Өсімдік жасушасының құрылысы. Протопласт, ядро, цитоплазма, пластид, хлоропласт, хромопласт, лейкопласттардан тұрады. Протопласт- клетка сұйықтығы, негізгі бөлігі тіршілік қабілеттілігін жүзеге асырады
жүктеу/скачать 1,05 Mb.
|
| 31 сұрақ
Жалаңаш тұқымды өсімдіктер - қазіргі кездегі флорада 800-дей түрі бар. Көптеген түрлері жойылып кеткен. Ашық тұқымдылар барлық континенттерде таралған. Түрлерінің саны аз болмағанымен, олар климаты салқын зонада және тауларда үлкен орман түзеді. Құрылысы. Спорофиттері негізінен ағаштар, сиректеу ағаштанған лианалар немесе бұталар. Шөптесін формалары жоқ. Бүйірінен бұтақтанады,сабағы моноподиальды өседі. Сабағы екінші рет қалыңдайды.Көптеген түрлерінің түтіктері жоқ, сүрегі тек трахеидтерден тұрады. Сүзгілі (електі) түтіктерінің серіктік клеткалары болмайды. Бір түрлерінің жапырақтары үлкен, тілімделген, папоротник тәрізділердің жапырақтарына ұқсас, ал екіншілерінде олар ұсақ, тұтас, қабыршақ тәрізді, немесе ине тәрізді (қылқан -хвоя) болып келеді. Ашық тұқымдылардың аздаған түрлерінен басқасының барлығы мәңгілік жасыл өсімдіктер. Тамыр жүйесі кіндік тамырлы. Кіндік тамырында да жанама тамырларында да микориза түзіледі. Ашық тұқымдылардың негізгі белгілерінің бірі сол, олардың тұқымбүрі (семязачатки), немесе тұқымбүршігі (семяпочки) болады. 32 сұрақ Розидтер клас тармағына кіретін қатарлар сырт пішіні, гүлінің құрылысы мен және анатомиялық вегетативті мүшелері ерекшеленеді. Олар жалпы шығу тегімен және табиғи таксонды құрайды да қосжарнақты тармақтармен береді. Розидтер клас тармағы 18 қатары біріктіреді. Қатарлар: Тасжарғандар шар қоңыржай және суықтық климатты аймақтарында өседі.Тіршілік формалары: бір- және көпжылдық шөптесін өсімдіктер.Жапырақтары жай, түтас немесе саусақты, қауырсынды, кезектесіп орналасқан, жапырақ серіктері болмайды.Гүлдері жеке немесе әртүрлі гүлшоғырларға жиналған. Жемісі – қауашақ. Розидтер Таралуы: олар солтүстік ендіктің субтропикалық және қоңыржай климатты елдерінде таралған, кейбіреулері оңтүстік ендіктерде де өседі. Тіршілік формалары: ағаштар, бұталар, шөптесін өсімдіктер. Бұршақтылар Қазтамақтылар Аралиевтілер Итшомыртылар 33 сұрақ Қазтамақ - қазтамақ тұқымдасына жататын бір немесе көп жылдық шөптесін өсімдік. Қазақстанда шалғындық жерлерде өзен аңғарында, орманда, тау беткейлерінде өседі, 15 түрі бар. Биікт. 10-80 см. Сабағы тік, сыртын түк жапқан. Қазтамақтың тамырынан немесе кепкен шөбінен алынған тұнбаны бүйрекке байланған тасты ерітуге, ревматизм мен радикулитті емдеуге, сондай-ақ, баспамен ауырғанда тамақ шаюға, сүйек сынғанда ванна жасауға, түсе бастаса шашты жууға пайдаланады. Кейбір түрлері әсемдік үшін де өсіріледі. Ашық тұқымдылар – ағаш тәрізді өсімдіктер (ағаштар, бұталар, шырмауықтар), олардың ішінде шөптесін өсімдіктер мүлде кездеспейді. Ашық тұқымдылардың ормандарда атқаратын рөлі ерекше. Олар су айналымын реттейді, топырақты эрозиядан сақтайды. Кейбір түрлерінің (қарағай, самырсын, шырша, т.б.) шаруашылыққа маңызы зор. Сібірлік балқарағай – бұл фармацевт ағашы. Бұл ағаштың пайдалы қасиеттері өте көп, ежелден адамдар емдік мақсатта қолданады. Ағаштың ұсақталған инелерінен тұнба жасалып, витаминдік сусын ретінде пайдаланылады . Халықтық медицинада шырша дайындалады сығындылары, тұнбалары, тұнбалары және декоктар. Бүйрек және қарағай инелерінің сулы инфузиясы жиі емдеу үшін қолданылады, сондай-ақ тамаша анальгетиктер және диуретиктер. Ревматизммен ауыратын буындардың ауырсынуын және қабынуын жеңілдету Бу бумен жылыну. Мұны істеу үшін қақпақпен ыдысқа бүршігін салып, суық сумен құйып, қайнатып, 15-20 минут қайнатыңыз. Қақпақтың орнына орнына отты алып тастаңыз, олар ағаш қаңылтырды орналастырады, онда олар аяқтарын қойып, оларды жылы төсекке немесе кілеммен жабады. Аяқтар шамамен 20 минут бойы бумен пісіру арқылы қызады, содан кейін аяқтар жылынатын маймен сүртіледі және жылы жүн шұлықтар қойылады. 34 Сұрақ Өсімдік клеткасының қабықшасы мен цитоплазмасының қызметі ? .Денесі бір ғана жасушадан тұратын (мейлі өсімдік я жануар болсын) ағзаларда әр жасуша өз алдына жеке ағза болып есептеледі. Көп жасушалы ағзадағы бір жасуша ағзаның кішкене бір бөлшегі ғана. Жеке бір жасушаның құрылысы – жасуша қабықшасы, цитоплазма, ядро, пластидтер және вакуоль.Цитоплазма (грекше «цитос» – жасуша; «плазма» – сұйықтық) – жұмыртқаның ақуызына ұқсас мөлдір, желім тәрізді созылмалы қоймалжың тірі зат. Цитоплазманың құрамында 60-90% су, 10-20% нәруыз, 2-3% май, 1% бейорганикалық заттар бар. Жасушаның тіршілігіне қажетті денешіктер (органоидтар) цитоплазмада орналасады. Жасушада жүретін барлық күрделі тіршілік әрекеттеріне қатысады. Цитоплазмада жасушадағы зат алмасудың көпшілігі жүзеге асады. Ол үздіксіз қозғалыста болады. 35 Сұрақ 35.Гүлді өсімдіктер немесе жабық тұқымдылар? .Гулдi есiмдiктер, жабық тұқымдылар(Magnoliophyta немесе Angiospermae)– өсімдіктердің ең жоғарғы тобы. Бұлардың ашық тұқымдылардан айырмашылығы —тұқым бүршігі жатын ішінде жетіледі. Гүлді өсімдіктер барлық құрлықта өседі, суда кездесетін түрлері де бар. Биікте бірнеше мм-ден (балық оты) 150 м-ге (эвкалипт) дейін, шырмауықтар 200 м-ден асады. Олардың жалпы морфологиялық, анатомиялык, эмбриолиялық белгілері ұқсас болғанымен, өсімдіктердің тіршілік ортасының жағдайларына бейімделуіне байланысты кейбір мүшелерінің өзгеріп не тiптi жойылып кеткендері бар.Гүлді өсімдіктер мәңгі жасыл өсімдіктары, қос жынысты гүлдері бар, ағаш тәрізді өсімдіктер болған. Гүлді өсімдіктердің ең көп тараған уақыты – бор кезеңінің аяғы. Гүлді өсімдіктердің Жер шарына кең таралуына олардың құрғақшылыққа төзімді вегетативті органдарының болуы, қолайсыз климаттық жағдайда өсуге бейiмдiлiгi, негiзiнен, жәндіктер арқылы тозаңдануы, тұқымдары мен жемістерінің таралуы себеп болған.Қазiр Гүлді өсімдіктерді даражарнақтылар және қосжарнақтылар деп 2 класқа бөледі. Олардың 450 тұқымдасқа бірігетін 12,5 мың туысы және 250 мыңнан астам түрлері белгілі.Қазақстанда 125-тей тұқымдасы, 1000-нан астам туысы, 6000-дай түрі кездеседі. Гүлді өсімдіктердің ең iрi тұқымдастары: астық, бұршақ тұқымдастар, күрделігүлділер, еріндігүлділер, т.б.; Гүлді өсімдіктердің қатарына тағамдық (пияз, сарымсақ, қызылша, т.б.); техникалық (ши, құрақ, зығыр, қоза, т.б.); дәрілік (шайшөп, жөке, шүйіншөп, т.б.); әсемдік (раушан, қалампыр, т.б.) өсімдіктер жатады. 36 Сұрақ Микроскоппен жұмыс жасау,уақытша препарат дайындау? .Микроскоптың құрылысы: 1- окуляр, 2 - тубус, 3 - мойыны , 4 -макровинт , 5 - микровинт. 6 – табан; 7 - айна, 8 - конденсор, диафрагма жэне жарық фильтрі, 9 -заттық үстелше , 10 -револьвер, 11 - объектив, 12 - коллекторлік линзаның корпусі, 13 - патрон лампасымең , 14 -электр өткізгіш құрылғы. Микроскоптың механикалық бөліміне - окуляр (17) орналасқан тубус (1), револьвер (5), мойыны (2), зат үстелшесі (7), оның клеммалары (8), микро-(14), макрометрлік(ІЗ) винттері және микроскоп табаны (16) жатады.Микроскоппен жұмыс істеу ережелері 1.Микроскопты ыңғайлап, сол жаққа қойыңыз. 2.Айнаның ойыс жағын жарық түсетін жаққа бағыттаңдар. Револьверді айналдырып, 8 есе үлкейтіп көрсететін объективке кіші қойыңыздар. 3.Кіші объектив пен препарат орналасатын орындықтың аралығы 1-1,5 см болуы керек. 4.Айнаны ептеп қозғап біркелкі түсетін жарықты табыңыздар. 5.Препараттың кішкентай шынысын жоғары бағыттап орналастырып, микроскоппен қараңыздар. 6.Макровинтпен тубусты жоғары немесе төмен түсіріп, препараттың біркелкі боялғанын көресіздер, жақсы және ашық көрінетін тұсына қойыңыздар.Уақытша препарат даярлау. Өсімдіктердің анатомиялық құрылысын қарастыру үшін уақытша препараттар даярланады. Препарат жасауға қажет құралдар: заттық және жабын әйнектер, пипетка, зерттелетін зат, сорғыш қағаз, сапты ине, глицерин, су, ұстара немесе, скальпель, пинцет және бритва. Заттық шыныға пипеткамен бір тамшы су тамызады. Өсімдік мүшесінен жұқа көлденең немесе ұзынынан кесінді даярлап, тамшы суға орналастырылады да, сапты инемен түзейді. Жабын әйнекпен ауа қалмайтындай , ақырындап жабады. Жабу үшін сапты инені сол қолымен ұстап, оның ұшын тамшы судың сол жақ жиегіне қарай қисайта тіреу қажет. Онан соң оң қолмен жабын әйнектің бір жиегін суға тіреулі тұрған инеге тақап барып, жабу керек. Мұқият жабу арқылы зерттелетін зат пен судың арасында ауа көпіршіктері қалмайды.
Жарма - дақыл тұқымдастарға жататын бидай, арпа, сұлы, тары, күріш, жүгері және қарақұмық дәнінен алынатын дәндердің жалпы атауы. Жарма ретінде бұршақ тұқымдастарлық (бұршақ, фасоль, жасымық, ірі бұршақ) дәндерін де пайдаланады. Жарманың тағамдық қасиеттері жоғары және балалар мен науқас адамдар үшін ерекше жұғымды. Жарма крахмал мен өсімдік белогының негізі болып табылады. Сонымен бірге жармада аз мөлшерде витаминдер, минералды заттар бар. Қазіргі кезде жарма өндіруге арналған механикаландырылған кәсіпорындар бар. Олар дақылдарды ботен қоспадан тазалап, өлшемдері бойынша іріктеп, қабығы мен қауыздарынан арылтып жарма дайындайды. Тағамдық қасиеті. Жарманың тағамдық қасиеті жоғары және жұғымды калориялы болады. Ол балалар мен ауруға шалдыққан адамдарды тамақтандыру үшін ерекше қажет. 41-сұрақ Көкек мүгі "жасыл мүк" деп те аталады. Көкек мүк жапырағы, сабағы бар мүктер тобына жатқызылады. Себебі көкек мүгінің сабағы мен жапырағы болады. Жасыл мүк топырақтың бетін тұтастай жауып жатқандықтан,басқа мүктерді ығыстырады. Бойна ылғалды көп сіңіреді. Бұл орманның батпаққа айналуына көмектеседі. Жасыл мүк екіүйлі өсімдік. Аталық өсімдік көпжылдық, ал аналық өсімдік біржылдық болып келеді. Жасыл мүктің биіктігі 40см. Сабағында бұтақтанбайды. Сабағына тірек ұлпасы болады. Сабақтың ортасында қарапайым өткізгіш шоқ орналасады. Жасыл мүк топыраққа ризоидтары арқылы бекінеді. Жасыл мүктер басқа жасыл өсімдіктер секілді ағзалық зат түзіп, қоректенеді. Шымтезек мүгi ылғалды, батпақты жерлерде, әсiресе солтүстiк ендiктерде кездеседi.Шымтезек мүгi – сабағы жиi бұтақталған көпжылдық өсiмдiк. Көкек зығырынан және басқа да мүктерден айырмашылығы – оның ризоиды болмайды. Су мен онда ерiген минералды тұздарды сабақ арқылы сiңiредi. Сабағында ақшылдау-жасыл түстi жапырақтары бар. Шымтезек мүгiнiң жапырағының клеткалары екi түрлi болады: 1) ұзын, жiңiшке, хлорофилл дәндерi бар жасыл түстi тiрi клеткалар; 2) iшiнде цитоплазмасы жоқ өлi клеткалар. Жасыл клеткаларда фотосинтез процесi жүредi және олар арқылы жапырақтан сабаққа органикалық заттар өтедi. Екiншi өлi, түссiз клеткалар сәл iрiлеу келедi, оларда көп мөлшерде су жиналады. Бұл клеткалардың қабықшалары ғана сақталған. 43 сұрақ Лалагүл тұқымдасы (лат. Liliaceae) — дара жарнақтылар класына жататын Лалагүлділер сабының көп жылдық түйнек жуашықты, кейде тамырсабақты шөптесін, бұташық өсімдіктер. Жер шарында лалагүлділер тұқымдасына 1300-ге жуық түрі өседі. Қазақстанда 57 түрі кездеседі. Лалагүлділердің шаруашылық, медициналық маңызы зор. "Лапыз, тамырдəрі, қырлышөп" дəрілік өсімдіктерге жатады. Сəндік өсімдіктерге: "секпілгүл, сүмбілшаш, қызғалдақ" ауламызда көздің жауын алады. "Шырыш" техникалық өсімдік болып саналады.Қазақстанда 21 туысы мен 196 түрі кездеседі.Лалалар тұқымдасы көпшілігі көп жылдық шөптесін, тамыр сабақты немесе пиязшықты. Жапырақтары ұзарған, ланцет тәрізді, параллель немесе доға жүйкелі, бүтін жиектінемесе тісше тәрізді тілімделген. Гүлдері қос жынысты, актиноморфты. Көпшілігінің гүл шоғыры күлтелі, үш мүшелі, екі шеңберден тұрады, дара жарнақты немесе кіріккен жапырақты. Аталығы алтау, екі шеңберде үштен, кейде одан да көп. Аналығы біреу, үш жеміс жапырақшасынан үш ұялы жоғарғы түйін жасайды.Тамыры - тамырсабақ, түйнекті пиязшық немесе пиязшық. Қандауыр немесе таспа пішінді жапырақтары болады. Лалагүлдер төмендегі тәсілдермен көбейеді: Пиязшықтың бөлінуінен; Сабақтағы қауашақ пиязшықпен; Сабақтағы жарты пиязшықтармен; Пиязшықтың қабыршағын пайдалану арқылы; Тұқымдармен; Лабораторияда өсірілген ұлпалық ; Будандастыру арқылы. 44-сұрақ Қызыл балдырлар (RHODOPHYTA) өте тереңде мекендейдi. Балдырлардың осы типтерiне тән пигмент – қызыл фикоэритрин. Қызыл балдырларда одан басқа хлорофилл, каротин, ксантофилл және фикоциан сияқты пигменттер де бар. Қоңыр балдырлар сияқты бұлардың да осы пигменттер көлемiнiң әр түрлi болуына байланысты түстерi де қара-қоңырдан ашық-қызылға дейiн өзгерiп отырады. Қызыл балдырлардың түсi олар мекендейтiн 100 м тереңдiкке дейiн жететiн күн сәулесiне байланысты.Қызыл балдырлар көпжасушалы . Олар кейде жiп тәрiздi тармақталған ағзалар, кейде күрделi тармақталған таспа тәрiздi болып сыртқы құрылысы жоғарғы сатыдағы жапырақты өсiмдiктерге ұқсайды.Хлорофилдерiнiң есебiнен жарықта фотосинтез жүредi. Осы кезде суға оттегi бөлiнiп, судан көмiрқышқыл газы сiңiрiледi. Олардың денесiнде ақуыз, май, қант, крахмал сияқты органикалық заттар түзiледi.Қызыл балдырлардан бағалы зат — агар алынады, балдыр ұны тыңайтқыш, малға азық ретінде пайдаланылады. Қоңыр балдырлар (Рһаеорһусеае) — бұл көбінесе теңіз суында өсетін қоңыр түсті балдырлар. Қоңыр балдырлардың 900 шамалы түрі (200 туысы) бар. Бұлар 6 отрядқа бөлінеді олар: эктокарптықтар, сфацеляриялықтар, кутлериялықтар, диктиоталықтар, ламинариялықтар, фукустықтар. Қоңыр балдырлардың кейбір түрі тамаққа пайдаланылады, ламинарияны медициналық диетада қолданады, теңіздің жиегіне толқынмен шығып қалған қоңыр балдырлар тыңайтқыш ретінде пайдаланылады. Мұның күлінен калий тұзы мен иод алынады. Сонымен қатар қоңыр балдырлардан: ацетон, сірке қышқылы, спирт және басқалар өндіріледі. Қоңыр балдырлар [1] (Pha- eophyta), балдырлардың бір бөлімі. Қоңыр балдырлар табиғатта кең тараған. 2 класқа, 14 қатарға бірігетін 240 туысы, 1,5 мыңға тарта түрі белгілі. Қазақстанда Каспий және Арал теңіздерінде бір-бірден 2 түрі анықталған. Бұлардың тұщы суда өсетін 3 туысынан басқаларының барлығы теңіз өсімдіктері. Барлық теңіздерде әр түрлі тереңдікте (200 метрге дейін) өсе береді. Көпшілігі тереңдігі 6–15 метр жерлерде кездеседі. Қоңыр балдырлар көп клеткалы, өте майда микроскопиялық түрлерден тұрады, талломдарының ұзындығы 50 метрге жететін өте ірі түрлері (макроцистис, пелагофикус) де бар. Клетка құрамында фукоксантин және әр түрлі ксантофилл пигменттерінің көп болуына байланысты түсі әдетте сарғыш-қоңыр. Қоңыр балдырлардың құрылысы күрделі түрлерінің (саргассум) талломдары бұтаққа ұқсас жапырақ тәрізді қырлы табақшалардан тұрады. Қоңыр балдырдың, әдетте, барлық түрлері су түбіне немесе басқа балдырларға ризоидтары арқылы бекіп тұрады. Олар вегетативтік, жыныссыз және жынысты жолдармен көбейеді. Қоңыр балдырлар – судағы негізгі органикалық зат түзуші болып саналады. Одан альгинаттар (жасанды жібек алу үшін қажет тұз) алынады; маннит, йод, микроэлементтер өндіріледі. Медицинада қанның ұюына қарсы, организмнен радиоактивті заттарды шығаруға арналған препараттар жасауға, әр түрлі тағамдар дайындауға (ламинария, алария, ундария) пайдаланылады. 45-сұрақ Лалагүл тұқымдастары- дәрі-дәрмектерді жасау үшін пайдаланылады: олар тамақ ауруы мен бронхитке арналған препараттарға арналған ингредиенттер ретінде қолданылады. Кәдімгі гүлдердің қайнатпасын тері күтімі үшін сұлулық құралы ретінде пайдалануға болады. Сондай-ақ, лалагүлдің инфузиясы емдік және гемостатикалық ретінде пайдаланылуы мүмкін. Қоңыр балдырлар - теңіз балдырларының үлкен тобы, оларды теңіз жағалауында тұратындар бұрыннан жеген. Адамзат дамуының қазіргі кезеңінде олардың қолданылу аясы кеңейді - қоңыр балдырлар тек тамақ дайындауда ғана емес, сонымен қатар косметология мен медицинада да танымал.Денені қоңыр балдырлармен емдеу жүйелі болуы керек және кәсіби көзқарасты қажет етеді. Өйткені, теңіз балдырларын қосып пісірген кезде оның пайдалылығының айтарлықтай бөлігі жоғалады. Құрамында йод және биожетімді формадағы басқа да құнды компоненттері бар қоңыр балдырлардан арнайы препараттарды таңдаған әлдеқайда тиімді. Оларға ресейлік биотехнолог ғалымдарының бірегей әзірлемелері жатады – балдыр гельдері «Лактомарин», «Фуколамин», «Кардиомарин», «Алгоселен», «Купролам» және т.б. Қызыл балдырлар – сабағы қысқа, қалың қызыл жапырақтары бар теңіз өсімдігі. Қызыл балдырлар кальцийге, темірге және магнийге бай, сүйектер үшін маңызды минералдар.Минералды заттар буындар мен ұлпаларды қорғау үшін өте қажет.Қызыл балдырлар жақсы ас қорыту үшін маңызды талшыққа бай.Қызыл балдырлардың кейбір түрлерін жеуге болады. Олардың ішінде ең танымалдары Palmaria palmata, Gracilaria және Porphyry. Гель түзетін агар-агар заты қызыл балдырлардан алынады.Медицинада анфельтия, филлофора және басқалары қолданылады. 46 билет Күрделігүлділер тұқымдас өсімдіктер гүлді өсімдіктердің қосжарнақтылар класының ең көп тараған тобы. Негізінен - шөптесін өсімдіктер, көбіне көпжылдық, кейде бір жылдық, жартылай бұта, бұта және кейде кішігірім ағаш. Сонымен қатар өрмелегіш және суккулентті өсімдіктер. Жапырақтары жай, бөбежапырағы жоқ, жапырақ алақаны бүтін немесе тілімделген. Жапырақтарының орналасуы көбіне әрқашанда кезекті. Күрделігүлділердің тостағаншалары әртүрлі, бірақ ешқашанда жапырақтәрізді тостағаншалар кездеспейді, 5 мүшелі болады. Күрделігүлділердің күлтелерінің жалпы бейнесі - күлтежапырақтарының бірігіп кетуі және 5 мүшелілігі. Күрделігүлділердің күлтесі актиноморфты сияқты басталған, сондықтан жеке, жай формасын түтікше деп есептеуге болады және жетілген жағдайда да актиноморфтылығы сақталады. 47 билет
Магнолиялар тұқымдасы (лат. Magnoliaceae) — гүлді өсімдіктердің Қосжарнақтылар класының Магнолиидтер класс тармағының (Magnoliidae) тұқымдасы. Тіршілік формалары – ағаш, көбіне өте ірі, кейде бұталар. Кейбір түрлерінің биіктігі 35-40 м., ал америкалық жауқазын ағашы (американское тюльпанное дерево) – 75 м. Жапырақтары кезекті, жай, қауырсын жүйелі, мәңгі жасыл немесе түсетін бөбе жапырақты. Магнолиялардың гүлдері ірі, (ірі жапырақты магнолияның гүлінің диаметрі 32-46 см жетеді), ашық, ациклді немесе спироциклді, қосжынысты немесе кей жағдайда біржынысты, энтомофильді, жалғыздан. Өкілдері: * Жауқазын ағашы (лат. Liriodendron tulipifera), * азиаттық түрлері * Аромадендрон (лат. Aromadendron nutans), * Сингапур талаумасы (лат. Talauma singapurensis), * Вирджиния магнолиясы (лат. Magnolia virginiana). Лавр тұқымдасы — мәңгі жасыл, қос жарнақты өсімдік. Жемісі сүйекті. Тропикте, субтропикте, климаты қоңыржай өңірде таралған 40— 50 туысы, 200-ден астам түрі белілі. Лавр тұқымдасының жапырағы дәмі үшін асқа салынады. Діңінен, жапырағынан эфир майы, камфора алынады, дәрі жасалынады; парфюмерияда, кондитер, тамақ өнеркәсібінде қолданылады. Кейбір түрінің (авокадо) жемісі жеуге жарамды, емдік қасиеті бар. Лавр жапырағының жемісі дәмге жағымды ғана емес, сонымен қатар көптеген биологиялық белсенді заттардың арқасында терапияны да есте ұстау керек. Жеміс целлюлозасынан емдік қасиеттері бар шырынды алады. Жеміс целлюлозасы құрамында йод, гликозидтер және басқа да биологиялық активті заттар бар, сондықтан олар жүрек-қан тамырлары ауруларынан зардап шеккендерге, сондай-ақ сауықтыру үшін ұсынылады. 48 билет
Лавр жапырағы - қабынуға қарсы қасиеттері бар және анальгетикалық әсер беретін табиғи антисептик. Оның су тұнбасы ауыз қуысының ауруларын, терінің және шырышты қабықтың пустулярлық ауруларын емдеуде, абразияларды немесе жараларды дезинфекциялау үшін қабылданады. 49 билет .Алқа тұқымдастары – қос жарнақты, бір және көп жылдық шөптесін өсімдіктер. Бұта түрінде кездеседі. Дүние жүзінде тропиктік, субтропиктік және қоңыржай белдеулерде кездесетін 80 – 90 туысы, 2500-дей түрі белгілі. Қазақстанда Алқалар тұқымдасының 11 туыс, 23 түрі бар. Бүтін жиекті немесе тілімденген жапырағы тік не жатаған сабағына кезек орналасады. Гүлі қос жынысты. Гүлшоғыры бұйра болады. Жемісі – көп тұқымды жидек, түйнек немесе қауашақ. Алқалар тұқымдасы негізінен аса бағалы тағамдық, сәндік және техникалық (темекі) өсімдіктер болып саналады. Олардың құрамында бірнеше улы алкалоидтар болады, сондықтан оларды мал жемейді. Жабайы түрлерінен дәрі алынады. 50билет Жабын ұлпа - өсімдіктерді кеуіп қалудан және сыртқы ортаның қолайсыз әсерінен сақтайтын ұлпа. Шығу тегіне байланысты жабындық ұлпаларды үш топқа болуге болады: эпидермаға, қабыққа, қыртысқа.
51 билет Алқа тұқымдастарға жататын меңдуана, сасық меңдуана - улы өсімдіктер. Бұлардан сондай-ақ құнды дәрі де жасалады. Баклажан медицинада бауыр ауруын емдеуге, қан құрамындағы зиянды түзілісті ( холестеринді) азайту үшін қолданылады.
Бұршақ тұқымдас өсімдіктердің маңызды ерекшелігі – тамыр түкшелері арқылы бос азотты сіңіреді. Түйнек бактерияларының әрекетінен тамыр жасушалары бөлініп, жасушалар саны артады. Сөйтіп тамырда түйнекшелер пайда болады. Өсімдік тіршілігін жойғанда топырақ азотты заттарға кенеледі. Бұл түйнекшелер өсімдікке де, топыраққа да пайдалы. Мұны селбесіп тіршілік ету дейді. Астық тұқымдастардан кейінгі ең көп таралған ағаш, бұта, шала бұталы, шөптекті өсімдіктер тобы. Жапырағы қауырсын тәрізді немесе саусақ салалы күрделі жапырақты, кейде жай жапырақты болып келеді. Жапырақтарында бөбешік жапырақ болады. Гүлдері орташа мөлшерлі немесе ұсақ. Ұсақ гүлдер гүлшоғырға, кейде шоғырбасқа, шатыршагүлге, масаққа жиналады. Гүлі біріккен бес тостаған жапырақшалар, 5 күлтежапырақшадан құралады. 53 сұрақ Сарғалдақ,зерек, көкнәр тұқымдасы? Көкнәр тұқымдасы 26 туыс, 250 түрді біріктіреді. Тұқымдастың өкілдері Солтүстік жартышардың қоңыржай және субтропиктік белдеулерінде, сондай-ақ оңтүстік және тропиктік Африкада, Шығыс Австралияда, Арктикада кездеседі. Қазақстанда 8 туысы, 40 түрі кездеседі. Басым түрде бір- және көпжылдық шөптесін өсімдіктер. Құрамында ақ, сары, тоқ сары түсті латекс (млечный сок-өзек шырыны) болады. Жапырақтары кезекті, кейде супротивті, жай, аздап немесе көптеп тілімделген, бөбе жапырақсыз.Қазақстанның Қызыл кітабына жұқа көкнәр – сирек түр, эндемді, тек Шығыс және Орталық-Қазақстан бөліктерінде ғана кездеседі. Сарғалдақтар тұқымдасы (Ranunculaceae) — қос жарнақтыларға жататын бір не көп жылдық шөптесін өсімдіктердің тұқымдасы. Кейде бұта және шырмауық түрінде де кездеседі. Химиялық құрамы Көп жылдық Сарғалдақтар тұқымдасының құрамында алкалоид және глюкозид болғандықтан улы келеді. Сарғалдақтар тұқымдасының көпшілік түрі дәрілік өсімдіктер (жанаргүл, бәрпі, т.б.); әсемдік үшін де өсіріледі (шөмісгүл, тегеурінгүл, жібілген, т.б.). 54 сұрақ Бұршақ жүрек-тамыр ауруы бар адамдардың жейтін тамағының қатарында болуы керек. Жасыл бұршақ адам ағзасына радиоактивті металдардың сіңуіне қарсы тұрады. Бұршақ қатерлі ісік ауруларының, инфарктың, қан қысымы артуының туындау ықтималдығын төмендетеді. Бұршақты жасыл кезінде жинайды. Одан көже, ботқа жасайды. Түрлі ет тағамдарына қосымша ретінде пайдаланады. Салаттарға қосады. Тап осы бұршақ туралы Гиппократ айтқан: «Біздің жеген тамағымыз бізге пайдалы дәрі, ал дәрі – тамағымыз болу керек» Жасуша шырынында әртүрлі алкалоидтар болғандықтан уы орталық жүйке жүйесіне (ми мен жұлын), асқорыту жүйесіне және бүйрекке қатты әсер етеді. Сарғалдақтар тұқымдасына жататын өсімдіктердің 2000-нан астам түрі бар, олардың басым көпшілігі улы.Мал жемейді. Улы сарғалдақтар- ылғалды шалғындықта, сазды жерлерде, өзендер мен бөгеттердің (тоғандардың) жағасында өседі. Апиын-көкнәр гүлдерінің 10 грамын 1 стакан қайнап тұрған суға салып 20 минут тұндырады да, 1 ас қасықтан 3 рет ішеді. Зирек немесе бөріқарақат Бактериалық дизентерияға, ішек асқазан қабынуға: сары ағаштан 15 г-ды суға қайнатып ішеді. Қайталамалы сүзекке: сары ағаштан 2 г турап,оны 10 л суға қайнатып, 5 л қалғанда әр ретте 100 мг-нан күніне 2-3 рет ішеді. Кеңірдекшенің созылмалы қабынуына: сары ағаш 30г, тұт ағаш (шелковица) Ауыз ойылуға, тамақ ауруына: сары ағаш тамырынан 15 г-ды суға қайнатып, ауызды күніне бірнеше рет шаяды. 55 сұрақ Раушангүл тұқымдасы (Rosaceae) — қос жарнақтыларға жататын бұта, ағаш тәріздес бір немесе екі жылдық өсімдіктер. Жер шарында кең таралған, негізінен, қоңыржай аймақта өседі, 100-ден аса туысы, 3 мыңнан астам түрі белгілі. Қазақстанда 36 туысы, 200-ден артық түрі бар, оның 12-сі өте сирек кездесетін өсімдіктер, сондықтан қорғауға алынып, Қазақстанның “Қызыл кітабына” енгізілген Раушангүл тұқымдасының көбі пайдалы өсімдіктер: жеміс беретін ағаштар (алма, алмұрт, айва, шие, өрік, шабдалы, т.б.); жидек (таңқурай, қойбүлдірген, сиыр бүлдірген, қарақат, т.б.), әсемдік түрлері (раушангүл, шетен, тобылғы, долана, т.б.) және дәрілік түрлері (итмұрын, түзу қазтабан, бүршікгүл, т.б.). Жемісі тамаққа пайдаланылады, құнарлы мал азығы, гүлінен ара бал жинайды. Қазақстан ғылым академиясының Бас ботаник. бағында 1957 — 84 ж. аралығында Раушангүл тұқымдасының әсемдік түрі — раушан гүлінің 16 сорты шығарылған. Ең бастылары: “Қазақстандық мерекелік” (биікт. 130 см-дей, гүлі қызыл түсті); “Алматыдан сәлем” (биікт. 130 см-дей, гүлі қызғылт түсті); “Алматы хош иістісі” (биікт. 190 см-дей, гүлі қызғылт түсті, хош иісті); “Қызжібек” (биікт. 110 см, гүлі қызыл күрең түсті); “Аққу” (биікт. 250 см-дей, гүлі ақ түсті); “Гүлсұлу” (биікт. 190 см-дей, гүлі қызыл күрең түсті, қыста үсімейді), т.б.[1] 56 сұрақ Раушангүл тұқымдасына жататын өсімдіктердің жапырақтары күрделі, кезектесіп орналасады, бүтін жиекті, қосалқы жапырақшалары болады. Гүлі қос жынысты, кейде дара жынысты, жеке-жеке не топтанып орналасқан. Гүл күлтесі бесеу, аталығы мен аналығы көп, гүлқоршауы көбіне екі қатарлы. Бұл тұқымдасқа жататын өсімдіктер жел және жәндіктер арқылы тозаңданады. Жемісі — көп сүйекті жаңғақ, жаңғақша, жидек, алма, тұқымы эндоспермсіз (кейбір өсімдіктің тұқымы мен жемісінде болатын, ұрықтың қоректенуіне қажетті ерекше ұлпа болмайды). 57 сұрақ Раушангүлдер көп мақсаттарда қолданылады:
Киеуілдіктер қатарының гүлсерігі көпшілік жағдайда қосарлы, шеңберлі. Аталықтары әртүрлі саны, әдетте бос. Гинецейі паракариты, түйсіні жоғары. Тұқымы эндоспермді. Тіршілік формасы ағаш, бұта, шөптесін өсімдіктер, жапырақтары қарапайым жапырақшасы жоқ. Гүлдері қосжынысты, дұрыс гүл, сирек зигоморфты. Басты тұқымдасы орман жапырақтылар тұқымдасады. Көпшілік жағдайда біржылдық, екі және көпжылдық шөптесін өсімдіктер, өте сирек жартылай бұталар. Гүлдері дұрыс, қосжынысты. Гүл серігі қосарлы. Күлтешесі бос 4 күлтеден әртүрлі түсті: ақ, сары, фиолет т.б. Тостағаншасы 4 жапырақшадан. Күлтеше және тостағанша жапырақшалары крест тәрізді орналасады жүктеу/скачать 1,05 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|