Несіпбаев Іөлеутай биология гылымдарының докторы, профессор, Кдзақстан
жүктеу/скачать 13,53 Mb. Pdf көрінісі
|
nesipbaev t adam zhne zhanuarlar fiziologiiasy
| зин мен тропонин кешені (Т, Қ, С суббірліктері) де жатады.
Ет талшықтарынъщ құрамында аталған белоктармен қатар миогло- бин, гликолиздік ферментгер жөне басқа ерігіш белоктар кездеседі. 227- сурақ. Бірыңгай салолы ет талшықтарына қандай қурылым- дық ерекшеліктер тән? Бірыңғай салалы етгер бүйірлі (шүйке төрізді) жөне жүлдыз пішінді, үзындығы 60-200 мкм, диаметрі 4-8 мкм ет торшаларынан, - миоцитгерден, құралған. Буаздық кезеңінде жатыр миоциттерінің үзындығы 500 мкм жетеді. Олардың ядросы торшаның ортасында орналасқан. Торша жиырылғанда ядро бұрғы төрізді бұралып кетеді. Ядро маңында митохондриялар мен басқа да нәрлік (трофикалық) компонентгер жинақталған. Бірыңғай салалы ет торшаларының саркоплазмасында ұзындығы 1-2 мкм шамасында актин және миозин протофибриллалары кездеседі. Олар торшаны бойлай орналасады, бірақ миофибрилла қүралмайды. Осымен байланысты бірыңғай салалы ет талшықтарында көлденең жолақтар болмайды. Торша саркоплазмасында ішінде кальций ион- дары бар көптеген көпіршіктер кездеседі. Олар көлденең жолақ ет талшықтарының саркоплазмалық ретикулумына төн қызметгерді ат- қаратын болу керек. 216 Ішкі қуыс ағзалар қабырғасында бірыңғай салалы ет торшалары ерекше торшааралық байламдар (демосомалар) арқылы бірігіп, торша- аралық гликопротеиндік затгармен, коллаген жөне эластин талшық- тарымен жабысқан тығыз шоқтар қүрайды. Осындай торшалары бір- бірімен тығыз жанасқан, бірақ цитоплазмалық жөне мембраналық біртүтастығы жоқ құрылымдарды функционалдық синцитий деп атай ды. Ал мұндай синцитий құрайтын торшаларды бірыңгай (унитарлы) торшалар дейді. Қозу процесі мұндай торшалардан бір-біріне еш кедергісіз, оңай беріледі. 228-сурақ. Ет улпасына қандай физиологиялық қасиеттер тән болады? Ет талшықтарына қозғьпп үлпалар қасиетгерінің барлығы төн. Де- генмен, қаңқа етгерінің қозғыпггығы нерв талшықтарымен салыстыр- ғанда томен келеді. Оның себебі ет талшықтарыңда тыныштық потен циалы нерв талшықтарымен салыстырғанда едөуір жоғары (тиісінше - 90 мВ жөне 70 мВ). Демек, өрекет потенциалы туындау үшін ет тал- шықтары нервпен салыстырғанда көп деңгейге үйексіздену керек. Ет талшықтары қозу толқьшын даралап, қатар жатқан талшыққа өткізбей жөне тітіркенген жерден қос (қарама-қарсы) бағытга тарата- ды. Қозудың таралу жылдамдығы ақ ет талшықтарында секундына 12-15 м, қызыл ет талшықтарында - 3-4 м. Эволюциялық даму барысында ет талшықтарының өзіне ғана төн қасиетгер де пайда болған. Қаңқа етгері серпімді қурылым. Бүл оның құрамында белсенді жөне енжар жиырылғыш құрамалардың (компоненттердің) болуына байланысты қалыптасқан қасиет. Осы құрамалар қызметіне байланысты ет талшықтарында созылғыштық, оралымдық, икемділік қасиеттері де пайда болған. Созшгыштық деп өр түрлі өсер ықпалымен ет талшықтарының ұзаруын айтады. Қызыл ет талшықтары ақ талшықтармен салыстыр- ғанда созылғыш келеді. Талшықтары қатарласа (параллель) орналас- қан еттер таранды (талшықтары көлбей орналасқан) етгермен салыс- тырғанда көбірек созылады. Оралымдық деп ет талшықтарының кергіш күш әсеріне ширығу- мен жауап беруін айтады. Сондықтан белгілі бір күш әсерімен қалпы бүзылған бүлшық ет сол эсер тиылғаннан соң бастапқы күйіне оралады. Ақ ет талшықтарында бұл қасиет жақсырақ дамыған. Икемділік - бұлшық еттің еріксіз, күшпен берілген пішінін сақтау қасиеті. Етгің икемділік қасиеті саркоплазмаға байланысты. Ал, сар колемма мен миофибриллаларға өрі оралымдық, әрі икемділік қасиет- тер төн. Дененің кеңістікгеіі кейпін сақтауды қамтамасыз ететін қызыл ет талшықтарының икемділігі ақ талшықтардан жоғары болады. 217 Ет талшықтары тонус жағдайында болады. Тонус деп бүлшық ет талшықтарының қуатты аз шығындай отырып, тұрақты ширығу жағ- дайында, кернеулі күйде болуын айтады. Бүлш ы қ еттің енжар (пассивті) тонусын оны ң икемділік қасиеті, ал белсенді (активті) тонусын баяу нейрофункционалдық бірлестіктің үйлесімсіз (асин- хронды) әрекеті қамтамасыз етеді. Ет талшықтарының негізгі қасиеттерінің бірі — жиырылғыиггық. жүктеу/скачать 13,53 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|