Орындаған: Кожина Асель Қабылдаған: Жүнісбеков. Е. Б алматы 2022-2023жж Жоспар
жүктеу/скачать 138,21 Kb.
|
DOC-20230221-WA0035.
- Бұл бет үшін навигация:
- 2.Ш.Уалихановтың тұжырымдамалары.
| Негізгі бөлім
1.Қазақ ойшылдарының әлеуметтану көзқарасы. 19 ғасыр ойшылдарының қазақ қоғамын түсінуіндегі негізгі әдіснамалық ағымдар Ш.Уәлихановтың, Абай Құнанбаевтың шығармашылық мұрасын талдау негізінде қазіргі қазақ қоғамын зерттеудегі рационалистік, позитивистік, рационалды-этикалық, географиялық детерминизм принципі анықталды. Автор позитивистік тенденциялардың Ш.Уәлиханов шығармаларында көрінетініне, бірақ рационалды-этикалық әдісті Абайдың 19 ғасырдағы қазақ ойшылдарына тән теологиялық парадигма аясында қолданғанына назар аударады. Ойшылдардың өз дәуірінің дүниетанымдық мәселелеріне жүгінуі оларды белгілі бір тарихи уақыт ішінде қоғам жасаған әлеуметтік тәжірибе, білім шеңберінде түсіндіруді қамтиды. Қоғамдық құбылыстарды түсінудің ерекшеліктерін анықтайтын нормативтік ереже, норма ретінде қабылданатын осы білім жүйесі. Бүгінгі когнитивтік парадигмалар позициясынан 19 ғасырдағы қазақ философиясының әдіснамалық ерекшеліктерін қарастыруға тырысуға болады. Оның өзіндік ерекшелігі «Ресей империясының шетіндегі әкімшілік бағыныштылық, шеті басқаруды реформалау, дәстүрлі басқаруды бұзу әрекеттері мен жоғарыдан таңу» жағдайында қазақтардың рефлексиялық ойлауының қалыптасу процесінде жатыр [ 2, 70 б.]. Сондықтан, бір жағынан, әлі де болса қалыптасқан тұрмыс-тіршілік, этникалық дәстүрлер мен менталитет , екінші жағынан, қоғамдық ойдың ғылыми-философиялық жетістіктерінің жергілікті халықтың қалың қабатына қолжетімсіздігі. Бұл жағдайдың мәні, О.А. Сегізбаевтың айтуынша, Қазақстан Ресейге қосылғаннан кейін мұнда қазақтарға бұрын-соңды беймәлім болып келген өте өзгеше және бұрын-соңды болмаған өзгерістер мен өзгерістер болды. Бұлардың бәрі, әйтеуір, қазақтың қоғамдық санасында негізінен стихиялық түрде көрініс тапты» [6., 172 б.]. Алайда бұл оқиғалар тек әлеуметтік психология деңгейінде көрініс тауып, тиісті қоғамдық қозғалыстармен қатар жүрді, сонымен бірге қазақ тектілерінің ең озық өкілдері де түсінді. Қазақ халқының өміріндегі әлеуметтік қайшылықтарды Шоқан Уәлиханов (1835-1865), Абай Құнанбаев (1845-1904) және т.б. сыни тұрғыдан түсінді. 2.Ш.Уалихановтың тұжырымдамалары. Ш.Уәлиханов – қазақтың тұңғыш көрнекті ғалымы және көрнекті ағартушы – демократ. Ол география мен этнография, тарих пен фольклор, дінтану және шығыстану, философия мен әлеуметтану, т.б көптеген тамаша еңбектер берді. Надандықты халықтың саяси енжарлығының басты себептерінің бірі, сондай-ақ олардың мүшкіл халінің басты себебі деп есептей отырып, Уәлиханов халық дайын болмаған революция емес, ағартушылық, шынайы білім қару бола алады деп есептеді. , оның кең таралуы сөзсіз бостандыққа апаруы керек.адамдар. Ш.Уәлиханов саясат пен құқықтың пәндік саласы туралы өзінің концепциясына жеткілікті терең негіздеме берді, ол оған дейін болған және одан кейін пайда болған барлық ұғымдардан айтарлықтай ерекшеленді. Ш.Уәлихановтың пайымдауынша, саясат – билік және оны ұйымдастыру жолдары. Билік – құрылымы мен мазмұны толығымен үстемдік етуші қоғамдық күштермен анықталатын үкіметтің қызметі. Үкімет барлық жерде мемлекетті тұлғалайды. Мемлекеттік саясатты жүзеге асыруға шақырылған үкіметсіз мемлекет болуы мүмкін емес. Мемлекеттің отаршылдық сипаты отаршыл немесе тәуелді мемлекеттің басқару жүйесін бірден алдын ала анықтайды. Ол отаршылдық басқарудың бір ғана қытай жүйесіне егжей-тегжейлі және тамаша талдау жасайды. Ал бұл талдау оның өз дәуіріндегі прогрессивті саяси-құқықтық ілімдер мен теорияларды қаншалықты терең біліп, түсініп, оларды белгілі бір жағдайды нақты зерттеулерге сәйкес шығармашылықпен қолданып, дамыта білгендігін көрсетеді. «1858-1859 жылдардағы Қытайдың Нан-Лу (Кіші Бұхара) провинциясының Алтышар және Шығыс алты қаласының жағдайы туралы» іргелі еңбегінің «Өлкенің үкімет жүйесі және саяси жағдайы» бөлімінде ол былай деп жазады: «Шығыс Түркістан Қытай империясының бір бөлігі ретінде Батыс өлкесінің, демек, Іле цзянь-цунының басқаруына бағынады» [3, 72 б.]. Өткен ғасырдағы Кіші Бұхардағы саяси жағдайды жан-жақты зерделеу Ш.Уәлихановқа негізгі соғысушы тараптардың, олардың арасындағы араздық толығымен дерлік жойылмайтын Белгород пен Черногория деп аталатын партиялар екенін анықтауға мүмкіндік берді. Қазақ ағартушысы дұрыс атап өткендей, бірінші шартқа отаршылдардың бақылауындағы аумақты бір-бірінен тәуелсіз көптеген бөлімдерге бөлу, сондай-ақ бүкіл халықты жасанды түрде әртүрлі діни және саяси партияларға бөліп, олардың арасындағы күресті қоздыру арқылы қол жеткізілді. Ш.Уәлихановтың саясатты философиялық түсінуінің терең мәні саясат пен билік арасындағы органикалық байланыс пен оның құрылымдық тәсілін негіздеуден тұрды. Саясат, қазақ ағартушысы айтқандай, билік қана емес. Саясат билікпен байланысты. Саясаттың да оны реттеудің бір жолы екенін ескерді. Уәлихановтың саясаттың философиялық мәселелеріне көзқарасының ең терең мәні де осында жатыр. Барлық саясат – билік, бірақ барлық билік – саясат емес. Тек сол билікті өз өндірісінің тәсілдерін ойлайтын саясат деп санауға болады. Бірақ билікті ұйымдастыру әдістері билеуші тұлғалардың қалауына емес, олардан тәуелсіз дамитын жағдайларға байланысты. Бұл жағдайлар саясаткерлерге сырттан күштеп таңылып отыр. Ағартушы кез келген үкімет өзі қабылдаған және қорғаған заңдарды аяққа таптамай тұрып, өзіне пайдалы болған кезде ашықтан-ашық қиянатқа ұшырайды деп есептеді. жүктеу/скачать 138,21 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|