Несіпбаев Іөлеутай биология гылымдарының докторы, профессор, Кдзақстан

193- 
сурақ.  Іш кі секреция  бездерінің қызметінің  бұзылуы  салдары- 
нан қандай аурулар пайда болады?
Іш кі  секреция  бездері  қызметінде  екі түрлі  ауытқу байқалады:
1)  гиперфункция  -  без  қызметінің  күшеюі,  мүндай  жағдайда  без 
гормонды  көп  бөледі;  2)  гипофункция  -  без  қызметінің  өлсіреуі, 
мүндай жағдайда без гормонды аз, жеткіліксіз мөлшерде бөледі. Орга­
низм үшін бездің гиперфункциясы да, гипофункциясы да қолайсыз, 
олар түрлі аурулар тудырады.
Қалқанш а без қызметі күшейсе организм базед ауруына шалдыға- 
ды:  бездің  көлемі  үлкейіп,  көз  шарасынан  шығады  (бадырақ  көз), 
жүрек қағады, нерв жүйесінің қозғыштығы жоғарылап, организм  гез 
қажиды,  терлегіш  келеді.  Без жүмысы  өлсіресе  ересек  организмде 
шырышты  ісік  - микседема дерті байқалады:  тері  кебірсіп,  қатаяды 
да, ісінеді, түк түсіп қалады, зат алмасу қарқыны төмендеп, психика 
өзгереді.  Без  қызметі жас шақтан жетіспесе өсу процесі нашарлап, 
ақыл-ойдың дамуы тежеледі, нақурыс - кретинизм ауруы байқалады. 
Ауыз су мен топырақта йод жетіспесе бездегі дөнекер үлпа шамадан 
тыс үлғайып, секрециялық торшалар өлсірейді де, организм зоб ау­
руына шалдыгады.  Бездің көлемі үлкейгенімен,  гормон жеткіліксіз 
мөлшерде бөлінеді, зат алмасу процесінің қарқыны төмендейді.
Қалқанш а серік безінің қызметі нашарласа тетания - қүрысу бай- 
қалады, дененің бүлшық еттері тартылып,  қарысып, қанда кальций 
мөлшері күрт төмендейді, тіс бүзылады, салмақ кемиді.  Бүйрек үсті 
безінің қыртысты бөлігінің қызметі нашарласа аддисон ауруы туын- 
дайды: тері қошқылданып, төбет жойылады, қандағы қант мөлшері 
азаяды, қан қысымы төмендейді, организм ариды.  Үйқы безінің ішкі 
секрециялық қызметі нашарласа сусамыр - диабет ауруы байқалады, 
көмірсулар мен майлардың алмасуы бүзылады,  қан мен зәрде қант 
мөлшері көбейеді.
Гипофиздің алдыңғы бөлімінің қызметі күшейсе организмнің өсу 
қарқы ны  үдеп, алыптық (гигантизм), ал әлсіресе - ергежейлік байка- 
лады.  Гипофиз  қызметінің бұзылуы  салдарынан  организм  акроме- 
гамия  (дененің  жеке  бөліктерінің  өсуіндегі  үйлестіктің  бұзылуы), 
май басу сияқты дерттерге де шалдығады.
194- 
сурақ.  Іиікі  секреция  бездері  қызметін  қандай  әдістермен 
зерттейді?
Іш кі  секреция  бездері  қызметін  бірнеше  арнаулы  әдістермен 
зерттейді.
1) Клиникалық бақылау - жеке бездердің қызметінде ауытқу байқал- 
ған организмге бақылау ұйымдастырылып, ауытқулар айқындалады.
184
2)  Безді сылып тастау (экстирпация). Арнаулы операция жасап, 
безді алып тастайды да, организмде болатын өзгерістерді анықтайды.
3)  Безді  алмастырып  отыргызу  (трансплантация).  Бүл  өдіс  үш 
нұсқада  қолданылады:  ауто-,  гомо-  және  гетеротрансплантация. 
Алғашқы  нүсқада  без  өзінің  қалыпты  орынынан  сол  организмнің 
басқа жеріне қондырылады. Гомотрансплантацияда бір түлікке жата- 
тын малдың безі бір организмнен екінші организмге қондырылады. 
Ал, гетеротрансплантацияда бір түлік малының безі екінші түлік өкіліне 
қондырылады.
4)  Организмді қосарлау,  немесе  парабиоз.  Арнаулы операция ж а­
сап, бір түрге жататын екі организмнің қан тамырын жалғастыра тігу 
арқылы ортақ қан айналым жүйесі қалыптастырылады.
5)  Ішкі секреция бездері сығындысын немесе гормондар егу.  Бүл 
өдіспен жасанды түрде бездің гиперфункциясы тудырылады.
6) Радиоактивті изотоптар қолдану арқылы гормондардың түзілу 
құпиясын, олардың организмде таралуын, өзгерістерін, бөліну жол- 
дарын анықтайды.
7) Радиоавтография әдісі. Организмге молекуласында радиоакгивті 
атомы бар гормон егіп, белгілі бір мерзім өткен соң оның ұлпасынан 
тілім алады да, одан жүқа қиынды дайыңцайды. Осыдан кейін қиын- 
дыны радиоактивті сөулеге сезімтал фотографиялық эмульсияға сала- 
ды. Өнделген пленкада гормон шоғырланған жерде қара дақ байқалады.
8) Гормондарды химиялық және биологиялық әдістермен анықтау 

жүктеу/скачать 13,53 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: