«Нумизматика и героическое наследие» 15–18 сентября 2015 г. Часть II

международная конференция

54

Банкаўскі веснік, сакавік 2016

рымскім «цёзкам». На пра- 

цягу існавання ў баспорскай 

грашовай сістэме «рымскіх» 

наміналаў няўхільна змян- 

шалася іх вага і, адпаведна, 

іх рэальная вартасць. Паз- 

нейшыя ў другой групе 

манеты – дэнарыі і двайныя 

дэнарыі, што фактычна змя- 

нілі папярэднія медныя на- 

міналы, адлюстроўваюць 

пачатак фатальнага крызісу, які неўзабаве ахапіў 

грашовую сістэму Баспорскага царства.

Найбольш яскрава крызісныя з’явы праявіліся ў 

вытворчасці такога традыцыйнага для грэкаў на- 

міналу, як статэр, які паступова дэградаваў з зала- 

той (электравай) манеты ў білонную, а пазней пера- 

ўтварыўся ў мядзяк. Менавіта дэградаваныя статэры 

складаюць трэцюю, найбольш буйную, групу манет 

Баспорскага царства. Усяго іх 35 экзэмпляраў, і 

толькі адна манета – статэр Тэйрана 575 г. баспор- 

скай эры (278/9 гг. н. э.) – візуальна мае сляды 

прысутнасці ў сплаве нязначнай колькасці срэбра

7

 

(мае шараватае адценне). Усе астатнія статэры 

візуальна вызначаюцца як медныя (або бронзавыя). 

Познія баспорскія манеты характарызуюцца 

дэградацыяй не толькі матэрыялу, але і свайго вы- 

канання. Надта спрошчаныя, нават прымітыўныя 

выявы (пры вельмі дрэннай захаванасці легенд) 

часта не дазваляюць правесці дакладную атрыбуцыю 

гэтых манет. Разам з тым, нават у часы крызісу за- 

хоўваецца традыцыя пазначэння на статэрах года 

чаканкі (звычайна пад бюстам імператара), што па- 

лягчае атрыбутаванне. Менавіта прысутнасць даты 

дазволіла аднесці частку манет да чаканкі Рэскупа- 

рыда V (табліца 4). У сваю чаргу, статэры Фафорса 

вызначаюцца па наяўнасці тамгі на рэверсе.

Іншыя грэчаскія цэнтры чаканкі манет прадстаў- 

лены пераважна адзінкавымі экзэмплярамі (усяго 

5 штук). Гэта, напрыклад, манета нявызначанага 

7

 Вызначэнне хімічнага складу манет не праводзілася.

Манеты Баспорскага царства. І ст. — 230-я гг. н. э.

Басіле

ўс і гады яго праўлення 

(гг. н. э.)

Намінал

Дата чаканкі 

(гг. н. э.)

Нумар павод-

ле Анохіна

Парадкавы нумар 

у калекцыі

Аспург, 2-е праўленне (14/5–37/8)

асарый 

14–37

Ан. 319

44

Мітрыдат (39/40–41/42)

асарый

39/40–41/42

Ан. 330

12

Коціс І (45/6–62/3)

асарый

54/55–55/56

Ан. 350

3

Рэскупарыд І (68/9–91/2)

дупондзій

68–79

Ан. 371

5

Рэскупарыд І (68/9–91/2)

дупондзій

68–79

Ан. 371

6

Саўрамат І (93/4–123/4)

сестэрцый

93–96

Ан. 415

8

Саўрамат І (93/4–123/4)

сестэрцый

93–96

Ан.  414(ав.)

/420(рв.)

60

Саўрамат І (93/4–123/4)

сестэрцый

93/4–123/4

Ан.?

11

Эмітэнт? 

сестэрцый

паміж 98 і 153

Ан.?

61

Саўрамат ІІ (174/5–210/1)

сестэрцый

174/5–180

Ан. 597

33

Эмітэнт?

сестэрцый

паміж 86–192

Ан.?

48

Эмітэнт?

сестэрцый

кан. І – пач. ІІІ ст.

Ан.?

46

Эмітэнт?

сестэрцый

кан. І – пач. ІІІ ст.

Ан.?

49

Эмітэнт?

сестэрцый

кан. І – пач. ІІІ ст.

Ан.?

53

Эмітэнт?

сестэрцый

кан. І – пач. ІІІ ст.

Ан.?

55

Эмітэнт?

сестэрцый

кан. І – пач. ІІІ ст.

Ан.?

56

Эмітэнт?

сестэрцый

кан. І – пач. ІІІ ст.

Ан.?

59

Эмітэнт?

?

кан. І – пач. ІІІ ст.

Ан.?

82

Рэскупарыд ІІ (211/2–228/9)

дэнарый

211–229

Ан. 648–650

4

Інінфімэй (234/5–238/9)

двайны дэнарый

234–238

Ан. 679

68

Інінфімэй (234/5–238/9)

дэнарый

234–238

Ан. 686?

98

Інінфімэй (234/5–238/9)?

дэнарый?

234–238?

Ан.?

73

Табліца 3

Малюнак 4. Ольвія.  

Дупондзій з надчаканкамі

международная конференция

55

Банкаўскі веснік, сакавік 2016

Манеты Баспорскага царства. Статэры апошняй чвэрці III ст. — 330-х гг. н. э.

Басіле

ўс і гады яго праўлення 

(гг. н. э.)

Дата чаканкі: у гадах баспорскай эры 

(у дужках н. э.)

Нумар паводле 

Анохіна

Парадкавы нумар 

у калекцыі

Тэйран (275/6–278/9)

575 г. б. э. (278/9)

Ан. 729

34

Фафорс (285/6–309/10)

588 г. б. э. (291/2)

Ан. 737

14

Фафорс (285/6–309/10)

590 г. б. э. (293/4)

Ан. 738

86

Фафорс (285/6–309/10)

594 г. б. э. (297/8)

Ан. 742

76

Фафорс (285/6–309/10)

590-я гг. б. э. (294–303)

Ан.?

74

Фафорс (285/6–309/10)

590-я гг. б. э. (294–303)

Ан.?

97

Фафорс (285/6–309/10)

590-я гг. б.э. (294–303)

Ан.?

103

Фафорс (285/6–309/10)

дата не чытаецца (285/6–309/10)

Ан.?

96

Фафорс (285/6–309/10)

дата не чытаецца (285/6–309/10)

Ан.?

100

Рэскупарыд V (318/9–341/2)

624(?) г. б. э. (327/8)

Ан. 773?

2

Рэскупарыд V (318/9–341/2)

638 г. б. э. (341/2)

Ан. –

102

Рэскупарыд V (318/9–341/2)

дата не чытаецца (322–334)

Ан.? 

1

Рэскупарыд V (318/9–341/2)

дата не чытаецца (322–334)

Ан.? 

83

Рэскупарыд V (318/9–341/2)

дата не чытаецца (322–334)

Ан.? 

87

Рэскупарыд V (318/9–341/2)

620-я гг. б. э. (323–333)

Ан.?

58

Рэскупарыд V (318/9–341/2)

дата не чытаецца (318–342)

Ан.?

70

Рэскупарыд V (318/9–341/2)

дата не чытаецца (318–342)

Ан.?

95

Рэскупарыд V (318/9–341/2)

дата не чытаецца (318–342)

Ан.?

101

Эмітэнт?

апошняя чвэрць ІІІ ст. – 330-я гг. н. э.

Ан.?

18

Эмітэнт?

апошняя чвэрць ІІІ ст. – 330-я гг. н. э.

Ан. ?

39

Эмітэнт?

апошняя чвэрць ІІІ ст. – 330-я гг. н. э.

Ан. ?

79

Эмітэнт?

апошняя чвэрць ІІІ ст. – 330-я гг. н. э.

Ан.?

81

Эмітэнт?

апошняя чвэрць ІІІ ст. – 330-я гг. н. э.

Ан.?

88

Эмітэнт?

апошняя чвэрць ІІІ ст. – 330-я гг. н. э.

Ан.?

90

Эмітэнт?

апошняя чвэрць ІІІ ст. – 330-я гг. н. э.

Ан.?

93

Эмітэнт?

апошняя чвэрць ІІІ ст. – 330-я гг. н. э.

Ан.?

104

Эмітэнт?

апошняя чвэрць ІІІ ст. – 330-я гг. н. э.

Ан.?

105

Эмітэнт?

апошняя чвэрць ІІІ ст. – 330-я гг. н. э.

Ан.?

106

Эмітэнт?

апошняя чвэрць ІІІ ст. – 330-я гг. н. э.

Ан.?

107

Эмітэнт?

апошняя чвэрць ІІІ ст. – 330-я гг. н. э.

Ан.?

109

Эмітэнт?

апошняя чвэрць ІІІ ст. – 330-я гг. н. э.

Ан.?

112

Эмітэнт?

апошняя чвэрць ІІІ ст. – 330-я гг. н. э.

Ан.?

113

Эмітэнт?

апошняя чвэрць ІІІ ст. – 330-я гг. н. э.?

Ан.?

92

Эмітэнт?

апошняя чвэрць ІІІ ст. – 330-я гг. н. э.?

Ан.?

115

Эмітэнт?

апошняя чвэрць ІІІ ст. – 330-я гг. н. э.?

Ан.?

94

Табліца 4

международная конференция

56

Банкаўскі веснік, сакавік 2016

8

 Зограф, А.Н. Античные монеты / А.Н. Зограф  // Материалы и исследования по археологии СССР. – Вып. 16.  — М.-Л.: Изд-во АН СССР. – 1951. – 

Табл. XXXVII, 7.

наміналу, адчаканеная ў Херсанэсе ў 1-й палове  

І ст. н. э.

8

, а таксама эмісіі Малой Азіі: манета мізій- 

скага горада Лампсак 400–200 гг. да н. э. і тры 

розныя манеты Панційскага царства, адчаканеныя  

ў горадзе Аміс у перыяд са 120 г. да 50 г. да н. э.

Асобную групу грэчаскіх манет утвараюць так 

званыя квазіаўтаномныя эмісіі ўсходніх правінцый 

Рымскай Імперыі – манеты, што чаканіліся ў грэчас- 

кіх гарадах пад кантролем рымскай адміністрацыі ў 

І–ІІІ стст. н. э. Да гэтай групы аднесены 7 экзэмпля- 

раў. На жаль, дакладная іх атрыбуцыя амаль немаг- 

чымая з-за вельмі дрэннай захаванасці. Толькі для 

адной манеты ўдалося вызначыць месца чаканкі – 

горад Самас у Іоніі (правінцыя Азія). Чаканка адбы- 

лася, верагодна, у пачатку І ст. н. э. падчас праўлен- 

ня Актавіяна Аўгуста. Наконт іншых правінцыйна-

рымскіх манет можна пакуль толькі меркаваць, што 

яны належаць да фракійскіх або малаазійскіх эмісій 

ІІ–ІІІ стст. н. э.

На жаль, значная колькасць старажытнагрэчаскіх 

манет засталася неатрыбутаванай. Галоўнай прычы- 

най гэтага сталася іх дрэнная захаванасць – уздзеянне 

карозіі і зацёртасць. Толькі асобныя кавалкі легенд 

або нават адзінкавыя літары, фрагменты выяў і нека- 

торыя іншыя прыкметы дазволілі аднесці да грэчас- 

кай чаканкі яшчэ 15 манет. Частка з іх яшчэ чакае 

сваёй атрыбуцыі, якая магчымая пры ўдзеле высока- 

кваліфікаваных спецыялістаў у галіне антычнай ну- 

мізматыкі.

Эмісіі Рымскай Імперыі ў складзе калекцыі прад- 

стаўлены невялікай, але вельмі характэрнай групай. 

Па-першае, усе 9 экзэмпляраў належаць да эмісій 

позняй Рымскай Імперыі (табліца 5). Самыя раннія 

з іх – наміналы з легендай FEL TEMP REPARATIO 

(Вяртанне шчаслівых часоў) адчаканены ў перыяд 

паміж 340-мі і 370-мі гг. Часцей за ўсё падобныя 

манеты належаць да эмісій сыноў Канстанціна – 

Канстанта (337–350) і Канстанцыя ІІ (337–361), але 

дакладнае вызначэнне эмітэнтаў манет з калекцыі 

немагчымае з-за нечытабельнасці легенды аверса. 

Падобная сітуацыя назіраецца і з некалькімі іншымі 

экзэмплярамі. У прыватнасці, з манетамі нявызна- 

чанага наміналу з легендай VIRTVS EXERCITI 

(Мужнасць войска), якія выпускаліся шэрагам 

імператараў у апошняй трэці IV ст. – пачатку V ст. 

Больш дакладна атрыбутуюцца манеты Аркадзія 

(383–408) і Зянона (476–491), эмісіі якіх частка 

даследчыкаў адносіць не да познерымскай, а ўжо да 

ранневізантыйскай чаканкі. Так ці інакш, іх манеты 

чаканіліся ва Усходнерымскай Імперыі. Месцы вы- 

пуску з’яўляюцца другой характэрнай асаблівасцю 

рымскіх манет з калекцыі. Хутчэй за ўсё, усе яны 

адчаканены на манетных дварах усходняй часткі 

Імперыі.

Пазнейшымі ў калекцыі з’яўляюцца 8 манет 

Візантыйскай Імперыі (табліца 6). Варта адзначы-

ць, што ўсе больш-менш дакладна атрыбутаваныя 

экзэмпляры належаць да прадукцыі манетнага 

Манеты Рымскай Імперыі

Імператар і гады яго 

пра

ўлення (гг. н. э.)

Намінал

Дата і месца чаканкі

Парадкавы нумар 

у калекцыі

Эмітэнт?

дробны намінал з легендай FEL TEMP 

REPARATIO?

сярэдзіна IV ст.

манетны двор?

35

Эмітэнт?

дробны намінал з легендай FEL TEMP 

REPARATIO?

сярэдзіна IV ст.

манетны двор?

31

Эмітэнт?

дробны намінал з выявай лагернай 

брамы і з легендай PROVIDENTIAE 

AVGG або VIRTVS AVGG

IV ст. н. э.

манетны двор?

131

Аркадзій (383–408)

нявызначаны намінал з легендай 

GLORIA ROMANORVM

383–388 гг.

манетны двор?

13

Аркадзій (383–408)

нявызначаны намінал з легендай 

GLORIA ROMANORVM

383–388 гг.?

манетны двор Нікамедзія?

124

Эмітэнт?

нявызначаны намінал з легендай 

VIRTVS EXERCITI

апошняя трэць IV ст. – пач. V ст. 

манетны двор Нікамедзія?

22

Эмітэнт?

нявызначаны намінал з легендай 

VIRTVS EXERCITI

апошняя трэць IV ст. – пач. V ст. 

манетны двор Нікамедзія?

66

Эмітэнт?

нявызначаны намінал з легендай 

VIRTVS EXERCITI

апошняя трэць IV ст. – пач. V ст. 

манетны двор?

128

Зянон (476–491) 

нявызначаны намінал, АЕ3, RIC 948?

*

476–491 гг.

 манетны двор Канстанцінопаль

16

*

 RIC – Roman Imperial Coinage. Volume 10:The Divided Empire, 395–491, by J. P. C. Kent, London, 1994.

Табліца 5

международная конференция

57

Банкаўскі веснік, сакавік 2016

двара на паўночным ускрайку Імперыі – Херсона 

(Херсанэса).

На жаль, даволі значная частка манет мае вель-

мі дрэнную захаванасць. На некаторых з іх выявы 

і легенды практычна цалкам знішчаны карозіяй. 

Пераважна з-за гэтай прычыны па-за атрыбуцыяй 

пакінуты 18 экзэмпляраў з калекцыі. Большасць з 

іх, адназначна, належыць да антычнай чаканкі, але 

прыналежнасць некаторых манет да гэтай катэгорыі 

выклікае сумненне. Так, 2 манеты маюць рэшткі 

выяў, падобных на ўсходнюю «вязь» (пісьмо), таму 

іх варта было б аднесці да арыентальных манет. Але 

канчатковы адказ па іх атрыбуцыі мусіць быць за 

спецыялістамі ў галіне ўсходняй нумізматыкі.

Такім чынам, падсумоўваючы прыведзеныя вышэй 

звесткі па атрыбуцыі манет, варта адзначыць на-

ступнае:

– калекцыя не з’яўляецца «ананімным скарбам», 

як гэта было пазначана В.Н. Рабцэвічам у музейных 

Кнігах паступлення. Гэтаму супярэчыць надта шы-

рокі храналагічны разрыў паміж старэйшай і малод-

шай манетамі – больш за 1200 гадоў – ад 300 г. да 

н. э. і мінімум да 913 г. н. э.;

– у той жа час варта адзначыць, што манеты ка-

лекцыі маюць пэўнае тэрытарыяльнае адзінства. Усе 

яны характэрныя для грашовага абарачэння Паўноч-

нага Прычарнамор’я. У першую чаргу гэта датычыц-

ца эмісій Ольвіі, Баспора і візантыйскага Херсона. 

Але і іншыя манеты, такія як грэчаскія малаазій-

скія або эмісіі ўсходнерымскіх манетных двароў, 

былі звыклай з’явай для рынкаў паўночна-ўсходняй 

перыферыі антычнай цывілізацыі;

– калекцыя з’яўляецца зборам, які фарміраваў-

ся, верагодна, на тэрыторыі Расійскай Імперыі або 

СССР, у складзе якіх знаходзілася Паўночнае Пры-

чарнамор’е;

– з пэўнай доляй асцярожнасці можна меркава-

ць, што «скарб» мае менавіта эрмітажнае паходжан-

не, улічваючы вядомую практыку перадачы з гэтага 

найбуйнейшага нумізматычнага збору ў іншыя музеі 

дублетных і трыплетных экзэмпляраў, а таксама 

манет дрэннай захаванасці.

Напрыканцы хочацца выказаць спадзяванне, 

што навуковая апрацоўка гэтай невялікай манетнай 

калекцыі, якая фактычна можа лічыцца «першай 

цаглінкай» у будаўніцтве нумізматычнага збору 

музея гістарычнага факультэта Беларускага дзяр- 

жаўнага ўніверсітэта, мае перспектывы на працяг,  

а гэты артыкул будзе толькі папярэднім яе дасле- 

даваннем.

Віталь СІДАРОВІЧ, 

загадчык вучэбнай лабараторыі музейнай справы  

гістарычнага факультэта БДУ

Манеты Візантыйскай Імперыі

Імператар і гады яго 

пра

ўлення (гг. н. э.)

Намінал

Дата і месца чаканкі

Парадкавы нумар 

у калекцыі

Васіль І (867–886)

дробны намінал з выявай Крыжа на Галгофе

867–886 гг. Херсон 

116

Васіль І (867–886)

дробны намінал з выявай Крыжа на Галгофе

867–886 гг. Херсон

132

Канстанцін VІІ (913–959)

нявызначаны намінал

913–959 гг. Херсон

26

Македонская дынастыя

дробны намінал

паміж 913 г. і 1025 г. 

Херсон

37

Македонская дынастыя

дробны намінал з выявай Крыжа на Галгофе

канец ІХ – сяр. ХІ ст.  

Херсон

133

Эмітэнт?

дробны намінал, манаграмы?

?

23

Эмітэнт?

дробны намінал

?

27

Эмітэнт?

Нуммій? (дробны намінал з літарай «А»)

V–VІ стст.?

136

Табліца 6

международная конференция

58

Банкаўскі веснік, сакавік 2016

Военная тематика  

в лотерейной деятельности 

России

Виктор СУВОРОВ

Член Белорусского 

республиканского 

общественного объединения 

коллекционеров

И

стория социальной политики дореволюционной 

России неразрывно связана с благотворительностью. 

Одной из важнейших составляющих этого благо-

родного движения являлась деятельность благотво-

рительных ведомств и комитетов под покровитель-

ством Дома Романовых. Однако на помощь нищим, 

открытие приютов, создание общества благородных 

девиц, поддержку инвалидов и семей, пострадавших 

от военных действий, уходило много государствен-

ных средств. И для того, чтобы не обременять казну, 

Екатерина II решила создавать всевозможные благо-

творительные дома, содержать которые можно «на 

едином самоизвольном подаянии от публики». Понят-

но, что многочисленные носители царской фамилии 

и приближенные к ней не могли своим трудом внести 

достойный вклад в пополнение казны, поэтому Екате-

рина Великая определилась с источником дохода так: 

деньги надо взять у народа. Таким образом, основны-

ми способами привлечения денежных средств в годы 

правления императрицы и последующие периоды 

стали личные пожертвования граждан и, конечно, 

проведение благотворительных лотерей.

Стоит отметить, что военные события вызывали 

особый всплеск благотворительной деятельности, что 

вполне объяснимо. В период Первой мировой вой-

ны деньги необходимы были не только на военные 

нужды (винтовки, сапоги и прочее), но и на оказа-

ние конкретной помощи пострадавшим – раненым, 

сиротам, больным и обездоленным. В конце 1914 г. 

на основании Высочайшего разрешения императора 

в Российской империи стартуют продажи государ-

ственной лотереи Министерства финансов, доходы от 

которой направлялись в «пользу раненых и больных 

воинов, семей лиц, призванных на войну, и лиц, по-

страдавших от военных бедствий». Общие сборы от 

проведения двух выпусков данной лотереи составили 

более 10 млн. рублей (рисунок 1). Однако ввиду вы-

сокой стоимости они не имели популярности среди 

широких слоев населения.

Февральская революция 1917 г. привела к 

свержению российского самодержавия и созданию 

Временного правительства, сосредоточившего в сво-

их руках всю законодательную и исполнительную 

власть в России. В этот переломный период истории 

централизованная лотерейная деятельность временно 

приостанавливается, лотереи проводятся только в 

отдельных регионах страны.

Первый раз новая власть вспоминает о лотереях в 

том же 1917 г. Временным правительством принима-

ется решение о проведении «Большой денежной лоте-

реи» (лотереи Скобелевского комитета, просущество-

вавшего до апреля 1918 г.) на сумму 5 млн. рублей 

«для оказания помощи потерявшим на войне способ-

ность к труду воинам» (рисунок 2). В июле 1917 г. 

создается Всероссийский союз увечных вои- 

нов, который объединяет все существующие ранее 

жүктеу/скачать 19,51 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: