Несіпбаев Іөлеутай биология гылымдарының докторы, профессор, Кдзақстан
жүктеу/скачать 13,53 Mb. Pdf көрінісі
|
nesipbaev t adam zhne zhanuarlar fiziologiiasy
| 160-сурақ. Микроэлементтер деген не, олардың маңызы қандай?
Организмдегі минералды заттардьщ жалпы мөлшері онша көп емес, дене массасының 3,5-4 пайызы шамасында. Олар организмде жинақ- талған мөлшеріне қарай макро-, микро- жөне ультра элементтер бо лып бөлінеді. Физиологиялық маңызы жоғарыда баяндалып өткен химиялық затгар макроэлементтерді қүрайды. Микроэлементтер де- неде өте аз мөлшерде (10 3-10 5 пайыз) кездеседі. Оларға темір, мыс, кобальт, марганец, мырыш, йод, бром, фтор, никель жатады. Ультраэлементтердің (алтын, күміс, селен, радиоактивті элементтер) денеде нышаны гана болады (10‘6 пайыз жөне одан да аз). Микроэлементтер организмнің өсіп-даму процесін реттеуде, оның түрлі дерттерге төзімділігін қальштастыруда маңызды рөл атқарады. Дегенмен, өр микроэлемент белгілі бір қызмет атқарады. Темір - гемоглобиннің, миоглобиннің, тотьпу-тотықсыздандыру ферментгері - пероксидаза, каталаза мен биологиялық тотъпу процесін жүргізетін цитохромдық ферменттер қүрамына енеді. Денеде темір бауырда, көк бауырда, ішектің кілегейлі қабьпъшда ферритин (темірдің 151 Судың жылу сіңіргіштік қасиеті зор болады. Денеде жиналған жылу судың температурасын онша көтере қоймайды, себебі жылу энергиясының көп мөлшері су молекуласының қозғалыстарын шек- теп тұраіын сугекзі байланыстарды үзуге жүмсалады. Суцьщ жылу сыйым- дылығыньщ зор болуы ұлпаларды қатгы қызып кетуден сақтайды. Суға ж ақсы жылу өткізгіштік қасиет төн. Бұл жылудың дененің әртүрлі бөліктерінде бірдей таралуына мүмкіндік береді. Судың бетгік керіліс күші де үлкен болады. Оның бүл қасиеті түту процесі- нің атқарылуы, ерітінділердің үлпалармен жылжуы үшін (мысалы, қан айналым) қажет. Организмде судың үш түрі болады: 1) еркін, байланыспаған су. Ол торша мен торшааралық қуыстағы органикалық жөне бейоргани- калық затгарды ерітеді; 2) байланысқан су, ол коллоидтар құрамына еніп, олардың ісінуін қамтамасыз етеді; 3) гидратгық су, ол органи- калық заттар құрамына еніп, солар тотыққанда бөлінеді. О рганизмде су бірде көбейіп, бірде азайы п отырады. Соған қарам астан қ ан н ы ң осм осты қ қы сы м ы өркез тұрақты деңгейде сақталады , себебі денедегі су үздіксіз алмасып, он ы ң мөлшері реттеліп отырады. Ac қорыту жолынан су қанға сіңеді, сондықтан сү й ы қ көп қабы лданған жағдайда қан қы сы м ы көтерілу керек. Қ алы пты жағдайда мүндай ауытқу болмайды, өйткені судың ар- ты к мөлшері қанн ан организмдегі су мен минералды заттар қой- масы болып табы латы н тері шеліне өтіп кетеді де, тым арты қ мөлшері тер мен зөр қүрамы нда сы ртқа шығарылады. Су тапшы болған жағдайда су қоймалары ндағы судың есебінен он ы ң қ ан - дағы қалыпты деңгейі сақталады. Организм қабылдаған су қанға оңай сіңеді. Ол бауырдан өтіп, бүкіл денеге тарайды да, алдымен торшааралық қуысқа, одан өрі торшаға өтеді. Торшаның суды сіңіруі осмос ықпалымен су концентра- циясының градиентіне байланысты жүреді. Торшалардан ш ы ққан су үлпалы қ сұйы қ пен лим ф а арқылы қанға өтіп, бөлу ағзалары өрекетімен сыртқа шығарылады. Организмде су осмостық жөне он костык қысым деңгейіне байланысты алмасып отырады. Организмге су ауыз су түрінде жөне қорек құрамында келеді. Қорек құрамындағы су белоктар, көмірсулар, майлар тотыққан кезде бөлініп шығады. Оны алмасу (метаболиттік) суы дейді. Денеде 100 г белок тотыққанда - 41 г, дөл осындай мөлшерде көмірсулар мен майлар тотыққанда тиісінше 55 және 107 г су бөлінеді. Ал, организм қабылдайтын ауыз су мөлшері ауа райының жағдайына, қорек сипа- тына, ж асқа, физиологиялық күйге т.б. байланысты өзгеріп отыра ды. Мысалы, жас организм толысқан организммен салыстырғанда суды 3 - 4 есе көп қабылдайды. Орта есеппен адам тәулігіне 2,5-3 л 154 су қабылдайды да, шамамен зөр құрамында 1,5 л, нәж іспен - 0,1- 0,2 л, термен - 0,5 л, өкпе арқылы - 0,3-0,4 л су бөледі. Желінген азықтың өрбір килограмына шаққанда жылқы мен қой - 2-3 л, сиыр - 4-5 л, шошқа - 7-8 л су ішеді. жүктеу/скачать 13,53 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|