Несіпбаев Іөлеутай биология гылымдарының докторы, профессор, Кдзақстан
жүктеу/скачать 13,53 Mb. Pdf көрінісі
|
nesipbaev t adam zhne zhanuarlar fiziologiiasy
| 127-сурақ. Алдыңгы қарында сіңіру процесі орын ала м а?
Ү зақ жылдар бойына күйіс малының қарнынан қоректік заттар сорылмайды деген пікір орын алған. Бірақ соңғы 30-35 жыл ішінде бұл пікір түбегейлі өзгереді. Мес қарынның кілегейлі қабығы көп қабатгы жалпақ эпителиймен көмкерілгенімен, оның беткейінде көпте- ген еміздікше - бүртіктер, болады. Түйе қарнының құрышында ерекше ұяшықтар табылған (Е.Б.Бегаилов). Бүртіктер қан жөне лимфа та- мырларымен жақсы жабдықталады жөне олардың сыртқы бетіндегі торшалар өте тез жаңарып отырады. Осы бүртіктер қарынның кілегей қабыгының беткейін бірнеше есе үлкейтеді де, сіңіру процесінің ат- қарылуьша жағдай туғызады. Сонымен қатар электронды микроско- пиялық зерттеулер кілегей қабықты құрайтын торшалар арасында ерекше саңлаулар болатынын көрсеткен (Бергер, Кетц, Базанова). Түйеде бұл сандаулар басқа малмен салыстырғанда кеңірек болады (Т.Несіпбаев, Е.Б.Бегаилов). Осы торшааралық саңлаулар да қарын- дағы copy процесінің механизмінде маңызды рөл атқарады. Copy процесі қарынның төрт бөлімінде де орын алады, бірақ ол ұлтабармен салыстырғанда алдыңғы қарында қарқынды жүреді. Мес қарыннан Ү М Қ, су, этил спирті, глюкоза, сүт, янтарь, құмы рсқа қышқылдары, аммиак, несепнөр, амин қьшіқылдары, тимин, каль ций, фосфор т.с.с. заттар сорылады. Азықтың микробиологиялық өндеуден пайда болтан өнімдері тек мес қарында емес, қарьшньщ басқа бөлімдерінде де сіңіріледі. Мыса- 109 лы , қатпарш ақта судың 36-64 пайызы, Ү М Қ 40-60 пайызы соры- лады. С онды қтан ұлтабарға мес қары нда пайда болған Ү М Қ тек 1-2% ғана жетеді. Қ ары н қабырғасына ерекше қасиет - қос жақты өтімділік төн. Осымен байланысты ыдырау өнімдері қарын қуысынан қанға ғана өтіп қоймайды, кейбір затгар (азотгы қосылыстар, минералды заттар т.б.) қаннан қарын қуысына өтіп отырады. Осының нәтижесінде қарын жыны құрамының тұрақтылығы қамтамасыз етіліп, селбес микроорганизмдерге қолайлы жағдайлар туғызылады. Мысалы, түйенің мес қарьш жынының құрамында 83% сұйық зат болады. Бұл сұйықтың 98%-ын су құрайды. Ал, мес қарын сұйығы осмостық қысым деңгейі жағынан қанға ұқсас келеді. 128-сурақ. Қурылыс ерекиіеліктерімен байланысты куйіс малы қарнының қимылдарында озгешелік байқала м а? Алдыңғы қарынның күрделі қимылдары организмдегі гомеостаз- ды сақтауға, ас қорыту процестерінің дұрыс жүруіне қажетгі шарт- тардың бірі. Қарынның жиырылу қабілеті аз ғана уақытқа бұзылса, ас қорыту процесі нашарлап, малдың өліп те қалуы мүмкін. Алдыңғы қарын бөлімдері белгілі ретпен ырғақты түрде жиыры- лады. Алдымен жүмыршақ пен өңеш науасы жиырылады. Жүмыр- шақтың жиырылуы екі кезенде өтеді: алғашында оның көлемі шама- мен 1/3-ке кішірейеді де, босаңсып алып, қайтадан мықты жиыры лады (көлемі бастапқы мөлшерінің 3/4 шамасында кішірейеді). Ж ұмыршақтың жиырылуының екінші кезеңімен түстас мес қарын- ның өр түрлі бөліктері мына ретпен жиырылады: қарын кіре берісі (сағасы), дорсальдық қапш ық, вентральдық қапш ық, артқы үстіңгі қүрыш , артқы астыңғы қүрыш. Дорсальдық қапш ы қ жиырылған кезде жын кіреберістен жұмыршаққа өтеді. Мес қарыңда екі түрлі қимыл байқалады: дара жөне жұпталған. Алғашқы жағдайда дорсальдық жөне вентральдық қапшықтар жеке жиырылады, ал соңғы жағдайда олар жұптала екі мөрте жиырылады. Дорсальдық қапш ық жиырылғанда жын вентральдық қапш ыққа, ал вентральдық қапш ы қ жиырылғанда ол дорсальдық қапш ы ққа, кіреберіске, ж ұмы рш аққа айдалып, ж ақсы араласады. Қарынның жиырылу кезеңі қарын қүрыштарының ретті жиырылуымен аяқта- лады: алдымен үстіңгі, соңынан - астыңғы құрыш жиырылады. Әрбір жиырылу айналымы 1 минутқа, үзіліс 20-25 секундқа жуық созыла- ды. Ж алпы 5 минутта дорсальды қ жөне вентральдық қапш ы қтар 7-12 рет, жұмыршақ 5-6 рет жиырылады. Дорсальдық қагаиық жиырылған кезде қатпаршақ көпірі де жиы- рылып, қатпаршаққа шығатын жол жабылады. Мес қарын қапш ық- 110 тары босаңсыған кезде қатпаршақ түлғасы қуатты жиырылып, жын- ның сұйық бөлігі ұлтабар жолына айдалады. Қатпаршақ босаңсыған- да оның қуысында copy процесі күшейеді. Ж ұмыршақ жиырыла бас- таганда қатпаршақ жолы ашылып, оның тұлғасы босаңсиды. Осыдан соң қарын жиырылуының жаңа айналымы басталады. жүктеу/скачать 13,53 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|