Орындаған: Айқозы А. Қабылдыған: Байымбетова Ж. А группа: 1301-11ж

Дыбысты жасауға қатысатын мүшелер: өкпе, кеңірдек, дауыс шымылдығы, көмей, ауыз қуысы, тамақ қуысы, мұрын қуысы, тіл, кішкене тіл , тіс, таңдай, жақ, ерін, т.б.

Тіл дыбыстары да табиғаттағы басқа дыбыстар сияқты акустикалық құбылысқа жатады. Дыбыс атаулы бір-біріне ырғағы, күші, әуені, созылыңқылығы жағынан ерекшеленеді.

Дауысты дыбыстар: а,ә,е,и,о,ө,ұ,ү,у,ы,і,э

Дауыссыз дыбыстар: б,в,г,ғ,д,ж,з,й,к,қ,л,м,н,п,р,с,т,ф,х,һ,ц,ч,ш,щ,у

Дыбыстар

• Жуан: а,о,ұ,ы,у
• Жіңішке:ә,ө,ү,і,е,и,у,э

• Ашық: а,ә,о,ө,е,э
• Қысаң:ы,і,и,у,ү,ұ

• Еріндік:о,ө,ұ,ү,у
• Езулік: а,ә,е, ы,і,и,э

• б,в,г,ғ,д,ж,з,һ

• й,л,м,н,ң,р,у

• қ,к,п,с,т,ф,х,ч,ц,ш,щ

• Дыбыс –сөйлеу тілінде дыбыстау мүшелері арқылы айтылып,естілетін тілдік құбылыс. Қазақ тілінде дыбыс саны -37.

• Әріп –дыбысты таңбалау үшін алынған белгі. 42 әріп бар:

а,ә,б,в,г,ғ,д,е,ё,ж,з,и,й,к,қ,л,м,н,ң,о,ө,п,р,с,т,у,ұ,ү,ф,х,һ,ц,ч,ш,щ,ь,ы,і,ъ,э,ю,я.

• Фонема (грек, дыбыс) — сөздер мен морфемаларды бір-бірінен мағына және форма жағынан ажыратуға көмектесетін тілдін дыбыстык жүйесіндегі негізгі типтік бірлік, ягни дыбыс типі.

• ТРАНСКРИПЦИЯ (лат. transcrіptіo – қайта көшіріп жазу) – белгілі бір тілдегі дыбыстарды дәл бейнелеп көрсету үшін пайдаланылатын шартты белгі. Транскрипцияның негізгі қызметі сөздің дыбыстық немесе фонемалық құрамын дәлме-дәл көрсету, онда сөздің дыбыстық жағына ғана назар аударылады.  Транскрипция екіге бөлінеді:

Транскрипция сөздердің дыбысталуындағы өзгерістерді ескермей, тек фонемаларды жазады, дыбыстар сөздің айтылуына жуықтап беріледі. Мысалы, ору [орұу], қи [қый], шикі [шійкі].

Транскрипцияда сөздердің айтылуындағы дыбысталу ерекшеліктері дәлме-дәл көрсетіледі: қазан қап [Қазаңғап], ортан бел [ортамбел], сейсенбі [сейсембі].

• Дыбыстық үнем – сөздің құрамындағы жеке дыбысты, дыбыстар тіркесін айтпау, үнемдеу болып табылады. Дыбыстық өзгерістердің бәрі тілімізді икемді етеді, айтылуы қиын дыбыстар мен дыбыстар тіркесімін оңайлатады. Сөйтіп, тіліміздің икемділігі мен қолданылуын жеңілдетеді .
• Дыбыстық құбылыстар –сөз құрамында болатын әр алуан дыбыстық өзгерістер айтамыз.

• Буын –сөздегі фонациялық (дыбыс жасайтын) ауаның қарқынымен үзіліп, бөлшектеніп шығатын бір дауысты немесе бірнеше дыбыс тобы буын деп аталады. Сөздің құрамында неше дауысты дыбыс болса, сонша буын болады.