Образованная страна

12

№4(41) 

23 февраля 2016 г.

БІЛІМДІ ЕЛ  ОБРАЗОВАННАЯ СТРАНА

bilimdi_el@mail.ru

Читайте нас на сайте www.bilimdinews.kz

ВУЗ: интеграция образования, 

науки и бизнеса 

ГРАНИ СОТРУДНИЧЕСТВА

Ермек АУБАКИРОВ, 

Женета ТАШМУХАМБЕТОВА, 

Алья ОСПАНОВА,

кафедра физической химии, катализа и  

нефтехимии КазНУ им. аль-Фараби, г. Алматы

Актуальными задачами вузовской 

подготовки в Казахстане является 

интеграция образования, науки 

и бизнеса. Это связано с тем, что 

остро стоят вопросы развития 

современных наукоемких произ-

водств, ускорения внедрения ин-

новационных научных разработок 

отечественных исследователей в 

промышленность, а также достиг-

нута достаточно эффективная и 

мобильная подготовка специа- 

листов с учетом требований рын-

ка труда. 

Из трех сфер-партнеров именно образо-

вание рассматривается как ключевое звено 

влияния на процесс интеграции на государ-

ственном  уровне,  поэтому  центральным 

звеном интеграционных процессов в сфере 

науки, образования и производства должны 

выступать  университеты.  В  связи  с  этим, 

важной  задачей  образовательной  политики 

Казахского национального университета им. 

аль-Фараби является создание оптимальных 

условий для интеграции трех важных сфер. 

Бурное развитие науки и техники, быстрая 

смена одних технологий другими, рост инно-

вационных процессов в сфере производства 

и бизнеса приводят к необходимости посто-

янного  обновления  знаний  выпускников  и 

систематического  повышения  качества  их 

подготовки. 

Процессы  перестройки  в  образова-

тельной  подготовке  происходят  в  контек-

сте  присоединения  университетов  Респу-

блики  Казахстан  к  Болонскому  процессу, 

политики  государства  по  индустриаль-

но-инновационному  развитию  и  страте-

гии  КазНУ  им.  аль-Фараби  по  построению 

исследовательского  университета.  Одна 

из  главных  задач,  стоящих  перед  нашим 

университетом, – совершенствование прак- 

тической  подготовки  выпускников,  созда-

ние  необходимой  для  выполнения  науч-

ных  исследований  базы  путем  интеграции 

науки  и  бизнеса.  Причем  выполнять  по-

ставленную  задачу  должны  как  структур-

ные  подразделения  университета  –  ка- 

федры,  нацеленные  на  удовлетворение 

спроса  в  специалистах  и  осуществляющие 

широкие связи с потребителями и заказчика-

ми образовательных услуг, так и сами рабо-

тодатели – представители бизнес-структур. 

С одной стороны, ключевой фигурой про-

цесса получения знаний должен быть препо-

даватель, и от того, насколько он готов к ор-

ганизации обучения, будет зависеть качество 

подготовки  специалиста.  С  другой  стороны, 

формирование практических умений и навы-

ков в сфере трудовой деятельности в соот-

ветствии с запросами и задачами общества  

и государства должны обеспечивать органи-

зации-работодатели, а именно специалисты 

в  определенных  областях  деятельности. 

Вместе  они  призваны  обеспечить  реализа-

цию компетентностного подхода в подготовке 

будущих специалистов. Кроме того, качество 

подготовки  выпускников  и  их  соответствие 

современным  квалификационным  требова-

ниям  зависит,  как  известно,  от  многих  фак-

торов:  качества  образовательной  (учебной) 

программы;  профессионализма  кадрового 

и  научного  потенциалов,  участвующих  не-

посредственно в учебном процессе; уровня 

подготовки  абитуриентов,  далее  студентов; 

материально-технической,  эксперименталь- 

ной  оснащенности  учебных  аудиторий,  

лабораторий;  учебно-методического  обес- 

печения  учебного  процесса;  качества  об-

разовательных  технологий.  С  учетом  всех 

этих  требований  профессорско-препода-

вательский  состав  химического  факультета  

КазНУ  им.  аль-Фараби  провел  большую 

учебно-методическую  деятельность  по  раз-

работке  новых  типов  компентенций  для 

подготовки специалистов с учетом междуна-

родного рынка труда. В частности, были вне-

сены такие компентенции, как:

–  способность  к  своевременному  вос- 

приятию, анализу и интерпретации научной 

информации в рамках не только учебного ма-

териала химических дисциплин, но и смеж-

ных с ней предметов, научных направлений, 

а также способность принимать решения или 

решать проблемы посредством выявления и 

обоснования аргументов, использования не-

ординарных подходов и методов;

–  умение  проявить  индивидуальные, 

творческие способности, позволяющие адап- 

тироваться  в  условиях  научно-технических 

преобразований;

–  способность  выявлять  наиболее  акту-

альные  теоретические  и  прикладные  зада- 

чи  и  проблемы  химической  отрасли,  осу-

ществлять сбор, критический анализ и интер- 

претацию информации для выработки обоб-

щений и выводов с учетом социальных, эти-

ческих, научных и экологических факторов;

– умение демонстрировать знание путей 

коммерциализации  научных  результатов, 

нахождение  наиболее  актуальных  и  эконо-

мически  выгодных  химических  процессов  и 

инновационных технологий;

–  готовность  использовать  современные 

знания в области теоретической химии для 

решения  прикладных  и  инновационных  за-

дач  в  научно-исследовательской  деятель-

ности,  для  решения  различных  проблем 

химической  отрасли,  мониторинга  экологии 

окружающей среды, а также для адаптации к 

новым технологическим условиям и требова-

ниям, заинтересованность в коммерциализа-

ции научных разработок и предприниматель-

ской деятельности;

– способность к генерированию и реали-

зации новых идей и инноваций, актуальных 

для  создания  экономически,  экологически 

эффективных разработок в области химии.

Это  неполный  перечень  квалификацион-

ных требований подготовки специалистов в 

области химии и химической технологии, но 

уже по их содержанию можно видеть, что они 

являются основой для интеграции образова-

ния, науки и производства.

Помимо  того,  что  необходимо  творчески 

подходить  к  разработке  и  формированию 

различных видов заданий, важно ужесточить 

систему  оценивания  результативности  их 

выполнения.  Важно  не  только  содержание 

и качество, но и своевременность сдачи за-

даний  для  самостоятельного  контроля  зна-

ний.  Воспитательный  характер  организации 

самостоятельного  обучения  является  на 

сегодня  одним  из  важнейших  рычагов  обе-

спечения  мобильности,  творческой  актив-

ности и, соответственно, качества процесса 

обучения  в  целом.  Усиление  дисциплины 

призвано  мобилизовать  все  усилия  студен-

та и стать мощной мотивацией к успешному  

обучению. 

Система  мотивации,  способствующая 

выработке познавательного интереса к обу- 

чению,  достаточно  многогранна.  В  ней  за-

действованы  разные  стороны  интересов  и 

возможностей обучаемых, такие как уровень  

подготовленности,  целеустремленность  в 

сфере трудовой деятельности, диплом с от- 

личием,  преимущества  в  выборе  руководи- 

теля  и  вуза  для  выполнения  научно-иссле-

довательской работы, возможность трудоус- 

тройства,  зарубежные  командировки,  нали- 

чие  положительных  примеров  с  участием  

работников  производственной  сферы  и  

многие другие мотивы. Но наиболее значи- 

мым  мотивом  к  саморазвитию  и  самообра-

зованию  призвано  стать  понимание  сферы 

профессионального  предназначения,  овла-

дение  теоретическими  знаниями  и  умение 

их  практической  реализации.  Специалисты 

с  дипломом  бакалавра  и  магистра  должны 

быть подготовлены к решению практических 

профессиональных  задач.  В  этом  заключа-

ется основное отличие специалистов новой 

формации, внедряемой в сфере вузовского и 

послевузовского образования.

Понимание  сферы  практического  назна-

чения,  умение  работать  и  самостоятельно 

решать  профессиональные  задачи  опре-

деляют  меру  востребованности  и  качество 

подготовленности  специалистов.  Сейчас 

большое  внимание  уделяется  статусу  спе- 

циалиста со степенями магистра и доктора 

философии  по  направлениям  специально-

стей.  Именно  им  будут  отдаваться  приори-

теты  в  сфере  профессиональной  деятель-

ности, так как на их плечи будут возложены 

задачи  построения  и  реализации  программ 

инновационно-индустриального  развития. 

Им будут предоставлены привилегии преиму-

щественного трудоустройства на конкурсной 

основе по сравнению со специалистами дру-

гих формаций. Данные меры действительно 

позволят поднять престиж и предназначение 

таких ступеней образовательной подготовки, 

как магистратура и докторантура. 

Для того чтобы повысить статус специа-

листов-магистров, необходимо прежде всего 

ужесточить правила отбора претендентов на 

данные  ступени  обучения,  а  также  ввести 

систему тестового отбора претендентов при 

их приеме на работу. Отсутствие порогового 

уровня для поступления на элитную ступень 

послевузовского  образования  расходит-

ся  с  принципами  качественной  подготовки 

специалистов,  соответствующей  мировым 

стандартам. В этой связи необходимо разра-

ботать  жесткую  систему  проверки  качества 

«новоиспеченных»  специалистов  –  магис- 

тров  и  докторов  философии,  подтвержда-

ющую их высокий статус и компетентность. 

Ведь ни для кого не секрет, что многие вы-

пускники  с  результатами  своих  диссерта-

ций знакомы лишь поверхностно, не всегда 

усердствуют в процессе их выполнения. 

Необходимо  также  разработать  систе-

му,  аналогичную  промежуточному  государ-

ственному  контролю  знаний,  принимать 

выпускников-специалистов  на  работу  с  ис-

пытательным  сроком,  с  обязательной  сда-

чей  минимума  знаний  по  специальности, 

разработанного  конкурсной  комиссией  от 

организации-работодателя.  Все  это  должно 

способствовать  выявлению  действитель-

но компетентных, способных и отвечающих 

основным  требованиям  профессии  специа-

листов,  повсеместно  привлекать  производ-

ственников к участию в итоговой аттестации 

выпускников вузов. 

  Ранее  в  рамках  традиционного  подхо- 

да  управление  образовательным  про-

цессом  проводилось  по  оценке  конечно-

го  результата.  Сегодня  необходимо  со-

вершенствовать  механизм  подготовки 

специалистов,  а  современные  тенденции 

в  области  управления  образовательным 

процессом  должны  базироваться  на  соз-

дании  комплексной  системы  управления 

качеством  подготовки  специалистов.  И  в 

этом  отношении  интеграция  образования 

с наукой и производством, создание инно-

вационного  образования  является  фунда-

ментальным  условием  достижения  целей, 

направленных  на  получение  современных 

знаний,  умений  и  навыков  будущих  спе- 

циалистов. 

Построение исследовательского университета ставит задачу 

подготовки специалистов, ориентированных на сферу практиче-

ской деятельности, которые способны не только генерировать 

идеи,  но  и  развивать  их  и  внедрять  в  виде  новых  технологий  в 

производство.  В  этой  связи  высшее  вузовское  и  послевузовское 

образование  требует  соответствующей  перестройки.  Прио-

ритетными  в  формировании  компетентностной  модели  вы-

пускников – будущих специалистов должно стать как получение  

глубоких теоретических знаний, так и выработка практических 

умений и навыков в сфере профессиональной деятельности 

13

№4(41) 

23 февраля 2016 г.

БІЛІМДІ ЕЛ  ОБРАЗОВАННАЯ СТРАНА

bilimdi_el@mail.ru

Читайте нас на сайте www.bilimdinews.kz

ТАРИХ

Шоңайдан шыққан генерал

Айболат ҚҰРЫМБАЕВ,

тарих магистрі, 

Ғайсағали САМИҒОЛЛАҰЛЫ,

Орал қаласы

Батыс Қазақстан облысы

Биыл 28-ақпанда көр-

некті әскери қайраткер, 

генерал-майор Шәкір 

Жексенбаевтың (1901-

1988) туғанына 115 жыл 

толмақ.

Бөкей  ордасы  ауданы  Қара-

көл-Шоңай  маңында  өмір  есігін 

ашқан  генерал  Ұлы  Отан  соғы-

сынан  кейін  Мәскеуде  тұрғаны-

мен, туған жерімен байланысын 

үзген жоқ. Сол келген кездерін-

де  өзі  еске  алғанындай,  Адай 

руының  кеңшалбар  бөлімінен 

тарайтын  Қолөткенов  Жексен-

байдан  үш  ұл,  екі  қыз  өрбіген. 

Ұлдары  Айталы,  Орынбай,  Ша-

набас. Шәкір мен Сәтбай Айта-

лыдан туған. Шәкірді қарт анасы 

Айғаным  бауырына  басқандық-

тан,  ол  Жексенбаев,  Жексен-

байұлы  болып  жазылған.  Нулы 

да  сулы  Шоңай  көлін  қазан 

төңкерісіне  дейін  хан  тұқымда-

ры  Махамбет,  Науша,  Нәреш, 

Сұлтан,  Ибраш,  Сәлім  (шын 

аты Сәлімгерей) Бөкейхановтар 

жайлаған. Осы маңдағы ең биік 

те  сәнді  ғимарат  Махамбеттің 

қарағай  үйі  болған  (Махамбет 

пен  Науша  Бөкейхановтардың 

атақты  күйші  екені  де  мәлім). 

Жалпы,  Шоңай  көлінде  жиыр-

мадан  астам  рудың  екі  жүздей 

шаңырағы  түтін  түтеткен.  Шо-

ңай  көлінің  шығыс  бетіндегі  6-7 

шақырым  қашықтықта  Тастөбе 

аталған  жерде  Жексенбайдың 

жазғы  орыны  болған.  Табиға-

ты ерекше, айнала көк шалғын. 

Жазда  киіз  үйлер  тігілген.  Со-

ның  бірінде  1901  жылы  Шәкір 

шыр етіп дүниеге келген. Алды-

мен  Шоңай  көліндегі  бастауыш 

мектепке  жаяу  барып  оқыған 

жасөспірім  1912-1917  жылдары 

Ордада білім алады. Тіпті, осын-

дағы педагогикалық училищенің 

1  курсын  тәмамдап  үлгереді. 

Ағаларына  ілесіп,  Басқұншақ 

тұз  өндірісінде  жұмыс  жасаған 

Шәкір 1919 жылы 20 маусымда 

дәл осы Шоңайдың көк шалғын 

жерінен  атқа  отырып,  Ордаға 

біржола  аттанады.  Анасы  Жә-

мила көз жасын көл қылып, қи-

май  шығарып  салады.  Бұл  Хан 

ордасында  жаңа  өкімет  орнап, 

қазақтың  тұңғыш  атты  әскер 

полкі  ұйымдастырылып  жатқан 

кез-тін.  Шәкір  Жексенбаевтың 

әскери  өмірі  осылайша  бастал-

ған еді.

Генералдың  өз  қолымен 

жазған  өмірбаянына  қараған-

да,  аталмыш  полктің  курсанты 

болып  қабылданған  жас  жігіт 

кейін  атты  әскер  эскадроны 

құрамында  Орынборға  ауыса-

ды.  Борисоглебск  атты  әскер 

курсында  оқып,  1920  жылы  30 

маусымда  командир  атағын 

алып, І дербес қазақ атты әскер 

дивизионына  оралады.  Әуелі 

взвод  командирі,  кейін  эскад-

рон командирінің көмекшісі бол-

ған  Шәкір  Жексенбаев  арнайы 

жолдамамен  Бас  штаб  акаде-

миясында төрт жыл оқып, 1924 

жылы жоғары әскери білім алып 

шығады.  Қызмет  баспалдағы-

мен өрлеген қазақ жігіті рота ко-

мандирлігінен  Қазақ  АССР  Ор-

талық атқару комитеті атындағы 

біріккен  әскери  мектептің  оқу 

бөлімінің  бастығы,  Қазақстан 

әскери  комиссариаты  саптық 

бөлімінің  бастығы,  Белорусь 

әскери  округі  37-атқыштар 

дивизиясы  110-атқыштар 

полкінің  штаб  бастығына 

дейін көтерілді. Ал 1930-

1931 жылдары Жоғары 

химиялық  академия-

лық  курсында  оқып 

шыққаннан  кейін  әс-

кери  өмірінің  жаңа 

кезеңі 

басталды. 

Яғни химиялық қыз-

метке  ауысқан  ол 

1932 жылдан бастап 

осы  қиын  саланың 

ауыр  жүгін  қайыс-

пай  көтерді.  Былай-

ғы  жұрт  қыр-сырына 

қанық  болмаса  да, 

әскерде химиялық қор-

ғаныстың  маңызы  зор 

еді.  Ұлы  Отан  соғысына 

дейін-ақ біраз лауазымды 

қызметтің  басын  қайырып 

үлгерген  Шәкір  Жексенбаев 

бірнеше  майданның  химиялық 

қорғау  саласын  басқарысуға 

тікелей  қатысып,  ерекше  көзге 

түседі.  Химиялық  қарудың  аса 

қауіпті әрі зардабы зор екендігін 

түсінген  әскери  басшылар  Бас 

қолбасшы  И.В.  Сталиннің  1941 

жылғы  13  тамыздағы  №0285 

бұйрығы негізінде арнайы әскер-

лерді қайта құра бастады. Ұйым-

дастырушылық  жұмыстардың 

басы-қасында жүрген полковник 

Ш.Жексенбаев  1941  жылғы  28 

қазанда Брянск майданы химия-

лық қорғаныс бөлімінің бастығы 

болып  тағайындалып,  осы  қыз-

метті 1943 жылғы қазанға дейін 

абыроймен атқарды. Соның дә-

леліндей  қолбасшы  тапсырма-

ларын  үлгілі  орындағаны  үшін 

сол  жылғы  11  наурызда  Қызыл 

ту,  23  қыркүйекте  бірінші  дәре-

желі Отан соғысы ордендерімен 

марапатталып,  16  қазанда  тех-

никалық  әскерлердің  генерал-

майоры  атағы  беріледі.  Ш.Жек-

сенбаев осындай жоғары атақты 

иеленген тұңғыш қазақ еді.

Айта кетейік, Қызыл ту – КС-

РО-да  жоғары  бағаланған  ал-

ғашқы  ордендердің  бірі.  Отан 

қорғауда  ерекше  батырлығы 

мен  қайсарлық  көрсеткені  үшін 

берілетін  осынау  орденмен 

Шәкір  Жексенбаев  бір  емес, 

төрт  мәрте  марапатталған.  Со-

ның  алғашқысын  алған  кезде 

Брянск  майданын  генерал-лей-

тенант  Мартиниш  (Макс)  Рей-

тер  басқарған.  Ал  штаб  бас- 

тығы,  генерал-лейтенант  Лео-

нид  Сандалов  Ш.Жексенбаев-

қа:  «...ерекше  жігерлі  және  ын-

талы.  Әскери  тапсырмаларды 

орындауда  майданның  бүкіл 

химиялық  әскерлері  жақсы  да-

йындықтан  өткізілген.  Жаудың 

химиялық шабуылына қарсы да-

йындық бойынша әскер арасын-

да үлкен жұмыс жүргізілген. Бұл 

жұмыс  әлі  де  жалғасуда.  Май-

данның  әскери  және  арнайы 

химиялық  бөлімшелері  жауын-

герлерінің  химиялық  білімдерін 

шыңдауға  сауатты  да  батыл 

басшылық жасайды. Өз маман-

дығына  адал,  толық  берілген 

білімді әскери қолбасшы. Неміс 

фашистеріне  қарсы  шайқастар-

ға жеке өзі де тікелей қатысқан. 

Мемлекеттің  Қызыл  ту  ордені 

марапатына  лайық»  деген  мі-

нездеме бере отырып, марапат-

тау қағазына қол қойған.

Ұлы  Отан  соғысы  кезінде 

химиялық  әскерлер  аз  көзге 

түскен  жоқ.  Химиялық  әскер 

бөлімшелері  талай  құрметті 

атаққа  қол  жеткізсе,  28  жауын-

гері  Кеңес  Одағының  Батыры 

атанып,  мыңнан  астамы  орден-

медальдармен  марапатталды. 

Бір  ғана  мысал,  солардың  бел 

ортасында  жүрген  Шәкір  Жек-

сенбаев  дайындап,  басшылық 

еткен  фугасты  отшашқыш  ро-

талар  1942  жылдың  ақпанын-

да  13-армия  құрамында  ерлік 

көрсетті.  Сол  жылдың  жазында 

аталған  роталар  13-інші  және 

38-армия  құрамында  жаудың 

9  танкісі  мен  мыңға  жуық  сол-

дат-офицерлерін  жойған.  Сон-

дай-ақ 

Воронеж-Касторное 

операциясы  (1943  жылғы  24 

қаңтар – 2 ақпан) кезінде әскери 

химик  Ш.Жексенбаев  шабуыл 

барысында,  химиялық  реакция 

нәтижесінде,  жаудан  тасалану 

үшін қою түтінді 8 шақырым қа-

шықтықта  қолданып,  кеңес  әс-

керлері  жаудың  12  дивизиядан 

тұратын  екінші  неміс  армиясы-

ның қорғанысын шығынсыз бұз-

ған.  Бұл  операцияға  екі  жақтан 

125  мың  адам,  2100-ден  астам 

зеңбірек-минометтер,  65  танк 

қатынасқан.  17  мың  дұшпан 

қаза  болып,  82  мыңы  тұтқынға 

түскен.

Курск,  Орел,  Брянск  қалала-

ры  азат  етілгеннен  кейін  екінші 

Прибалтика  майданы  құрылып, 

оның  да  химиялық  қорғаныс 

бөлімін Ш.Жексенбаев басқара-

ды.  Кеңес  одағы  қалалары  мен 

селоларын,  соның  ішінде  Рига 

қаласын жаудан босатқан әскер-

лер кейін Ленинград майданына 

қосылады.  Ақыры  1945  жылғы 

8  мамырда  неміс  фашистерінің 

«Курляндия»  тобы  да  тізе  бү-

геді. 1944 жылғы қарашада тағы 

да Қызыл ту, 1945 жылғы 23 ақ-

панда  Ленин  орденімен  мара-

патталған  қазақ  генералының 

мәртебесі биіктеп тұрған кез еді 

ол.  Қанқұйлы  соғыс  біткен  соң 

әскерлерді таратып, қайта бөлу, 

қару-жарақ  пен  техниканы  қа-

былдаумен айналысқан Ш.Жек-

сенбаевтың өңіріне 1945 жылғы 

6-маусымда  Лениград  майда-

нының  қолбасшысы,  маршал  

Л.А. Говоров тағы бір Қызыл ту 

орденін тағады. 

Соғыстан  кейін  химиялық 

қорғаныс саласындағы қызметін 

жалғастырған  Шәкір  Жексен-

баев білімін жетілдіре түсіп, 1949 

жылдан  В.В.  Куйбышев  атын-

дағы  әскери  академияда  дәріс 

береді.  1950  жылғы  мамырда 

төртінші  Қызыл  ту  орденімен 

марапатталған  генерал-майор 

әскери кадрларды даярлауға да 

айрықша еңбек сіңірді.

Генералдың  ұлы,  марқұм 

Олег  медицина  ғылымдарының 

докторы  атанып,  отбасымен 

дәрігерлік  салада  қызмет  етсе, 

немересі  Марина  қазіргі  таңда 

Мәскеу  қаласында  тұрады.  Ал 

інісі,  Ұлы  Отан  соғысының  ар-

дагері,  ұзақ  жыл  Бөкей  ордасы 

ауданында ұстаздық еткен Сәт-

бай  Айталиевтен  тараған  ұр-

пақтар,  шүкір,  баршылық.  Осы 

аудандағы  Ұялы  ауылындағы 

мектеп Ш.Жексенбаевтың есімі-

мен  аталса,  Орал  қаласында-

ғы  бір  көшеге  генералдың  аты 

берілген.  Биыл  қазақ  тарихы 

нда  ерекше  орны  бар  бірегей 

тұлғаның туғанына 115 жыл то-

лып  отыр.  Ендеше,  халықтың 

қаһарман  ұлына  қандай  құрмет 

те артық емес.

14

№4(41) 

23 февраля 2016 г.

БІЛІМДІ ЕЛ  ОБРАЗОВАННАЯ СТРАНА

bilimdi_el@mail.ru

Читайте нас на сайте www.bilimdinews.kz

жүктеу/скачать 15,26 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: