Несіпбаев Іөлеутай биология гылымдарының докторы, профессор, Кдзақстан
жүктеу/скачать 13,53 Mb. Pdf көрінісі
|
nesipbaev t adam zhne zhanuarlar fiziologiiasy
| 158-сурақ. Ac қорыту жолының морфологиялық ерекшеліктері зат
алмасу процесінің сипатына ықпал ете м е? Ac қорыту зат алмасу процесінің бастапқы сатысы болып санала- ды. Сондықтан ас қорьпу жүйесінің құрылым ерекшеліктерімен бай- ланысты зат алмасу сипатында өзгерістер орын алады. Оны күйіс малдарынан жақсы байқауға болады. Азық құрамындағы азотты заттардың 60 пайызға жуығы микро- организмдер өрекетінің арқасында қорытылады, олардың ыдырау өнімдерінен (аммиак, амин қышқылдары) микроорганизмдер денесінің белогы түзіледі. Бұл микроорганизмдер ішек қуысьшда қорытылып, амин қышқылдарына ыдырайды да, олардан организмге төн белок синтезделеді. Демек, күйіс малында белок екі мөрте синтезделеді: аддымен мес қарында микроорганизмдер белогы (осының нөіижесіңде құнарлығы төмен өсімдік белогы биологиялық қүндылығы жоғары жануарлар белогына айналады), екінші рет организм үлпаларында қанға сіңген амин қышқылдарынан жануарлар белогы. Күйіс ма лында аммиак та екі мөрте түзіледі: мес қарында — өсімдік белокга- ры ның қорытылуы барысында жөне үлпаларда — амин қышқылда- рын аминсіздеу нөтижесінде. Күйіс малы мес қарын микроорганизмдерінің өрекетінің арқа- сында көптеген амин қышқылдарын, соның ішінде алмастырылмай- тын қышқылдарды синтездей алады, сонДықтан да олар азықтың /амин қьппқылдық қүрамына онша көп төуелді болмайшы. Күйіс малы организмдегі азот қоры н өте тиімді пайдаланады. Белокгың алмасу өнімдері несепнәр түрінде біраз мөлшерде ас қорыту жолына кері 148 оралып, арнаулы фермент -уреазаның, өсерімен аммиакқа дейін ыды райды да, бүл өнім қайтадан биосинтездеу процесінде пайдаланыла- ды. Ac қорыту жолына азотты өнімдер екі жолмен оралады: қан құрамынан мес қарын мен бүйен қабырғасы арқылы сүзіліп өтеді немесе мес қарынға сілекей қүрамында қайтарылады. Екінші жолды азоттың мес қарын-бауырлық айналымы дейді. Күйіс малы қарнында көмірсулар микробиологиялық ашу процесіне ұшырайды, сондықтан ақырғы ыдырау өнімі ретінде глюкоза емес, Ү М Қ - сірке, пропион және майлы қышқылдар, түзіледі. Осыдан күйіс малы қаньшда глюкоза деңгейі төмен болады жөне бүл түлікте қоректік (алиментарлық) гипергликемия байқалмайды. Күйіс малы- ның қуатқа деген мүқтаждығының 70 пайызын ҮМК, қанағатганды- рады. Күйіс малы үлпаларында басқа малмен салыстырғанда глюко за нашарырақ тотығады да, энергияның негізгі көзі ретінде ацетат пайдаланылады. Дегенмен, күйіс малының мүшелері мен үлпалары- ның глюкозаға деген мүқтаждығы айтарлықтай зор болады. Олар организмнің глюкозаға сүранысьш бауырда жүретін глюкогенез процесі нөтижесінде қамтамасыз етеді. Бүл процесте негізгі субстрат ретінде пропионил - КоА жөне оксалацетат сатылары арқылы глю- козаға айналатын пропион қы ш қы лы (пропионат —> пропинил- КоА —> оксалацетат —> глюкоза) мен глюкозаға оңай айналатын амин қышқылдары пайдаланылады. Мес қарында микроорганизмдер өрекетімен липолиз ж эне липо генез процестері қатар жүріп, май қьпцқылдары түрленеді, глицерин мен галактоза ыдырап, май қышқылдары сіңіріледі. Орташа тізбекті май қышқыддары мес қарыннан бірден қанға сіңеді. Ірі молекулалы май қышқылдары, моно- жөне диглицеридтер ішекте өңделіп, хило- микрондар мен липопротеидтер түріңде негізінен лимфаға, біраз мөлшерде қанға сіңеді. Күйіс малдарының ішегінде негізінен олар- дьщ денесінің липиддік қүрамына сөйкес келетін қаныққан май қыш- қыддары сіңіріледі. Күйіс малы организмінде сірке қьппқылы липолиз бен липогенез процестерін теңестіріп тұратын маңызды фактор. Ол май ұлпалары мен желінде түзілетін май қышқылдарының, ұлпаларда тотыгатын субстарттардың бастапқы көзі болып табылады. Майлы қы ш қы л да аддымен бауыр мен мес қарын қабырғасында кетонды затгарға (бета - оксимай қышқылына), содан соң май қышқылдары мен энергия көзіне айналады. Күйіс малында бауыр мен май ұлпаларының липидтер алмасуын- дағы қызметі айқы н жіктелген. Олардың май үлпалары май қы ш - қылдарын пайдалануға жөне түзуге бейімделсе, бауыры - глюконео генез процесін атқаруға жақсы икемделген. Басқаш а айтқанда, 149 организмді қуатпен қамтамасыз ететін екі түрлі процесс екі түрлі мүшеде атқарылады, сондықтан ол мүшелер арасыңда көміртегінің көзі үшін бәсекелестік байқалмайды (А.А.Алиев). Сонымен қатар күйіс малында алмастырылмайтын май қышқылдарының тапшылығы байқалмайды жөне де липидтер алмасуының гормондық реттеу тетігі нашарырақ дамыған. жүктеу/скачать 13,53 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|