Несіпбаев Іөлеутай биология гылымдарының докторы, профессор, Кдзақстан
жүктеу/скачать 13,53 Mb. Pdf көрінісі
|
nesipbaev t adam zhne zhanuarlar fiziologiiasy
| 133-сурақ. Химус деген не, оның қурамында не болады?
Қарын қуысында, өсіресе өсімдік қорекгілерде, қабылданған қорек біртекті ботқа төрізді затқа айналып кетпейді. Сондықтан оны қарын жыны (қойыртпақ) дейді. Қарын жыны ішекке өткен соң қорытылу процесінің барысында ұнтақталып, ас қорыту сөлдерімен араласып, біртекгі сұйық ботқа төрізді қоймалжың затқа айналады. Ішек кусын- дағы осы қоймалжың затгы химус деп атайды. О ның қүрамына қоректің ыдырау өнімдері, су, ас қорьпу сөлдері, ішекгің кілегейлі қабы- ғынан сыдырылған эпителий торшалары, қаннан ішек қуысына өткен заттар, ас қорьпу жолын мекендейтін түрлі микроорганизмдер енеді. Жануарлар қабылданған азықтың 1 кг ш аққанда төулігіне шама- мен 14-15 л ас қорыту сөлдерін бөледі, сондықтан химус мөлшері орасан көп болады. Ол қойда 28 - 50 л, шош қада - 75 л, жылқыда - 115 260 л, ірі қарада - 250-300 л жетеді. Жалпы іш ек қусына төулігіне қой мен ешкі - 15—40 л, шошқа 48—50 л, ірі қара - 180—200 л, жылқы - 190-200 л ас қорьггу бездерінің сөлдерін бөледі. Ддам тәулігіне 1,5 -2 ,0 л ұйқы безі сөлін, 0,5-1,5 л өт, 2,5 л ішек сөлін бөледі. Сөл құрамында іш ек қуысына өткен заттардың көп мөлшері осы жерде организмге кері сіңіп, ас қорьпу жолы мен қан айналым жүйесі арасында қарқы нды зат алмасу процесі жүріп отырады. Әр түрлі сөлдермен іш ек қуысына негізінен қан плазмасы құрамындағы зат- тар өтеді де, ішектен қайта сіңірілген заттар есебінен плазма қүрамы жаңарып отырады. Осымен байланысты ас қорыту жүйесі қан плаз- масын түзуде маңызды қызмет атқарады (А.А.Алиев). Қан айналым жүйесі мен ас қорыту мүшелерінің арасында үздіксіз жүріп отыра- тын алмасу процесінің нәтижесінде химус қүрамының түрақтылығы сақталады. Мысалы, күйіс малы химусында органикалық затгар - 6, белоктар — 1,25, минералды заттар — 1%-ға жуық деңгейде болады. Кездейсоқ жарақаттанудың салдарьшан химустың сыртқа ағуы орга низмге катер. Химусты көбек арқылы өдейі ағызып отырса шошқа 10-12, бұқа - 15-20 сағатган кейін өлсіреп, өледі. 134-сурақ. Ащы ішекте ас қорыту процесі қалай атқарылады? Қазіргі кезде жинақталған дерекгерге сөйкес ащы ішекте қорекгік заттар қуыстық жөне мембраналық ас қорыту механизмдерінің нәтижесінде қорытылады. Қуыстық ас қорьпу үйқы безі, ішек бездері сөлдерінің, өттің қүрамындағы ферменттердің өрекетімен ішек қуысьщца жүреді. Бүл процестің нөтижесінде ірі молекулалы қосы- лыстар өр түрлі олигомерлерге - жай пептидтерге, дисахаридтерге және моноглицеридтерге бөлшектеніп, одан әрі мономерлерге - қара- пайым соңғы өнімдерге* дейін ыдырайды. Қ о р ек тік заттарды ң то л ы қ ы ды рап, денеге сіңуі үш ін олар- ды ң іш ектің кілегей қабы ғы н ы ң беткейім ен жанасуы шарт. Ac қорытудың осы екінші кезеңін мембраналық ас қорыту деп атайды (A. М. Уголев). М ембраналық ас қорыту процесі ішектің кілегей қабығының қүрылымдық ерекшелерінің нөтижесінде атқарылады. Ішектің кілегей қабығының ішкі бетінде бүрлер мен микробүрлер болатынын баяндап өткенбіз. Осы қүрылымдарды көмкеріп түратын мембрана құрамында күрделі ферменттік жүйе болады, сонымен қатар мембрана беткейіне ішек қуысынан да ферменттер түтылады. Алдын ала ішек қуысында өнделген қорекзік затгар молекуласы ішек қабыр- ғасымен жанасқан кезде оларға микробүрлер тұтқан, не олардың мем- бранасы қүрамына енген ферментгер эсер етіп, толық қорьггу (ьщыра- ту) процестерін жүргізеді. Бүл процесс гликокалис (шырышты тор) қабатында, мембрана беткейінде жөне микробурлер мембранасының 116 өзінде атқарылады. Сондықтан да ас қорытудың бұл кезеңін жанас- жүктеу/скачать 13,53 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|