Несіпбаев Іөлеутай биология гылымдарының докторы, профессор, Кдзақстан
жүктеу/скачать 13,53 Mb. Pdf көрінісі
|
nesipbaev t adam zhne zhanuarlar fiziologiiasy
| 56-сүрақ. Жануарларда жүрек қүрылымының қандай морфология-
лы қ түрлері кездеседі? Денедегі қанны ң қозғалысы оны тамырлар бойымен қуалап оты- ратьш жүрекгің жұмысына байланысты. Ал жүректің сораптық қызметі оның еттерінің жиырылып-босаңсуы нөтижесінде ағзаның көлемінде туындайтын өзгерістер арқылы атқарылады. Жануарлар өлемінің өр түрлі таксономиялық топтарында кездесетін сораптық қүрылымдар- ды үш түрге белуге болады. Бауылтық қүртгарда бүлкілдек тамырлар пайда болады. Қан дененің жотасын бойлай орналасқан сақиналы тамырлардың жиырылуы нәтижесінде қозғалады. Жота тамырларында қақпақшалардьщ болуы- мен байланысты қан дененің артқы бөлікгерінен алдыңғы бөліктеріне қарай жылжиды. Буын аяқтыларда түтікше жүрек пайда болады. Насекомдарда ол етті қүрылыммен жабдықталады. Түтікшенің артқы жаты түйық келеді де, қуысы қақпақшалы тесіктері бар ішпердемен бірнеше бөлімдерге бөлінеді. Әр болімде - бүйірінде қос сызатгьі тесік - остий - болады. Ж үрек бөлімдері соңғы жағынан бастап алдыңғы бағытга бірінен соң бірі тізбектеле жиырылады. Босаңсу (диастола) жағдайындағы бөлімінің қақпақшалары ашылады да, оған қақпақш алы тесіктермен артында орналасқан бөлімнен жөне остийлер арқылы дене куысынан қан құйы- 42 лады. Ал енді осы бөлім жиырылғанда (систола) алғаш қы ашылған қақпақшалар мен остийлер жабылып, қан тек оның алдында орналас- қан диастола жағдайындагы бөлімге қуылады. Сонымен, дененің сонгы жағынан бастальш алға қарай тараған толқынды жиырылу нөтижесіңде қан бас қолқасына ығысып, одан дене қуысына құйылып, ішкі үлпа- лар мен мүшелерді шаймалайды да, қайтадан жүрекке оралады. Шаян төрізділер жүрегі де дөл осындай принциппен құрылган. Ж үректің ең жақсы жетілген камералық (қуыстық) түрі моллюс- калар (былқылдақ денелілер) мен омыртқалыларда кездеседі. М о- люскалар жүрегі көбінесе бір не екі жүрекшеден жөне бір қарынша- дан тұрады. Қарыншаның қан кірер жөне қан шығар жерінде сұйықты бір бағытга гана өткізетін қақпақшалар болады. Тіршіліктің құрлы ққа ауысуымен байланысты қосымша қан ай налым шеңбері - кіші немесе тыныстық шеңбер қалыгггасып, жоғары хордалыларда қарынша аралық перде пайда болады. 57-сүрақ. Адам және мал жүрегінің қүрылысы м ен оның қүрама- ларының маңызы қандай? Жүрек - кокірек қуысында орналасқан іші қуыс етгі ағза. Қалың бойлама ет пердесі оны оң жөне сол бөлімдерге бөледі. Көлденең перде- мен жүрек жүрекшелер мен қарыншаларға бөлінеді. Сонымен, адам мен жоғары сатыдағы омыртқалы жануарларда жүрек торт бөлімнен (камерадан) - екі жүрекшеден және екі қарыншадан - түрады (5-сурет). 5-сурет. Ж үректің іш кі қүры лы сы 1- жоғарғы қуыс вена; 2- оң жүрекше; 3- аш ық күйдегі үш жармалы қақпақш а; 4- оң қарынша; 5- өкпе артериясы; 6- өкпе венасы; 7- сол жүрекше; 8- жалпы күйдегі қос жармалы қақпақша; 9- сол қарынша; 10- еміздікше еттер; 11 қолқа; 12- жарты айшық кдқпақшалар. Нүсқамалар қан ағысының бағыттарьш көрсетеді. 43 Ж үрекшелер мен қарыншалар арнаулы тесік арқылы қосылады да, бұл жерде қанды тек қарыншалар бағытында өткізетін жармалы қақпақшалар орналасады. Қарыншалар жиырылған кезде бүл қақпақ- шалар жабылады да, қанны ң кері - жүрекшелерге өтуіне мүмкіндік бермейді. Қарыншалардан өкпе артериясы мен қолқа басталған жердегі тесіктерде тек тамырлар бағытында ғана ашылатын жарты айшық қақпақшалар болады. Жүрек босаңсыған кезде (диастола) бұл қақпақ- шалар жазылып, тесікті жабады да, қанның кері - қарыншаға, өтуіне мүмкіндік бермейді. Сонымен қақпақш алар қанны ң жүрекген бір бағытта - веналардан жүрекшелерге, жүрекшелерден қарыншаларға, ал қарыншалардан артерияларға өтуін қамтамасыз етеді. Ж үрек қабырғасы үш қабатган тұрады. Ішкі қабаты эндокард, ортаңғысы - миокард, ал сыртқысы - эпикард деп аталады. жүктеу/скачать 13,53 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|