Непрерывного педагогического образования, рассмотрены вопросы роста
жүктеу/скачать 8,45 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Гульзада МутановнаАльмурзина
- Ж.Е. Оралбаева
- ПАРАМЕТРЫ ОБЩЕНИЯ: ХАРАКТЕРИСТИКА, ФУНКЦИИ
- Зухра Кайрдаевна Асанова
САУАТТЫЛЫҚТЫҢ ҚҰРАМДАСЫ РЕТІНДЕ 32
Қазіргі таңда елімізде әлемдік білім беру кеңістігіне енуге бағытталған білім берудің жаңа жүйесі қалыптасуда. Білім берудің жаңа жүйесі, халықаралық білім беру стандарттарына сүйене отырып, алғашқы міндеттерінің бірі ретінде қызметтік сауаттылықтың қалыптасуын қарастырады. Нормативтік құжаттарда қызметтік сауаттылықтың қалыптасуы шұғыл түрде дамитын, креативті, жауапкершілікті, бәсекеге қабілетті тұлғаның қалыптасу жағдайы ретінде қарастырады. Қазіргі қоғамда болып жатқан әртүрлі өзгерістер, жаңа технологиялар мен адам қызметінің жаңа түрлерінің пайда болуына әсер етуде. Осыған байланысты барлық елдің сауаттылығына қажетті талаптарға қарай жеке тұлғаның сауаттылығына деген талаптар өсуде. Халықтың сауаттылығына деген талаптар уақыт ағымымен өзгереді, сондай адамға индустриалды кезеңге дейін ауыз-екі сөйлеу, оқу дағдыларымен, жай есептеу операцияларымен меңгеру талап етілді. Бірақ сауатты адамға талаптар ұзақ уақыт өзгерген жоқ. Бірнеше ғасыр бойы оқуға қабілетті адам сауатты деп есептелген. Күнделікті өмірде адамға сауаттылық қажет болмаған, мұнда сауаттылық адамның әлеуметтік мәртебесіне және оның кәсібіне көрсетіліп отырды. Бүгінде оқушылардың, функционалдық сауаттылықтың жоғары деңгейіне жету мүмкіндіктері бола тұрып, сондай-ақ әлеуметтік ортада қызмет ету қабілеттілігін, өзін-өзі тану қабілеттілігін, өз тұлғасының дамуына, адамның бойындағы әлеуеттілігін іске асыруға қабілеттілігін де алады. Қазіргі қоғамға қызметтік түрдегі сауатты, анық нәтиже алу үшін жұмыс істей алатын, мәнді жетістіктер мен табыстарға қабілетті тұлғалар қажет. Еліміздегі жалпы білім беретін мектептерде жаратылыстану- матемтикалық бағыт оқушылардың жаратылыстану ғылыми сауаттылығын қалыптастырады. Жаратылыстану ғылыми
сауаттылықтың
келесі компоненттерін қарастыруға болады: жаратылыстану ғылыми білімдер қолданылатын жаратылыстану ғылыми
ұғымдар мен
жағдайлар, жаратылыстану ғылыми пәндер аясында қалыптасатын «жалпыпәндік» біліктер. Жаратылыстану ғылыми сауаттылық, ғылыми және инновациялық қызметтің қолдауына қабілеттілігін енгізе отырып, қоғамның мәдениет деңгейін көрсетеді. Еліміздегі технологиялық модернизациясын іске асыру үшін жаратылыстану ғылыми сауаттылығына сәйкес білімділер де қажет- ғалымдар, конструкторлар, инженерлер. Дегенмен, PISA халықаралық зерттеулерінің нәтижелері көрсеткендей, оқушылардың жаратылыстану ғылыми сауаттылығының қалыптасуы біздің білім беру жүйесінің жұмысын жоғары деңгейде деп айтуға болады. Өмірлік маңызды міндеттер мен мәселелерде пәнаралық мазмұнын түсінуге болатыны мәлім. Химияны оқыту теориясында осындай міндеттерге екі немесе бірнеше пәндерден оқушылардың білімі мен біліктерін қолданатын жаттығулар жатады [1]. Г.П.Стефанова да осы пікірді ұстанады [2], міндеттерді шешуде қорытынды әдістерін меңгерген оқушылар тиісті оқытуда физикалық білімдерді қолданумен кез келген практикалық мағыналы міндеттерді сауатты шешеді.
33
А.В.Усованың пікірі бойынша [3], оқушыларда міндеттерді шешудің қорытынды біліктілігі қалыптасу керек. Оның қалыптасуы нақты тақырып бойынша міндеттерді шешу үдерісінде басталады, сосын оны қорытындылауы және нақты мазмұнымен қорытылған құрылымды толықтыруы болады. Жаратылыстану ғылыми сауаттылығы қалыптасуының тағы бір тәсілі жаратылыстану пәндері оқу тапсырмалары бәріне жалпы номенклатурасын анықтау болып табылады. Бұл номенклатура әр пән бойынша оқу тапсырмаларының барлық типтерін қамти алмайды, бірақ жаратылыстану ғылыми сауаттылықты анықтайтын құзіреттілікті қалыптасуына бағытталған осындай тапсырмаларды сипаттайды. Төменде тағы да осындай негізгі құзіреттіліктер тізімі беріледі: - жаратылыстану ғылыми зерттеудің негізгі ерекшеліктерін түсіну (немесе жаратылыстану ғылыми әдістерін тану); - бар ғылыми білімдер негізінде жаратылыстану ғылыми құбылыстарды түсіндіру және сипаттауды білу, сондай-ақ өзгерістерді болжай алу; - ғылыми дәлелдемелерді қолдана білу және бар мәліметтерден қорытынды алу үшін, оларды талдау және дәлелді бағалау. Осы үш негізгі құзіреттіліктерге сәйкес тапсырмалардың үш жалпы топтарын анықтауға болады. Функционалдық сауаттылықты дамыту аясында химия пәні мазмұны төмендегідей біліктілікті қамтамасыз етуі тиіс: •
химия мазмұнын басқа ғылымдармен кіріктіру негізінде қоршаған орта мен тірі ағзалар заттардың өзара байланысы мен бірлігі туралы дүниетанымын қалыптастыру; •
қоғамның материалдық, интеллектуалдық және мәдени саласын қайта қалыптастыруды химия мен химиялық технологиялардың ролі туралы тұтас түсінік қалыптастыру; •
химиялық іргелі білім, ғылым мен техниканың қазіргі ашылулары арасындағы логикалық өзара байланысты жүзеге асыру; •
әлемдік озық тәжірибелерге бейінді оқытуға бағдарлау негізінде қазақстанның химиялық өндіріс сұранымдарын ескеру; •
жұмыстарын жасауды оқушылардың химиялық білімдері мен зерттеушілік қабілеттерін қалыптастыру. Бұл функционалдық сауаттылықты қалыптастыратын оқыту мазмұны төмендегідей мамандықтарға жоғары сынып оқушыларын бейімдеуге икемделеді: химиялық технология және өндіріс, тұрмыстық химия, экологиялық , медицина және фармакология негіздері, табиғи ресустарды қорғау, нанотехнология бағыттары бойынша оқушыларды бейіналды (9-10 сыныптар) және бейінді (11-12 сыныптар) дайындау. В.Н.Максимованың пікірі бойынша, пәнаралық біліктер - бұл «ұқсас пәндерден білім мен біліктерді қорытындылау және ауыстыру үдерісінде байланыстарды орнату және меңгеруде оқушының қабілеттілігі» Пәнаралық
34
байланыстар теория мен практиканы біріктіреді, қоршаған болмыста білімдерді қолдануға ықпал етеді (табиғатта, тұрмыста, өндірісте). Өмірлік маңызды міндеттер мен мәселелерде пәнаралық мазмұнын түсінуге болатыны мәлім. Физиканы оқытудағы теориясында осындай міндеттерге екі немесе бірнеше пәндерден оқушылардың білімі мен біліктерін қолданатын жаттығулар жатады [2]. Осы пікірді Г.П.Стефанова да ұстанады [3], міндеттерді шешуде қорытынды әдістерін меңгерген оқушылар тиісті оқытуда физикалық білімдерді қолданумен кез келген практикалық мағыналы міндеттерді сауатты шешеді. А.В.Усованың пікірі бойынша [4], оқушыларда міндеттерді шешудің қорытынды біліктілігі қалыптасу керек. Оның қалыптасуы нақты тақырып бойынша міндеттерді шешу үдерісінде басталады, сосын оны қорытындылауы және нақты мазмұнымен қорытылған құрылымды толықтырыуы болады. Жаратылыстану ғылыми сауаттылығы қалыптасуының тағы бір тәсілі жаратылыстану пәндері оқу тапсырмалары бәріне жалпы номенклатурасын анықтау болып табылады. Бұл номенклатура әр пән бойынша оқу тапсырмаларының барлық типтерін қамти алмайды, бірақ жаратылыстану ғылыми сауаттылықты анықтайтын құзіреттілікті қалыптасуына бағытталған осындай тапсырмаларды сипаттайды. Төменде тағы да осындай негізгі құзіреттіліктер тізімі беріледі: - жаратылыстану ғылыми зерттеудің негізгі ерекшеліктерін түсіну (немесе жаратылыстану ғылыми әдістерін тану); - бар ғылыми білімдер негізінде жаратылыстану ғылыми құбылыстарды түсіндіру және сипаттауды білу, сондай-ақ өзгерістерді болжай алу; - ғылыми дәлелдемелерді қолдана білу және бар мәліметтерден қорытынды алу үшін, оларды талдау және дәлелді бағалау. Осы үш негізгі құзіреттіліктерге сәйкес тапсырмалардың үш жалпы топтарын анықтауға болады. 1-ші топқа енетін тапсырмалар ғылыми тану әдістеріне жататын, ғылыми білімдерді алу тәсілдеріне жататын құзіреттілікке тиісті. Осы тапсырмаларда оқушыға қандай болмасын фактілерді орнату тәсілдерін табу ұсынылуы мүмкін, физикалық өлшемді анықтау, гипотезаларды тексеру; ұсынылған мәселенің зерттеу жоспарын белгілеу. 2-ші топ тапсырмалары үдеріс барысы немесе өзгерістерді болжауға, құбылыстарды түсіндіру және сипаттау біліктерін қалыптастырумен байланысты құзіреттілікке тиісті (құзіреттіліктің екіншісі). Осы біліктер анық ғылыми
білімдер мөлшерінде негізделмей, сондай
құбылыстардың модельдерімен қызмет ету қабілеттілігінің, және сол тілде түсіндірме және сипаттама беріледі. Үшінші құзіреттілікке тиісті тапсырмалар бар мәліметтер негізінде қорытынды алуға біліктілікті алуды қалыптастырады. Осы тапсырмалар сандар, суреттер, кестелер, схемалар, диаграммалар, сөз сипаттамасының көпшілік түрінде беріледі.
35
Жаратылыстану ғылыми сауатылығы қалпытасу міндеттері мен МБС білім беру нәтижелеріне сабақта оқу қызметінің мазмұнына және мұғалімнің қажетті құзіреттілігіне белгілі талаптар қойылады.Функционалдық сауаттылық туралы түсінікте әрекеттік сауаттылықтың немесе өз –іс-әрекетіңнің мақсаты мен
міндеттерін айқындай алатын,кез-келген әрекеттен химиялық сауаттылығын қолдана отырып шыға білуінің маңызы зор.Химиялық сауаттылық түсінігіне оқушының заттың массалық үлесін анықтауға немесе зат массасын анықтауға арналған дәстүрлі дағдылардан басқа теориялық білім алу, химиялық тілдің негізін меңгеру,қарапайым логикалық ойлауды меңгеруі де жатады.Мектептен тыс өмірдегі талаптар мыналар:әртүрлі химиялық заттардың нұсқаулықтарын,оларды қолдануға арналған түсіндірмелерді, кір жуғыш ұнтақ,тазартқыш ұнтақтар,ерітінділер дайындау,консервілеу,тұздау,дәріні қабылдауға арналған нұсқаулықтарды оқи
алуы.Функционалдық сауаттылықтың диагностикасын [4] (Л.М.Перминова бойынша) төмендегідей беруге болады: - химиялық тілді меңгеру және таңбалар жүйесін меңгеру үдерісі. Онсыз химиялық ақпарат алу және оны өмірдің белгілі бір әрекеттерінде қолдану мүмкін емес; - оқыту үдерісі. Пән бойынша білім,білік дағдыларды меңгеру; - дайындық үдерісі. Алған білім, дағдыларын практикалық, зертханалық жұмыстар жасауда қолдану, есеп шығаруда алгоритмді қолдану немесе әлеуметтік статусты анықтауға қолдану; - тәрбие үдерісі. Әр халықтың салт-дәстүрлерінің ерекшелігі, әлеуметтік орны жайлы ережелер, мәдени құндылықтарын меңгеру. - оқу үдерісі. Бұл терминнің тура мағынасында, яғни білім үдерісінде жалпы мәдениет, құндылықтармен таныстыру. Функционалдық сауаттылықтың әдістемесімен жұмыс жасауда оқушылардың химия пәнінен білім маршрутын жасауды бастауға болады. Ол үшін: жимиялық сауаттылық, химия пәні және оны қалыптастыруғаарналған функционалдық сауаттылық түрлерін қалыптастыру. Химиядан білім стандартына оқу бағдарламасына сай пән бойынша стандарт мазмұны, оқушы не білуі және нені меңгеруі тиістігін айқындау қажеттілігі туындайды.
Библиографиялық сілтемелер 1. Оқушылардың функционалдық сауаттылығын дамыту жөніндегі 2012 - 2016 жылдарға арналған ұлттық іс-қимыл жоспарын бекіту туралы Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2012 жылғы 25 маусымдағы № 832 Қаулысы. 2. 12 жылдық білім беру жағдайында оқушылардың функционалдық сауаттылығынқалыптастырудың тұжырымдамалық тұғырлары. Әдістемелік құрал. - Астана: Ы.Алтынсарин атындағы Ұлттық білім академиясы, 2013-41 б. 36
3. Вивюрская В.Я.Учись приобретать и применять знания по химии. Кн. для учащихся. 2-ое здание М. ВЛАДОС,1999. 4. Гордиенко В.А,Николаенко В.К. Рейтинговая система знаний при разноуровневом преподавании.Химия в школе .2008 №5. 5. Сергеева Т.Новые информационные технолгии и содержание обучения (на примере предметов естественно-научного цикла) //. 1999.№1.
доцент Восточно-Казахстанского лингвистического центра Айгуль Муратбековна Муратбекова, к.п.н., доцент кафедры казахского и русского языков Ж.Е. Оралбаева, магистр, ассистент кафедры «Дизайн» Казахского агротехнического университета им. С.Сейфуллина, г. Астана ПАРАМЕТРЫ ОБЩЕНИЯ: ХАРАКТЕРИСТИКА, ФУНКЦИИ В статье рассматриваются актуальные проблемы межличностного общения, классификации общения по целям, функциям и участникам. По мнению авторов характеристики, функции общения, представленные в классификациях ученых, позволяют более точно определить предметное содержание многочисленных курсов казахского языка. Опираясь на существующие в литературе определения и классификации общения, профессионально ориентированное общение
на казахском языке рассматривается как процесс установления и развития контактов индивидуальностей и групп, главным образом, на деловые профессиональные темы в официальной или неофициальной обстановке с соблюдением норм, служебной этики и традиционных норм общения.
деятельность, классификация.
В настоящее время реализация задач коммуникативного профессионально ориентированного обучения государственному языку широких слоев населения является одной из актуальных проблем. В их число входит вопрос о том, как с максимальной эффективностью определить предметный (содержательный) план профессионального общения, учесть специфические особенности задач и функций общения, характерные для каждой конкретной разновидности профессиональной деятельности. Решение такого рода лингводидактических проблем требует знания тех параметров, которые составляют сущность общения. 37
Феномен общения рассматривается многими науками, в том числе фило- софией, лингвистикой, психологией, социологией, педагогикой. Проблемы межличностного общения в психологии и педагогике освещались в трудах таких исследователей, как Б.Д. Парыгин, А.А. Бодалев, Б.Ф. Ломов, А.А. Леонтьев, И.А. Зимняя, Е.И. Пассов, Э. Сулейменова, Ф. Оразбаева и др. Существуют многочисленные классификации общения по целям, функциям и участникам. По содержанию общение часто характеризуют как официальное и неофициальное, профессиональное, деловое, социальное, персональное [1]. Характеристики, функции общения, представленные в классификациях ученых, позволяют более точно определить предметное содержание многочисленных курсов казахского языка. В учебных планах обучения государственному языку наряду с основным курсом «Казахский язык» предлагаются курсы «Деловой казахский язык», «Профессиональный казахский». Некоторые исследователи методов обучения неродному языку соединяют понятия «деловой» и «профессиональный», говоря о профессионально-деловой беседе и деловом профессиональном общении [2]. В классификации общения Б.Д. Парыгина, можно установить различия между деловым и профессиональным общением. С его точки зрения, виды общения могут быть проявлениями как характера протекания самого общения, так и его предметной направленностью [3]. Если исходить из этой классификации, профессиональное общение опосредовано своей предметной (содержательной) направленностью, а деловое – характером взаимоотношений коммуникантов. Характеризуя профессиональное общение, Ф. Оразбаева дает такое определение: «Кәсіби тілдесім – тіл үйренушіге белгілі бір мамандықтың саласына байланысты сөйлесудің үлгілерін, мамандыққа қатысты сөздерді, тілдік қолданыстарды, терминдерді үйрету. Оқушылар арасындағы тілдік қатынасты әртүрлі мамандық иелерімен қалай сөйлесіп, тіл табысуға болады, соған қарай құруға тұра келеді» [1:77]. Ученый, выделяя социальное общение, определяет его следующим образом: «Адамның қоғамдағы орның, беделін, қызметін ескере отырып құрылатын тілдік қарым-қатынас» [1:78]. Как видно из определений профессионального и социального общения, они основаны на деятельностном подходе, и в каждом из данных видов общения подчеркивается социальная сущность общения. В связи с тем, что каждое из данных определений связано с определенным «делом (мамандық, қызмет)», то они, на наш взгляд, одновременно носят деловой характер. Кроме того, ученый выделяет также и персональное общение: «Дербестік тілдесім» - адамның қызметіне, беделіне, әлеуметтік орнына қарамай, жеке басының қасиетттеріне қарай, өзіне тән барлық ерекшеліктерін ескере отырып, тілдесу, сөйлесу». Опираясь на выше изложенное, мы понятие «профессиональное общение» понимаем в узком и широком смысле. В узком смысле оно определяется условиями профессиональной деятельности, решаемыми производственными задачами. Но при этом профессиональное общение имеет регламентированный характер, поэтому его параметры практически совпадают с параметрами делового общения. Иначе говоря, профессиональное общение
38
является деловым общением в определенной профессиональной среде. Таким образом, в узком смысле слова профессионально ориентированное общение на казахском языке следует рассматривать как деловое общение, поскольку оно опосредовано условиями производственной деятельности и носит
регламентированный характер. В этом случае при коммуникативном профессионально ориентированном обучении казахскому языку речь идет, в первую очередь, об обучении таким видам общения, как кәсіби тілдесім, ресми тілдесім, әлеуметтік тілдесім. Но профессиональная деятельность специалистов не ограничивается только деловыми проблемами и может протекать и в неофициальной обстановке. Тогда можно говорить о неофициональном общении, которое часто переплетается с другими видами общения. Поэтому при отборе предметного содержания обучения профессиональному общению нельзя исключать обучение и таким видам общения, как дербестік тілдесім, бейресми тілдесім. И в этом случае речь идет о профессиональном общении в его широком смысле. Для цели обучения профессиональному общению на государственном языке важна также характеристика функций общения. Этим вопросом занимались многие ученые, среди российских А.А. Леонтьев, А.А.Бодалев, Б.Ф. Ломов, среди казахстанских ученых – Ф. Оразбаева, Э. Сулейменова и др. Так, Ломов Б.Ф. выделил такие функции общения, как информационно- коммуникативную, регуляционно-коммуникативную и аффективно- коммуникационную функции [4]. Ф. Оразбаева – социальную функцию (әлеуметтік қызмет), познавательную функцию (танымдық қызмет), информационную функцию (мағлұматтық қызмет), общественную функцию (қоғамдық /қауымдық), эмоциональную функцию (эмоциональдық қызмет) [1:77]. По многим позициям функции, выделенные Б.Ф. Ломовым, совпадают с функциями общения, обозначенными Ф. Оразбаевой. Для профессионального общения специалистов в области метрологии, стандартизации и метрологии важны почти все функции, выделенные данными учеными. Действительно, метролог или аудитор по сертификации продукции в ходе выполнения своих профессиональных обязанностей, обменивается сведениями, например, через предоставленные документы о готовности предприятия к проведению сертификации (мағлуматтық қызмет), в процессе интеракции проверяет эти сведения, проводит сертификацию, при этом действия возможны благодаря взаимопониманию аудиторами по сертификации и работниками предприятия (қоғамдық, әлеуметтік қызмет). В общении специалистов речь сопровождается эмоциональными реакциями коммуникантов (эмоциональдық қызмет). В процессе профессионального общения специалистов в области метрологии, стандартизации и сертификации между собой и со специалистами других отраслей при решении общих дел в результате взаимовлияния формируются образы людей, с которыми осуществляется общение. Специалисты через реализацию познавательной функции общения знакомятся с различной письменной и устной информацией, «білмегенін біледі, үйренеді, әртүрлі адамдарды таниды, көреді, кісі бойындағы жақсылыққа үйренеді...» [1:80].
39
Общение, включающее в себя все виды речевой деятельности, различается не только по цели и функциям. В общении различают такие его формы, как непосредственное общение, с точки зрения способа реализации - опосредованное, письменное, устное, по количеству участников – групповое, коллективное и др.[1:79]. Из приведенных в этой статье определений можно вычленить основные сущностные характеристики феномена «общение», а именно: социальная важность и обусловленность, способность служить посредством языка взаимодействию людей, осуществляющих различные виды деятельности в процессе общественно-трудовых отношений. Иными словами, общение как особый вид деятельности обслуживает все другие виды человеческой деятельности (учение, труд и др.). Опираясь на существующие в литературе определения и классификации общения, мы под профессионально ориентированным общением на казахском языке понимаем процесс установления и развития контактов индивидуальностей и групп, главным образом, на деловые профессиональные темы в официальной или неофициальной обстановке с соблюдением норм, служебной этики и традиционных норм общения, присущих казахскому народу. Согласно рассмотренным параметрам профессиональное общение специалистов в области метрологии, стандартизации и сертификации можно определить как непосредственное общение /тікелей тілдесім/ и опосредованное общение /жанама тілдесім/, так как специалисты в этой области общаются как непосредственно, так и при обработке различной документации. Оно может быть опосредовано также техническими средствами. Общение данных специалистов носит устный и письменный характер, оно преимущественно носит официальный характер. Все эти формы общения имеют разное языковое выражение, требуют при использовании языковых средств соблюдения правил устной и письменной речи, особенностей официальной и неофициальной речи. Перечисленные характеристики общения специалистов данной отрасли показывают разнообразие вида деятельности и требуют учета специфики профессионального общения при отборе и организации учебного материала, создании методической системы упражнений.
Библиографические ссылки 1. Оразбаева Ф.Ш. Тілдік қатынас: теориясы және әдістемесі. Алматы, 2000.-208 б. 2. Искандарова О.Ю. Проблемы теории практики формирования иноязычной профессиональной коммуникативной компетентности специалиста//Баш.мед.ун-т.-Уфа,1998. -259с. 3. Парыгин Б.Д. Основы социально-психологической теории. М.: Мысль,1971.-351с. 4. Ломов Б.Ф. Методологические и теоретические проблемы психологии. М.: Просвещение, 1999.-349с.
40
Зухра Кайрдаевна Асанова Учреждение «Частная бизнес-школа «Бриг» Казахстан, Усть-Каменогорск жүктеу/скачать 8,45 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|