильность  наших  граждан-инвалидов  остается  низкой,  и  однозначно  наши 
дороги  и  наш  транспорт  никак  не  способствуют  увеличению  этой  мобильности.  К  сожалению, 
права  и  интересы  инвалидов  в  дорожном  движении  еще  не  урегулированы  ни  действующим 
законодательством,  ни  выше  упомянутой  Отраслевой  программой  обеспечения  безопасности 
дорожного движения ни 2012-2014 года. Более того, данная ситуация выглядит дискриминационно, 
когда  целый  слой  населения  выпадает  из  действия  дорожного  движения.  Хотя,  по  иронии, 
государство  все  же  признает,  что  нередко  ДТП  приводят  к  инвалидности.  Приходится 

№6. 2013  
 
 
135 
констатировать  факт,  что  на  сегодняшний  день  дорожно-транспортная  система  и  транспортная 
инфраструктура  страны  не  готова  к  принятию  инвалидов,  как  полноправных  участников 
дорожного движения, и эта одна из главных причин, почему большинство инвалидов остаются, по 
сути, затворниками в своих домах. В этой сфере также необходим комплексный и всеобъемлющий 
анализ тех мер, которые должны быть приняты государством для обеспечения доступа инвалидов к 
дороге и транспорту для более независимого и полноценного образа жизни.  

жүктеу/скачать 2,69 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: