Оқытудағы инновациялық технология – білім берудің жаңа сапасымен қамтамасыз етудің кепілі

1. Г.А.Цукерман “Виды общения в обучении”, Томск “Пеленг”, 1993 г.

2. С.Танцоров “Групповая работа в развивающем обучении”, пед.центр “Эксперимент”, Рига, 1997 г.

3. А.Гин “Приемы педагогической техники”, “Вита-Пресс”.

4. Рудестам К. Групповая психотерапия / Рудестам К. СПб. : – Питер, 2005. – С. 278-279

ЖАҢАША ОҚЫТУ – ЗАМАН ТАЛАБЫ
Базаргалиева Б.Т., Умирзакова З.Т. (Ақтөбе)
Қазіргі таңда білім беру жүйесі заман талабына сай жаңаруда. Бүгінгі кезең түлегі бұрынғыдай дәстүрлі оқумен шектелмеген жан болуы қажет, өйткені күн сайын өзгеріп жатқан дөңгеленген дүние мектеп түлегінің, елінің келешек тірегі болар азаматының бойынан сапалы өзгерістерді, құзыреттіліктерді күтеді. Елбасымыздың өзі «Қазақстан білім қоғамы жолында» тақырыбында қыркүйек айында әлем елдерінің жоғары оқу орындарымен терезесі тең білім ордасы – Назарбаев университетіндегі интерактивті дәрісінде сапалы білім мен тәрбиенің маңызына айрықша тоқталған болатын.

Осыған байланысты қазіргі таңда еліміздің білім беру жүйесіндегі реформалар мен сыңдарлы саясаттар, өзгерістер мен жаңалықтар әрбір педагог қауымының ойлауына, өткені мен бүгіні, келешегі мен болашағы жайлы толғануына, жаңа идеялармен жаңа жүйелермен жұмыс жасауына негіз болары анық. Олай болса, бүгінгі таңда алға қойылған мақсаттарды іске асыруда басты рөлді мұғалім тұлғасы атқаратындығы туралы тұжырымға ешкім қарсы шыға қоймас.

Елімізде биылғы жылдан бастау алған педагогтердің біліктілігін арттырудың жаңа жүйесі де осыған сай қолға алынуда. Ұстаздар қауымының сындарлы оқыту технологиясы бойынша кешенді түрде бағдарлама модульдері идеясын меңгерту арқылы рефлексивті мәдениетін дамыту – жас ұрпаққа тәлім берерлік мамандардың тың серпіліс, жаңа талап межесінен танылуы үшін жасалып жатқан игілікті істер болып табылады.

Бұл мұғалімдерді өзгермелі өмірге дайындаудағы үш маңызды мәселеге тіреледі. Олар:

• Өз қызметтері аясында, оқу үдерісі мен өз оқушыларын дамыту үдерісінде сарапшы болу үшін құзыретті мұғалімдерге қандай білім түрлері қажет болады?

• Мұғалімдерге әртүрлі оқушылар үшін тиімді оқу тәжірибесін ұсыну, оқушылардың идеялары туралы кері байланысты қамтамасыз ету, өзінің мұғалімдік тәжірибесін сыни бағалау және оны жақсарту үшін қандай дағдылар қажет?

• Әр баланың жеке тұлға есебінде де, кәсіби ұжым мүшесі ретіндеде табысқа жетуіне, өз білімі мен дағдыларын дамытуды жалғастыруына көмектесу үшін мұғалімдерге қандай кәсіби міндеттер.

Білім беру мен білім алудағы жаңа тәсілдер бағытында Л.Выготский диалогтік оқыту тәсілінің оқушы ойын жетілдіре, ойлануына, өз жауабын саралай қарап, нақты шешімге келуге ыңғайлы және білім беруде ең керекті әдіс екендігін айтып өткен. Мұғалімдерге арналған нұсқаулықты оқи отырып, Л.Выготскийдің диалогтік оқыту тәсіліне мән бере отырып, сабақ құрылымында пайдаланып, оқушының білімінің тереңдеуіне ықпал ету мақсатында сұрақ түрлерін түрлендіріп жасауға мән бердік. Сабақта түрлендіре берген сауалдар кезінде байқап қарасақ, оқушы сыни көзбен қарай отырып, жауап бергендері, сол жауапты дәлелдей білуі, ойын ашық жеткізуі оқушының білім деңгейін бір саты болса да жоғарылататынын байқадық. Оқушылардың түрлі сұрақтарға жауап беру кезінде олардың жеткізе білу шеберлігін, ойын дамыта отырып дәлелді ақпараттармен жауап беруіне назар аудардық. Оқушыларға сауалды қоя білсең олардың жауабының нәрлі болып шығатынына көзім жетті.

Жеті модульді мүмкіндігінше сабақ құрылымына қатыстыра отырып, өзімнің сабақ өткізу тәсілімнің өзгергендігін байқадым және оқушылардың сабақ өткізу кезінде топтаса жұмыс жасап ынтымақтаса білімді алуы қуантарлық жағдай деп айтсақ болады. Топтаса, жұптаса отырып, жұмыс жасап, оны өзіндік дәлелдерімен жеткізе алуы сөйлеу мәдениетін жоғарылатады және сыныпта шет қалатын оқушылар болмайды. Үнсіз, енжар, селқостық танытқан оқушыларда ортада өзіндік пікір қалыптастыруға дағдыланды.

Оқыту үшін бағалау және оқытуды бағалау әдісімен оқушылардың өздерін сабақта сыни тұрғыда ойлана отырып, бір-бірінің жұмысын бағалауды сұрадық. Бұл сабақтар орта мерзімдік сабақ құрылымында орын алды. Сабақтар топтамасының бірінші сабағында топтық жұмыстардың бағалануы жайында бағалау парақшаларын әр топ басшысына тапсырдым. Сабақта оқушылардан топ басшысының бағалауымен қатар оқушылардың әр топтан көзқарасын, баға беруін сұрадық. Сабақ түрткі болу сұрағынан басталды. Балалар сауалдарға белсене араласа отырып, жаңа сабақтың тақырыбын сауал арқылы аша білді. Әр топқа мәтін бөліктерін бөліп бердім. Әр топ өздеріне берілген тапсырманы он минут ішінде оқып, түсіну тапсырылды. Берілген уақыттан соң оқушылар әр топтан өз түсініктерін мазмұндап, әр топтың оқушыларының сауалдарына жауап берді. Балалардың бір-біріне тақырыпты түсініп алуы балалар үшін тиімді тәсіл болды. Оны оқушылардың өздері де жақсы меңгергендіктерін айта отырып, сабақ үстінде осылай меңгерсек болады екен ғой деген ойларын айта білді.

Оқушыларға әр сабақтың басында ынтымақтастық атмосферасын қалыптастыру мақсатында, сабақ барысында сергіту мақсатында өткізілген психологиялық тренинг-жаттығулар ерекше әсер етті. Алғашқы сабақта өткізілген «Мен Сені таныстырғым келеді» ойынының өзінде оқушылар бір-бірі туралы, біздер, мұғалімдер қауымы кейбір біле бермейтін ақпараттармен бөлісті, кластасының қызығушылықтары мен бейімділіктеріне мән беруге тырысты, мұның өзара сенім ахуалын қалыптастыруға ықпалы болды [6]. Әр сабақ сайын әр түрлі әдіспен топқа бөлу де балаларды таң қалдырды. Топтың ережелерін бірлесе құрастырып, балалар жаңа үлгідегі жұмыстарды жылдам ұғына білді, ынтамен кірісті.

Бағдарлама бойынша 7 модуль идеяларын орта мерзімді жоспарлау барысында қамтуға ұмтылдым, өйткені аталған модульдердің өзара сабақтастығын, сабақта жүйелі жүзеге асыруға болатындығын түсіндім.

Мәселен, сабақтарымда оқушылар нәтижеге жету картасын құрастыруда бір-бірімен әңгімелесіп, ой-пікір алмасып, ұсынылған пікірлерді топ ішінде өзара бағалады және бір-бірін толықтыра келе топтың атынан ортақ шешім ұсынды. Бұл – «Білім беру мен оқудағы жаңа тәсілдер» модулі бойынша диалогтік оқытуға және «Сыни ойлауға үйрету» модуліне негізделді. Балалар мақсатқа жету үшін маршрут картасын құрастыра білді, маршрут картасы бойынша сабақ барысында өзіндік бағалау жасап отырды. Бастапқы және соңғы нүктелер қатарындағы өзара әрекетті жауапкершілікпен атқарып, өзінің дамуына көз жеткізгендер де болды. Салалас құрмаласқа қатысты презентацияны электронды оқу құралы арқылы бұрынғы білімдерін қайталап, еске түсіре білу арқылы дайындады. Оқушылар ақпараттық коммуникациялық технологияны қолдана отырып, нәтижеге жету сатылары, яғни өз білімінің бағалану критерийлері бойынша мақсатты түрде жұмыс жасады, «Қалай оқу керектігін үйрету» тәсілі жүзеге асырылды. Оқушылар бір-бірін оқытты, топта талқылады, сұрақтар қойып, жауап берді. Өзара оқыту арқылы дарынды балалар өз кластастарына көмектесті.Топтар презентацияны «Екі жұлдыз, бір тілек» арқылы бағалады. Синтаксистік талдау жасаған парақтарын топтар сағат тілі бойынша алмасып, критерий бойынша қалыптастырушы бағалау жасалды. Электронды тест арқылы оқушылар өз білімдерін тексерді, өз білім деңгейлерін анықтады. Тест қорытындысы бойынша жұптық тексеру жүргізіп, бағалады. Сабақ қорытындысында оқушының өзінің өзіне қойған бағасы, кластасының бағасы қойылған маршрут карталары жиналып, мұғалім бағасы қойылды. Бағаның объективтілігі үш түрлі бағаны салыстыру арқылы жүргізілді. Сабақтың барлық кезеңін қамтыған «Оқыту үшін бағалау және оқытуды бағалау» модулі – оқушының өзін-өзі реттеуіне үлкен әсер ететіндігін байқадық. Нәтижесінде олар өзінің және кластастарының жұмысына сыни тұрғыдан қарай білуді, өз жұмысымен салыстыра білуді, өз деңгейін байқай білуді үйренді. Таңдау элементінің көмегімен өзін-өзі реттеуді қолдану оқушыларға қабілеттері мен қызығушылықтарына сәйкес жұмыс жасауға мүмкіндік берді. Балалар өзінің әлі нені қайталайтынын, мен қай оқушыға қандай көмек қажет екенін анық түсіндік. Оқушылар ақпараттар ағынынан тапсырмаға орай қажетін таңдап, оқып-танысып, оны сараптап, өңдеп, көрнекі түрде ұсына білді. Топ мүшелерінің барлығы дерлік сабаққа белсенді қатысып, өзінің қабілеттерін дамыта білді. Оқушылардың үлкен қызығушылығын тудыратын ақпараттық-коммуникациялық технологияларды сабақта тиімді қолдану білімді меңгерудің сапасын арттыратындығын түсіндік. Жиынтық немесе оқытуды бағалауды Блум таксономиясы арқылы және қорытынды бақылауды критерий арқылы жиынтық бағалау түрінде жүргіздік, бағалау критерийлерін оқушылар өздері талқылап, бірлесе дайындады. Нәтижесінде оқушылар әр топтың жұмысының, таныстырылымының түйінді мәселелерін ажырата білді, меңгергенін жеткізе білу әдістерін ұғынды, оқушылар бақылау жасауды, мәліметтерді интерпретациялауды және қорытынды жасай білуді үйренді.

Оқушыларды сыни ойлауға үйрету, диалогтік оқытудың өзін сыни ойлауға жетелейтіндей етіп ұйымдастыра білу мені шығармашылық ізденістерге ұмтылдыратыны анық [1]. Қалай оқу керектігін үйрету тәсілдері оқушылардың білім нәтижесіне жету жолдарын өздерінің түсініп-пайымдауы арқылы тек жаттап оқу арқылы емес, өмірдің кез келген жағдайында пайдаға асатын өміршең білімді меңгеруі оқушының құзыреттілігін дамытудың іргетасы екенін дәлелдейді. Әр оқушы өзінің қабілет-қарымын дамытып, талантты және дарынды балалармен нәтижелі жұмыс жүргізуге мүмкіндік беріліп, жас ерекшеліктері ескеріле отырып, әр баланың ынтасы мен қызығушылықтары арттырылып, дамуы үшін толық жағдай жасалады. Оқушылардың көшбасшылық қасиеттері де топтық жұмыс барысында алға басатыны анық [2]. Тиімділігіне көз жеткізген «Оқыту үшін бағалау және оқытуды бағалау» модулін енгізу барысында менің де бағалауға деген көзқарасым түбегейлі өзгерді. Сабақ барысында мұғалімнің қойған бағасынан гөрі оқушының өз жұмысына сыни тұрғыда қарап, өзін-өзі бағалауы немесе кластастарының берген бағасының балаға оң ықпалы болатындығын, өзіндік, өзара және мұғалім бағасы сабақ қорытындысында салыстырылып, сараланып отырылса, бағаның объективтілігі артатындығын, бағаның әділдігіне оқушының өзінің, тіпті ата-анасының да көзі жететіндігін байқадық [4]. Мұғалім мен оқушының арасында жедел кері байланыстың болмауы оқушылардың оқуға деген ынтасына кері әсер ететінін пайымдадық. Бағалаудың әдістері жөніндегі білімімді толықтыра түсуге, әдістемелік деңгейімді жетілдіре түсуге орай өзіндік жоспар құрып, нақты іздену бағытын айқындадық, өйткені оқыту үдерісінде тиімді жұмыс моделі төмендегідей: жоспарлау – оқыту – бағалау – жоспарлау [5]. Бағалау тың жоспарларға, жаңаша ізденістерге жетелейді. Ендеше, мұғалім мамандығы әрдайым ізденісті талап етеді.