Несіпбаев Іөлеутай биология гылымдарының докторы, профессор, Кдзақстан
жүктеу/скачать 13,53 Mb. Pdf көрінісі
|
nesipbaev t adam zhne zhanuarlar fiziologiiasy
| 162-сурақ. Су мен түздар алмасуы қалай реттеледі?
Су мен электролиттердің торша мен торшааралық кендстікге жөне организм мен қоршаған орта арасында таралуын қамтамасыз ететін процестер жиынтығын су мен тұздар алмасуы дейді. Су мен тұздар алмасуы бір-бірімен тығыз байланысты. Бүл процесс ішкі ортаның осмостық қысым мен сутекгік көрсеткіші деңгейінің тұрақтылыгын, диффузия жөне осмос құбылыстарын қамтамасыз етеді, коректік зат- тарды сіңіру, қажетсіз өнімдерді бөлуде маңызды рөл атқарады. Сон- дықтан бүл процестің реттелуінің маңызы зор. Су мен түздардың алмасуын реттейтін орталық аралық мидың гипоталамустык бөлігінде орналасқан. Орталықта денедегі электро- литтер концентрациясының өзгерістерін сезінетін ерекше осморецеп- циялық торшалар болады. Осы торшалардың қозуы салдарынан нервті- рефлекстік немесе гуморальды жолмен бөлу мүшелерінің өрекеті өзгеріп, ауытқыған қысым қалпына келтіріледі. Орталыққа денедегі су мөлшерінің ауытқуларын торг түрлі рецеп- торлар хабарлап отырады. Олар ауыз қуысының кілегейлі қабығын- дағы рецепторлар (кебірсіну салдарынан тітіркеніп, шөлдеу түйсігін тудырады), қарынның кілегейлі қабығындағы барорецепторлар (қарын қабырғасының ісінуі немесе семуі салдарынан тітіркеніп, шөлдеу түйсігін тудырады), үлпалар осморецепторлары (ұлпадағы осмостық кысым деңгейінің өзгерістерін хабарлайды), тамырлар қабырғасын- дағы толым (волюм) рецепторлар (тамыр арнасындағы қан мөлшерінің өзгерістерін сезінеді). Организмдегі су мен минералды тұздардың алмасуын ретгеуде ва- зопрессин қүрамына енетін антидиурездік гормон (АДГ) маңызды рөл атқарады. Бүл гормон гипоталамустың паравентрикулярлық жөне супраоптикалық ядроларында түзіледі де, гипофиздің артқы бөлігінде жинақталады. АДГ бүйрек түтікшелерінің қабыргасьшдағы гиалуро- нидаза ферментін белсендіреді. Осыдан түтікшелер қабырғасы эпителийінің торшаларын біріктіріп бекітетін гиалурон қыш қылы үйексізденеді (деполяризацияланады) да, түтікше қабырғасының өткізгіштік қабілеті жоғарылап, кері сіңіру (реабсорбция) күшейеді, сондықтан судың бөлінуі азаяды. Су мен минералды заггардың алмасуын реттеуде бүйрек үсті безінің кыртысты қабатынан бөлінетін альдостерон гормонының да маңызы зор. Ол бүйрек түтікшелерінің эпителийіндегі янтарь қышқьілының 155 тобы дөрмеңцөрілерінің біреуі ғана жетіспегеннің өзіңце организмдегі биохимиялық реакциялар өзгеріп, түрлі аурулар байқалады: терінің қабынуы, көз бен ас қорыту ағзаларының аурулары, нерв жүйесі, көбею ағзаларының қызметтерінің бұзылуы, антиденелер түзілуінің баяулауы, организм төзімділігінің төмендеуі. В , дөрмендөрісі (тиамин, аневрин) - жетіспесе бери-бери (поли неврит) ауруы қозады, шеткей нерв жүйесінің қызметі бүзылып, организм сал болып қалады. Тиаминді өсімдіктер синтездей алады, ал адам мен жануарларда ондай қабілет жоқ. Бұл дөрмендөрі мес қарын микроорганизмдері өрекетімен синтезделеді, сондықтан күйіс малы оған зөру болмайды. В2 дөрмендөрісі (рибофлавин) өр түрлі ферменттер, өсіресе тьшыс ферментгерін синтездеу үшін қажет. Рибофлавин кору мүшелерінің, жыныс бездерінің, нерв жүйесінің қальшты қызметі, үрықтьщ қүрсақ- та дұрыс дамуы үшін де қажет. Ол гемоглобинді синтездеу процесін ретгеуге де қатысады. В2 дөрмендөрісі жетіспесе көмірсулар алмасуы бүзыльш, бауырда гликогеннің түзілуі баяулайды, сүтжөне пирожүзім қьшіқылдарының тотығуы нашарлайды, белок пен амин қышқылда- рының пайдалану деңгейі төмендейді, гипохромдық анемия байқала- Ды, көз ағарады. Бұл дөрмендөрі бауыр, қара бидай, бұршақ тұқым- дас өсімдікгер құрамында, сүтте, жұмыртқада кездеседі. жүктеу/скачать 13,53 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|