Химиялық білім берудің функциялары мен мақсаттары

19 
1 схемасы. Химиялық түзілудің үштік қызметі 
Химиялық білім беру оқушыларды оқыту, тәрбиелеу және дамыту 
процестерінің тұтастығы ретінде үш топты тәуелсіз мәселелерге қатысты шешуді 
қамтиды. 
Оқыту-өмірге, еңбекке және кәсібилендіруге дайындалу үшін қажетті 
жүйелі ғылыми химиялық білімді, пәндік Дағдылар мен іс-әрекеттерді, 
шығармашылық іс-әрекет тәжірибесін және химия ғылымы мен химиялық 
білімге құндылық қатынастарды қалыптастыру және игеру процесі мен нәтижесі. 
Оқыту процесінде химияның оқу пәнін оқып үйренуге және химия 
ғылымдарына, мамандықтарға және химиялық білімге, еңбекке және өмірге 
дайындалу үшін одан әрі білім беру бейінін саналы түрде таңдау үшін қажетті 
химиялық білімдерді, пәндік Дағдылар мен іс-әрекеттерді, құзыреттер мен 
құндылық қатынастарды қалыптастыруға байланысты танымдық міндеттер 
шешіледі. 
Тәрбие-жеке тұлғаның рухани-адамгершілік, әлеуметтік-экономикалық 
және мәдени қасиеттерін мақсатты қалыптастыру процесі тәрбие процесінде 
әртүрлі сипаттағы міндеттерді шешу арқылы рухани-адамгершілік, этикалық, 
еңбек, мәдениеттану, дүниетанымдық, гуманистік, қолданбалы, практикалық, 
эстетикалық, экологиялық, экономикалық, валеологиялық, акмеологиялық, 
аксиологиялық және басқа да міндеттер шешіледі, нәтижесінде Әлеуметтік және 
мәдени дамыған тұлға қалыптасады. 
Химиялық білім берудің тәрбиелік функциясы әртүрлі тәсілдермен, атап 
айтқанда, жас ұрпақта ғылыми дүниетанымды қалыптастыру әдісімен жүзеге 
асырылады. 
Ғылыми дүниетаным-жалпыланған көзқарастар жүйесі (объективті әлем 
және ондағы химиялық заттардың орны), сенімдер, таным мен қызмет 
принциптері. Ғылыми дүниетанымның қалыптасуы көп сатылы. Келесі 
кезеңдерді бөліп көрсеткен жөн. 

20 
• 1 .Жеке дүниетанымдық идеяларды, ережелерді, ұғымдарды 
қарастырумен байланысты дайындық кезеңі (сапасы мен саны, қарама-
қайшылықтар, материяның жойылмауы, энергияның сақталуы). 
• 2. Қалыптастырушы кезең мынадай маңызды міндеттерді шешеді: 1) 
қозғалыстың химиялық нысанының мысалдарын пайдалану арқылы материя 
қозғалысының нысандары туралы дүниетанымдық ережелерді ашу; 2) Химиялық 
оқу материалындағы жалпыға ортақ байланыс пен өзара іс-қимыл туралы 
дүниетанымдық идеяларды түсінуді тереңдету; 3) дүниетанымдық идеялар мен 
ұғымдарды жалпылаудың жаратылыстану және философиялық деңгейлеріне 
аудару. 
• 3. Әдістемелік синтез арқылы заттардың қозғалысының химиялық және 
басқа түрлері туралы оқушылардың химиялық білімдерін жүйелеу және 
интеграциялаумен байланысты соңғы кезең. 
Даму-тұлғаның психофизиологиялық және интеллектуалдық қасиеттерін 
мақсатты түрде өзгерту процесі, оған мыналар жатады: қабылдау, есте сақтау, 
қиял, ойлау, мотивтер, қажеттіліктер, эмоциялар, ерік, Тәуелсіздік, танымдық 
қызығушылықтар, бейімділік, шығармашылық қабілеттер және т. б. 
Даму процесінде мотивациялық-қажеттілік саласын, тәуелсіздікті, 
шығармашылық белсенділікті, оқу-зерттеу, жобалау, инновациялық қызметті 
және т. б. қалыптастыру міндеттерін шешу арқылы тұлғаның психофизикалық, 
интеллектуалдық және басқа қасиеттерінде өзгерістер болады. 
Дамушы химиялық түзілудің қандай принциптерін, дидактикалық 
жолдарын, құралдары мен шарттарын сәтті қолдануға болады? 
Дамытушы химиялық Білім жеке тұлғаның психофизиологиялық және 
интеллектуалдық қасиеттерін өзгертуге, білімді өз бетінше игеруге, Мета-пәндік 
және пәнаралық дағдыларды, шығармашылық іс-әрекет тәжірибесін дамытуға 
бағытталған, бұл оқушылардың белсенді ақыл-ой қызметіне негізделген. 
Дамушы химиялық білім берудің маңызды принциптері: 
* 1) оқушылар үшін қиын, бірақ қолжетімді деңгейде химиялық-білім беру 
процесін құру, 
• 2) оқу материалын оқушылар үшін жылдам, бірақ оңтайлы қарқынмен 
зерттеу, 
• 3) теориялық білім мен нақты оқу материалының оңтайлы арақатынасы, 
• 4) оқушылардың химиялық білімді және әмбебап оқу әрекеттерінің жеке 
тәсілдерін саналы түрде меңгеруі, 
• 5) оқушылардың білім беру процесін оңтайландыруға белсенді қатысуы. 
Білім беру тәжірибесінде жүзеге асырылатын дамушы химиялық білім 
берудің ең оңтайлы дидактикалық жолдары: 
* * толық, жүйелі және берік химиялық білімді қалыптастыру, 
* * оқушылардың талдау, синтез, салыстыру, салыстыру, нақтылау, 
абстракциялау, жалпылау, жүйелеу, интеграциялау сияқты әмбебап ақыл-ой 
әрекеттерін меңгеруі, 
* * іс-әрекеттің жеке тәсілдерін қалыптастыру (білімнің ішкі және 
пәнаралық интеграциясын жүзеге асыру), 
* * химияны оқытудың белсенді әдістерін кеңінен қолдану, 

21 
• * әр түрлі және оңтайлы білім беру құралдарын қолдану. 
Қазіргі кезеңде дамушы химиялық білім берудің маңызды дидактикалық 
құралдары: 
J оқушылардың дамуын қамтамасыз ететін арнайы химиялық мазмұн 
жүйесі; 
J әр түрлі деңгейдегі химиялық білімді жалпылауды көздейтін мазмұнды 
таңдау; 
J химиялық білім мен пәндік дағдыларды/әрекеттерді жүйелі бақылау және 
есепке алу; 
өзіндік жұмыс түрлерінің әртүрлілігі мен саралануы; химияны оқытудағы 
проблемалық жағдайларды жүзеге асыру. 
Қазіргі химия сабағында ескерілетін дамушы химиялық білім берудің 
негізгі дидактикалық шарттары: 
* 1) білім беру мазмұнын арнайы дидактикалық өңдеу; 
* 2) Химия-білім беру процесінің заманауи технологиялары, әсіресе 
ақпараттық-коммуникативтік технологиялар (АКТ); 
• 3) әр оқушының психофизикалық, интеллектуалдық және жас 
ерекшеліктерін терең білу және есепке алу. 
Нені және қалай оқыту (және үйрену) мәселесін шешпес бұрын, сұраққа 
жауап беру керек: не үшін оқыту (және үйрену), яғни химиялық білім берудің 
мақсаттарын анықтау керек (химияны оқыту мақсаттары, химиялық білім беру 
процесінде білім беру және дамыту мақсаттары). 
Химиялық білім берудің мақсаттары-химияны оқу процесінде мұғалім мен 
оқушылардың біртұтас өзара әрекеттесуіне бағытталған химиялық білім берудің 
болжамды нәтижелері. 
Орта мектепте химиялық білім берудің негізгі мақсаты химиялық сауатты, 
Әлеуметтік және мәдени дамыған, кәсіпке дейінгі білікті, әрі қарай химиялық 
білім алуға және өзін-өзі тәрбиелеуге, сондай-ақ кәсібилендіру мен 
мамандандыруға дайын тұлғаны қалыптастыру болып табылады. Кәсібилендіру 
- бұл белгілі бір іс-әрекетті орындау үшін қажетті нақты білімді, дағдыларды, іс-
әрекеттерді және құндылық қатынастарын игеру процесі мен нәтижесі екенін 
ескеріңіз. 
Мақсаттардың үш тобы бар (оқыту, тәрбиелеу және дамыту). Химиялық 
білім беру (және химияны оқыту)мақсаттарының келесі негізгі деңгейлері бар: 
* * орта мектептегі химиялық білім берудің мақсаттары; 
* * негізгі мектептегі химиялық білім берудің мақсаттары; 
* * 11 (10, 9, 8) сыныптағы химиялық білім беру мақсаттары; 
* * химияның кейбір саласын зерттеу мақсаттары (мысалы, оқуда); 
* * маңызды тақырыптарды зерттеу мақсаттары (мысалы, 9 - сыныпта); 
* * химия сабағының нақты тақырыбын зерттеу мақсаттары; 
* * химия сабағынан тыс (немесе факультативті) сабақтың мақсаттары. 
Мысалы, химия бойынша орта (Толық) жалпы білім беру бағдарламасында 
(FGOS базалық деңгейі C(P)ҚБ жаңа буын) орта мектепте химияны базалық 
деңгейде оқу келесі мақсаттарға жетуге бағытталғандығы түсіндіріледі'. 

22 
әлемнің жаратылыстану ғылымының химиялық құрамдас бөлігі, маңызды 
химиялық ұғымдар, заңдар мен теориялар туралы білімді игеру; 
алынған білімді заттардың әртүрлі химиялық құбылыстары мен 
қасиеттерін түсіндіру, заманауи технологияларды дамытудағы және жаңа 
материалдарды алудағы химияның рөлін бағалау үшін қолдану дағдыларын 
игеру; 
әртүрлі ақпарат көздерін, соның ішінде компьютерлерді пайдалана 
отырып, химиялық білімді өз бетінше алу процесінде танымдық 
қызығушылықтар мен зияткерлік қабілеттерді дамыту; 
қазіргі қоғам өміріндегі химияның оң рөліне, оның денсаулығы мен 
қоршаған ортаға химиялық сауатты қарау қажеттілігіне сенімділікті тәрбиелеу; 
күнделікті өмірде, ауыл шаруашылығында және өндірісте заттар мен 
материалдарды қауіпсіз пайдалану, күнделікті өмірде практикалық мәселелерді 
шешу, адам денсаулығы мен қоршаған ортаға зиян келтіретін құбылыстардың 
алдын алу үшін алынған білім мен дағдыларды қолдану. 
Химия пәнінің мұғалімі білім беру процесінің барлық деңгейлерінде білім 
беру мақсаттарын тұжырымдай білуі керек. Сондықтан студент сабақтың 
мақсаттарын тұжырымдауды үйренуі керек (әсіресе болашақ химия мұғалімін 
дидактикалық даярлау процесінде). Мұғалімге арналған "химия сабақтарының 
мақсаттары" жадынамасын берейік (кесте. З. 5.1.). 
Мақсаттардың әр тобында (оқыту, тәрбиелеу немесе дамыту) мақсаттар 
жалпы және жеке мақсаттарға бөлінеді. Жеке мақсаттар міндеттер деп аталады 
(оқыту, тәрбиелеу және дамыту). Мақсаттар мен міндеттерге мысалдар 
келтірейік. 
Химияны оқытудың жалпы бағыттары: 
• 1) оқушыларда химия ғылымының негіздерін, оны тану әдістерін, 
химиялық технологиялардың ғылыми негіздерін, экологияның химиялық 
негіздерін және салауатты өмір салтын қалыптастыру; 
* 2) табиғатта, өндірісте, зертханаларда, тірі организмдерде, тұрмыста 
болатын химиялық құбылыстарды түсіндіре білу; 
* 3) құндылық қатынастары: химия ғылымы, химиялық білім, Химиялық 
өндіріс, рухани және материалдық мәдениет, табиғат, адам, денсаулық. 
Химияны оқытудың міндеттері: 
* 1) оқушыларда химиялық реакциялар барысының Нақты химиялық 
білімдерін, түсініктерін, заңдылықтарын қалыптастыру; 
• 2) қышқылдармен, сілтілермен және басқа заттармен, зертханалық 
жабдықтармен, жылыту аспаптарымен, Киппа аппаратымен, газометрмен, өлшеу 
аспаптарымен жұмыс істеудің практикалық дағдыларын, қауіпсіздік техникасы 
қағидаларын сақтай отырып, күрделі емес химиялық тәжірибелер жүргізу, 
үлгілік химиялық міндеттерді шешу және құрастыру, әртүрлі модельдер, 
аспаптар, макеттер, қондырғылар құрастыру іскерліктерін дамыту; 

23 
Мақсаттар топтары 
Тіркес мысалы 
Оқыту 
(танымдық) 
- сабақ барысында игеруді қамтамасыз ету 
(зерттеу, бекіту...(заңдар, теориялар, химия 
ғылымының әдістері, Химиялық тіл), 
сондай-ақ ғылыми фактілер; 
* УУУ-дің келесі әмбебап оқу дағдылары 
мен дағдыларын қалыптастыру, 
қалыптастыруды жалғастыру, бекіту, 
қолдану (жауапты жоспарлау, кітаппен 
жұмыс істеу, жылдам қарқынмен оқу және 
жазу, мәтінді тыңдау және оқу кезінде 
ақпарат алу) және т. б.; 

* - химия пәні бойынша келесі 
арнайы дағдыларды қалыптастыру 
(қалыптастыруды жалғастыру, 
бекіту, қолдану) :— 
Тәрбиеленушілік 
(тәрбиелік) 

* - сабақ барысында мынадай 
дүниетанымдық идеяларды іске 
асыру бойынша УДБ әмбебап оқу іс-
әрекеттерін қалыптастыруға 
жәрдемдесу: 1) қоршаған әлемнің 
объективтілігі мен нақтылығы, 2) 
құбылыстар арасындағы себеп-
салдарлық және басқа да 
байланыстар, 3) табиғат пен 
қоғамдағы өзгерістер мен дамудың 
үздіксіздігі, 4) химия ғылымының 
дамуының өндіріс,өмір және тұрмыс 
қажеттіліктеріне шарттылығы, 5) 
ғылыми білім мен табиғат 
заңдарының ақиқаты; 

* - әлемнің ғылыми (химиялық) 
бейнесін қалыптастыруды 
жалғастыру; 

* - келесі мәселелерге баса назар 
аудара отырып, адамгершілік-
этикалық тәрбиені қамтамасыз ету 
—; 

* - *- оқушыларды таныстыру 
арқылы еңбек (эстетикалық, 
экономикалық, валеологиялық және 
т. б.) тәрбиесіне жәрдемдесу 
дамытушылық (зейінді, есте 
сақтауды, ойлауды, қиялды, 

• - оқушыларда оуу-ның оқылатын 
материалда маңызды, маңызды 

24 
ерік-жігерді, эмоцияларды, 
мотивтерді, танымдық 
қызығушылықтарды, 
бейімділікті, қабілеттерді, 
қажеттіліктерді дамыту) 
нәрсені бөліп көрсету, салыстыру, 
салыстыру, жалпылау, жүйелеу, өз 
ойларын логам және логикалық 
тұрғыдан дәйекті түрде жеткізу 
бойынша әмбебап оқу дағдыларын 
дамыту; 

* - проблемалық жағдайларды, 
шығармашылық тапсырмаларды, 
пікірталастарды қолдана отырып, 
оқушылардың дербестігі мен ерік-
жігерін дамыту, тапсырмаларды өз 
бетінше құрастыру, қоршаған 
өмірден өз мысалдарын табу, 
мәселелерді шешуде табандылықты 
ынталандыру, көмек көрсету кезінде 
қорғаншылықты жою; 

• - сабақта эмоционалды және 
мотивациялық жағдайларды 
(тосынсыйлар, қуаныштар, 
жолдастарға көмектесуге деген 
ұмтылыстар, ойын-сауық, 
парадоксализм, эмпатия) жасай 
отырып, жарқын мысалдарды, 
сезімдерге әсер ететін 
иллюстрацияларды қолдана отырып, 
оқушылардың эмоциялары мен 
мотивтерін дамыту; 

* - оқушылардың қабілеттерін, 
бейімділігін, танымдық 
қызығушылығын, мотивтері мен 
қажеттіліктерін дамыту, ойын 
жағдайларын, оқу пікірталастарын 
қолдану, зерттелетін химиялық 
объектілерді қоршаған әлемде 
қолдану, химия ғылымы мен 
технологиясының жаңалықтары 
туралы деректерді пайдалану 

жүктеу/скачать 430,43 Kb.

Достарыңызбен бөлісу: