Нүрмашева Ф. К а з а Х с т а н р е с п у б л и к а с ы н ы ң а з а м а т т ы қ 1 c ж ү р г І з у к ү к ы ғ ы \. l\l \ I ы /м II а \іч 1,1 ’iiiw

ты түряе толык карау 
(Фокина М.А.
Теория и практика доказы­
вания в состязательном гражданском судопроизводстве. 1999.).
Дәдлелдемелерді багалау логикалык белсенділік ретпше іс 
жүргізу әрекеттерш ен көрінеді және белплі бір шектерде 
күкыктык реттеуге, күкык нормаларынын әскер етуіне жатады.
Күкык иормалары ойлау тәртібін емес, соттын дәлелде- 
мелерді багалау шарггары мен максатын, бағалау приниипін 
бекітеді (К.Р АІЖК 77-бап). КР А1ЖК, дәлелдемелердін өлшем- 
дерін реггей отырып, сотка жүпнеді. Сот дәлелдемелерді өзінш 
ішкі сенімі бойыниіа багалайды. Баіалаудын соттын жеке басы 
үшш манызы зор және ол соттын: I) күкыктануын, 2) мадени 
денгеиш, 3) дүмиетанымдык деніейін көрсетеді 
(Коваіенко А .І
. 
Институт доказывания в іражданском и арбитражном судопро­
изводстве. 2002.).
Дәлелдемелерді бейтарап карау соттын шешілгелі отырган 
іске мүддесшін жоктыгын, дәлелдемелерді багалау кезінде ал- 
дын ала ойланып коюдын жэне алдын ала сендірудін жокты­
гын білдіреді. Ісгі карау барысында мүдденін жоктыгы сотка 
дәлелдемелерді жан-жакты карауга, яғни түжырымдарды тал ап 
етуші жагынан да, жауагг беруші жагынан да карауга, дэлелде- 
мелерді тәуелсіз төреші түргысынан зерттеу мен багалауга 
мүмкіндік береді. Мүішай жагдайларда дэлелдемелерді беита- 
рагг зерттеуіе кепілдік беру үшін сот төрешісінін наразылыгы 
туралы тәртіпті карастырады (КР АІЖК 40-бап).
Демек, дәлелдемелерді багалау 
бүл соттын, сондай ак іске 
катысушы түлғалардың азаматтык сот ісінін барлык сатысында 
орны бар күрделі іс жүргізу мен бір мезгщде ойлау әрекеп Тану 
денгешне карай дәлелдемелерді багалау а.тдын ала багалау, 
түбегейлі багалау және тексере багалау сипатына ие. ,А.здын ата 
багалау дегеніміз сот төрешісінін (соттын) дәлелдемелерді зер- 
ттеуге кабылдау кезіндеп, ягни шешім шығару үшін соттын 
кенесетін бөлмеге кеткенге дейінп беретін багасы. Бүл саты- 
дагы багалау нәтижелері дәлелдемелерді іске катысты деп 
кабылдау немесе мүндай дәлелдемелерді кабылдау дан бас Тар­
ту туралы сот үйғарымынан, жазбаша дәлелдемелерді іскетіркеу 
тураты өтінімлерді канагаттандырудан. соттын косымша сарап- 
тама дайындауынан және т.б. керінеді. Дәлелдемелерді тубегейлі 
багалау дегеніміз соттын шешім кабылдауына непз болатын, 
кенесетін бөлмеде береттн бағасын айтады. Дәлелдемелерді тек­
сере багапау жогарғы түрган соттардын істі кассаииялык неме­
се кадагалау тәртібімен карау кезіндеп бағатауды айтамыз.
195

КР А ІЖ К 363-бап ережеге сәйкес шешімш жокка шығару 
кезінле апелляннялык сатыдагы сот өзінен томен турган сотка 
дәлелдемелердін күмәнсіздігі немесе кумэндсипне. бір дэлел- 
деменін өзгелерден артык көруге катысты нүскау беруге кукысы 
ж ок екендігін есте устаган жен. Жанадан ашылган мэн-жайлар 
бойынша істі карауға негіз бар болған жағдайда сот өз шешімін 
ж окка шыгарып, істі кайта карауга жібереді. Сонымен катар, 
істі кайта карауға бере отырып, сот шешімде кабылдаған неме­
се кабылданбаган мән-жайларды бекітуге немесе кумәнсіздеп 
сан ауға, кандай да бір д әлелд ем енш к үм ән сізд ігі немесе 
күмәнділігі туралы мәселені алдын ала шешуге, бір дәлелдемеш 
өзгелерден артыкшылыгытуралы, материалдык күкыктын кан- 
дай нормасы колданылуы тиіс, сондай-ак кайта карау кезінде 
кандай шешім кабылдану тиіс деген сауалдарды шешуге күкысы 
жок (КР АІЖ К 363-баптын 2-бөлігі). Істің сол сотта каралып 
жатканына карамастан, сот төрешілері жанадан ашы іган мэн- 
жайлар бойынша шешімді кайта карау туралы үйгарым шыгару 
кезжде сот басшылыкка алган тужырымдарга байлаулы болмауы 
тшс. Демек, заннын бүл ереж еа нактылы түрде соттын дэлел- 
демелерді ішкі сенімі бойынша бағалауынын к еп ш болып за­
б ы л а д ы .
Дәлелдемелерді багалау дәлелдеу процесінін сонгы сатысы 
болып з абыл азындыкзан, сот сот талкылауына дайындык бары- 
сында үсынылган дәле.здемелерді катыстылык ережесі непзінде 
алдын ала багалайды. Соттын немесе сот төреш ісш ш ісзеіі 
дәлелдемелердін күмәнсіздігі мен күмәнділігін багалау пікірі 
косымша дәлелдемелерді талап ету туралы соттын үйғарым 
шыгаруына, үсынылган дәлелдемелерді тексеру туралы шара 
колдануыма жәнет.б. әкеліп соктырады. Сотгындолелдемелерді 
күііл. мәні және күмәнсіздш жагынан багазауы, іске катысу- 
шы зуліалардын да осындай гіікірі сот дәлелдеуппн ажырамас 
болпі болып габылады. Деіенмен де, атал»ан пікірлер багалау 
синатына ие бол»анмен де дәлелдемедердз зан туріысыпан ба- 
іалау болын забыл майды. Бу.і - алдын ата пайымдау, бірак 
түбеіейлі баіалау емсс. Дәлелдемелерді базалау - бүл зш сп соз 
каулысындд жазылған дәлелдемелердін күм ән азд іп, куші және 
мэні зуралы соттын кукыкіык салдары бар сош ы ш мрі. Соз- 
зын дэлелдемелерді соі озырысында ісзін барлык мон-жаАла- 
рын біріе жан-жакгы золы к карау ына неі н а ш е м шікі сенімі 
бойынша баіалайгыны За» ста бекптліен (КР АІЖ К 77-бап).
1 %

Сондыктан да, дәлелдемелерді тек сот барлык іс сот отыры- 
сында каралыи болганнан кеиж және әрбір дәлелдемені жеке, 
сомдай-ак өзге дәлелдемелер жиынтыгында багаіауі а м үмкіндік 
болтан кезде бағалайды.
Аталған жагдайларда багалау субъектісі сот (сот төрешісі), 
багалаудын орны мен сәті — шеним шыгарылатын кенес бөлмесі, 
ал бағалаудын іс жүргізу түрі сот шешімінш дәлелді бөлімі (КР 
А1ЖК 221-баптын 5-бөлігі).
Дәлелдемелерді багалау туралы сот нікірінін күкыктык сал- 
лары болады, ол барлык шешіммен бірге күшіне енеді және 
преюдииияның күшіне ие болады. Дәлелдемелерді багалай оты- 
рып, сот ен алдымен онын к ү м ә н сізд т н , яғни дәлелдеменін 
накты ш ындыкка сай келетіш н аныктайды. Гонымен бірге 
дәлелдемеш ң кайдан ш ыкканын, онын жарамдылык күшін, 
жеткіліктілігін немесе іске катыссыз екеішігін багалау кажет. 
Мысалы, арнайы ғы лы ми-техникаіы к сауат бойынша жауап 
беруші куәгер немесе сарапшьшан тоғысатын жауап алу кезінде 
онын тиісті бинм саласында білікті еместіы аныкталгандыктан, 
оған сену ге болмауы мүмкін. Одан әрі тиісті дерек көзінен алын- 
ған м әлім еттерді багалау, оларды осы дерек туралы өзге 
мәліметтермен салыстыру кажет. Туыскандык, достык немесе 
жеккөрупллік карым-катынастар сотка куәгердщ, тараптардың 
немесе өзге түлғалардын хабарлаган мәліметтерінін күмәнсіз- 
дігіне эсер ететін болғандыктан, дәлелдемелердіи күмәнсіздігін 
багалау үшін жауап беруші түлғаның мүддесі денгейінін маны- 
зы зор. Соттык дәлелдемелерді сондай-ак іс үшін күші мен мәні 
жагынан, яғни сол дәлелдеменін өзі немесе өзге дәлелдемелер 
жнынтығымен бірге ізделіп отырған деректердін барына сенді- 
ретін түрғьша бағатау кажет.
Сот дәлелдемелерінін негізіне, жоғарьша айтылғандай. сот- 
тык ішкі сенім жатады. Соттың сенімі еркін болумен бірге зан- 
мен шарттатган. Ол істін барлык мән-жайларын соттын тануы 
нәтижесінде бірте-бірте жинакталады және занмен бекітпген 
іс жүргізу түрінде тіркеледі. Дәлелдемелерді бағапау есепсіз 
және интуитивті емес, ол дәлелді болуы тшс, ат бағалаудын 
дәлелді жазбаша күжатта — сот шешімінде жазылуы кажет. 
Мысалы. дәлелдемені күмәнді деп жокка шығара отырып, сот 
осы сүрак бойынша өзінін пайымдауын түсіндіруі тшс. Олай 
болмаған жағдайда. іске катысушы түлғалар, сондай-ак жоғар- 
гы түрган сот кандай негіздерге сүйене отырып, соттын бір
197

дәлеллемелерді кабылдап, енді біреулерін жокка шыгарганьж 
біле алмайды. Дәлелдемелерді багалаудагы соттын еркінип де- 
рек пен күкык мәселелерін шешудеп онык тәуелстіп ешбір 
дәлелдеменін сот үшін алдын ала бектлген күші болмайды де­
ген іс жүргізу ережесімен кдмтамасыз еттлген.

жүктеу/скачать 12,05 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: