ОЙЫН ТЕХНОЛОГИЯСЫ НЕГІЗІНДЕ БІЛІМ САПАСЫН ҚАЛЫПТАСТЫРУ ӘДІСТЕМЕСІ

«Адам қарым - қатынас арқылы ғана жетіледі»

А.C. Экзюпери
Қазіргі заманда мектепке білім беру жүйесінің жағдайы жаңаруда және дамуда. Жаңа Мемлекеттік стандарт мектепке білім беру қызметінің негізі болып базистік оқу жоспары анықтайтынын педагогтың іс-әрекеті емес, бала – педагогикалық процестің субъектісі ретінде болатынын көрсетеді. Біртіндеп қиындап отырған ойын іс-әрекетінің міндеттері балаға алға жүруді, өз шығармашылық қасиеттерін дамытып, өздігінен жетілуге мүмкіндік береді.Ойын арқылы оқыту технологиясы бастауыш кластарда кеңінен қолданылады.Әр мұғалім технологияның нәтижесі дұрыс болуы үшін мынадай жағдайларды ескеруі қажет:

• 
  Әр ойынның тәрбиелік, білімділік, дамытушылық маңызын алдын-ала жете түсініп, оның балаларға қандай нәтиже беретіндігін анықтау.
  
• 
  Ойын жүргізетін орынның алдын-ала дайындалуы.
  
• 
  Оқушылардың жас, психологиялық ерекшеліктеріне, білім деңгейлеріне, сөздік қорына сәйкес келуі.
  
• 
  Ойын кезінде қауіпсіздік ережесін сақтау.
  
• 
  Ойынның оқушылардың ынтасын тартып, пәнге қызығушылығын арттыруға бағытталуы.
  

«Ойын – бұл баланың рухани дүниесіне оны қоршаған ортасы туралы ұғымдардың және түсініктердің жандандыратын ағыны екенін үлкен жарық терезе сияқты», деп Сухомлинский В.А. жазған болатын.

Адамның жас ерекшелігіне қарамай, яғни адам балалық шағынан бастап кәрілікке жеткенше ойын қажеттілігі жетелеп отырады. Ал жас баланың ой-өрісі ойын арқылы дамиды. Ойын барысында баланың адамгершілік қасиеттері, өмірге деген көзқарасы, қызығушылығы қалыптасады. Ойын арқылы кластағы нашар оқитын оқушыларды да сабаққа нәтижелі тартуға болады.Ал ойын-сауық, демалыс ретінде бола тұрып, оқытуға, шығармашылыққа, адам қарым-қатынастарының өмірдің әр -түрлі салаларында көрінудің, оларды модельдеуіне айналуы мүмкін. Еркін сюжетті-рөлді ойын – бастауыш класс оқушылары үшін ең қызықты іс-әрекет. Оның тартымдылығы – ойнай отырып, бала субъективті еркіндікті сезінеді, тәжірибелік туынды іс-әрекеттегі қарсыластарға тап болып, қиынға түсетіндердің барлығы – заттардың, әрекеттер және қарым-қатынастардың оған тәуелді екенін сезінеді. Сонымен қатар, педагогикалық әдебиетте балалардың ойын іс-әрекеті тиісті деңгейіне жете алмайтыны туралы мәселе бірнеше рет көтерілген болатын

Ойын – кез келген әрекет сияқты бей-берекет пайда болмайды – ересектер тарапынан қалыптастырылады. Балалар ойнай алу үшін олардың саналарында эпизод-әрекеттердің жиынтығы тұрақталу тиіс. Балалар қандай әрекеттерді орындау керек екенін білулері қажет және меңгерген білімдерін тек осындай лайық сәттерді таңдай біліп, оларды қиялдан құрылған жаңа сәттер ойлап таба білулері тиіс.

Сондықтан мұғалімнің бала ойынын ұйымдастыру технологиясын меңгерту мәселесі айрықша өзекті болып отыр. Осы әдістемелік нұсқауларда сюжетті ойынды ұйымдастырудың жаңа әдісі – модельдеу арқылы ұсынылып отыр.

Мектепте тәрбиелеу-оқыту жұмысында балалардың тілін дамыту, сөздік қорларын дамыту, ауызша сөйлеуге үйрете отырып, үйренген сөздерін өмірде еркін қолдану, әрі оны күнделікті іс-әрекет кезіндегі тілдік қарым-қатынаста қолдана білуге жаттықтыру ісіне ерекше мән берілген. Бастауыш класс балаларымен сөздік жұмысын жүргізу ісі – тіл дамытудың негізгі бір міндеттері болып есептелінеді.

Сөздік жұмысын жүргізе отырып, оларды айналасындағы заттармен таныстырып, атын атай білуге, қасиеті мен сапасын, түр-түсі және пішінін ажырата білуге, өмірдегі, қоршаған ортадағы түрлі құбылыстар жайындағы ұғым, түсініктерін дамыта отырып, белсенді түрде тілдік қарым-қатынас жасай білуге үйретеміз. Балалардың сөздік қорын дамытуда ойын, тапсырма, жаттығулардың орны ерекше. Соның ішінде ойын – баланың шын тіршілігі. Ойын арқылы бала айналасындағы нәрседен өзіне қызықтысын таңдап алады. Осы кезде баланың бір ерекше қасиеті сөйлеуден еш жалықпайды. Ойын бала тілінің дамуына ықпалын тигізіп, таным белсенділігінің дамуына жол ашады. Қай бала болмасын ойынмен өседі, өйткені бала табиғатының өзі тек ойынмен байланысты. Ойын үстінде бала еш нәрсеге тәуелсіз. Ол өзін еркін ұстайды.

Арнайы ойын –сабақ және сабақ мазмұнына қарай танымдық, дамытушы ойындарды, тапсырмаларды қолдану, балаларды заттарды бір-бірімен салыстыруға, оларды қасиетіне қарай ажыратуға және оны танып білуге үйретеді. Сөйтіп бала өз жасына сәйкес бағдарламалық міндеттерді меңгереді. Ойын кезінде мұғалім балаларды ойнай білуге, ойын ережесін есінде сақтап қалуға жол ашады, ойынға қызықтыра отырып зейінін, қиялын дамытады. Ойын барысында әр бала өз жетістіктеріне қарап қуанып, мәз болады. Сондықтан ойын-тапсырмаларды таңдауда балалардың жас ерекшелігін ескерген жөн. Мысалы:«Қайсысы көп, қайсысы аз», «Бірдей фигураларды тап»,«Бірдей сөздерді тап»,«Бір сөзбен ата»,«Ұйқасын тап», «Қиылған суреттер»,«Есіңде сақта», «Жұмбақ ойла», «Сөз ойла», «Жалғастыр», «Жақсы – жаман», «4-ші не артық?» Бұл аталған жаттығулар, тапсырмалар балалардың сөздік қорын дамыта отырып, таным белсенділігін, саусақ бұлшық еттерін дамытады. Сонымен, баланың сөздік қорын дамытумен қатар, тілін дамыту да ойын арқылы жүзеге асады. Саусақ ойыны – бұл ұрпақтан ұрпаққа жалғасын тауып келе жатқан, әрі үлкен мәні бар мәдени шығармашылық. Саусақ ойыны – саусақтардың көмегімен қандай да болмасын ертегіні немесе өлең-тақпақ шумағын сахналау болып табылады. Саусақ ойыны арқылы баланың сөйлеуге деген талпынысы, қабілеті дамып, ынтасы артады және шығармашылық әрекетіне жол ашады. Саусақ ойынын ойнай отырып, балалар қоршаған ортадағы заттар мен құбылыстарды, жан-жануарларды, құстарды және ағаштарды бейнелей алады. Саусақтардың қозғалыс-қимылына қарап бала қуанады, шаттанады, сөзді айтуға тырысады және өлеңдегі үйренген сөз шумақтарын қайталап айта отырып, есінде сақтайтын болады.Балалар екі қолын қимылдата отырып, оң, сол, жоғары, төмен т.б. түсініктерді бағдарлай алуды үйренеді. Осындай ойындарды ойнап отырып олардың нәзік қимылдары мен бұлшық еттерінің жетілуімен бірге, олардың сөйлеу тілі мен ойлау қабілеттері дамитын болады.

Тақырыпқа сәйкес оқылған ертегілерді де рольдерге бөліп, сабақ үстінде, сабақтан тыс уақыттарда қойылым көрсетеміз.Қорыта айтқанда ойын элементтерін қолдану бастауыш сатыда өте тиімді деп ойлаймын, себебі тез жазу, оқу, мазмұндау дағдылары қалыптаспаған оқушыларды бірыңғай жаттығу жұмысы жалықтырады, ал ойын технологиясы керісінше пәнді сүюге, қызығуға ықпал жасайды.