Өсімдік жасушасының құрылысы. Протопласт, ядро, цитоплазма, пластид, хлоропласт, хромопласт, лейкопласттардан тұрады. Протопласт- клетка сұйықтығы, негізгі бөлігі тіршілік қабілеттілігін жүзеге асырады
жүктеу/скачать 1,05 Mb.
|
| 23 сұрақ
Көпшілік кариофиллидтер клас тармағына жататын өсімдіктер, қүрғақшылық климатқа жақсы бейімделген. Олар шөлейтті дала және шөлді даланың флорасына тән. Бұл өсімдіктер ежелгі примитивті Ранункулидтер клас тармағынан шыққан клас тармағы. Тіршілік формалары: бiржылдық немесе көпжылдық шөптесiн өсiмдiктер. Жапырақтары тұтас немесе бөлінген, кезектесіп орналасады, жапырақ серіктері бірігіп кең қонышты (раструб) түзеді. Гүлдері ұсақ, қосжынысты, гүлшоғырларда орналасады. Гүлдері жай, 3-6 жасыл жапырақшадан тұрады, аталықтар – 6-9, гинецейі 3 (сирек 2-4) жемісжапырақшадан. Жемісі – жаңғақ. Маңызы: Тағамды өсімдіктер: Екпе құмық (егістік құмық) - Fagopyrum esculentum (гречиха посевная). Жемістерде ақуыздар, көмірсулар, майлар, органикалық қышқылдар, дәрумендер көп болады.Кариофиллидтерді 2 қатар тобына және 15 қатарларға бөледі. Бірінші қатар тобы – Қалампырлар Екінші қатар тобы - Плюмбаголылар 24 сұрақ Плаунтәріздестер ерте дәуірде пайда болған. Олардың қазіргі кездегі өкілдері - көпжылдық мәңгі жасыл шөптекті өсімдіктер. Жойылып кеткен түрлерінің ішінде ағаштары да кездескен. Оның айырлана тармақталган майысқақ сабағы жерге төселе өседі. Топыраққа таралған тамыры өсімдіктің жер бетіндегі сабағын жоғары көтереді. Сабағы және оның тармақтары өте ұсақ, үшкір жапырақтармен тығыз қапталған.Плаунтәріздестер - тең және әр түрлі споралы өсімдіктер. Тең споралы плаунтәріздестердің кең тараған өкілі - шоқпарбас плаун. Ол қарағайлы ормандарда жиі кездеседі. Төселіп өсетін сабақтан жоғары қарай - ұсақ жапырақтары бар өркендер, ал төмен қарай қосалқы тамырлар жетіледі. Күзге қарай жоғары бағытталып, тік өсетін өркендердің ұшында екіден (сиректеу 3-5-тен) спора түзетін масақтары дамиды. Плаун сабағының ішкі құрылысы өте қарапайым. Сабақтың сыртын жұқа өң жауып тұрады. Оның астында жақсы жетілген қабық қабатты болады. Қабықтың сыртқы қабатында тірек ұлпасы бар. Сабақтың ортаңғы бөлігін шеңберлі шоқ алып жатады. Плаунтәріздестер бұдан 300 млн жыл бұрын ағаш түрінде өркендеп, кең тараған жасыл өсімдіктер. Қазіргі кезде қылқанды және аралас орманда кездесетін шөптектес көпжылдық өсімдіктер түрінде таралған. Плаунтәріздестер сабақты, ұсақ жапырақты және қосалқы тамырлы болып келеді. Табиғатта 200-500 түрі бар деп есептеледі.Плаундар өсімді, жыныссыз және жынысты жолмен көбейеді. Плаундардың спорасы және шөбі медицинада дәрі-дәрмекке пайдаланылады. Өнеркәсіпте плаун сары және жасыл бояу алынатын шикізат болып табылады. 25 сұрақ Қырықбуын тәрізділер Бұл бөлімнің ағаш тәрізді түгелдей жойылып кеткен, ал қазіргі кезде флорада тек шөптесін түрлері ғана сақталған. Гаметофиттері ұсақ, мөлшері (размері) бірнеше миллиметрден аспайтын жасыл түсті, дара немесе қос жынысты өскіншелер. Ұрықтануы сумен байланысты болады. Ұрық тыныштық кезеңін басынан өткізбейді. Классификациясы. Бұл бөлім төрт кластан тұрады : гиенилер класы (Hyeniopsida), сынажапырақтылар класы (Sphenophyllopsida), каламиттер класы (Calamitopsida), қырықбуындар класы (Equisetopsida). Алғашқы үш кластың өкілдері түгелдей жойылып кеткен өсімдіктер. Қырықбуындар класының өкілдері жер шарының екі бөлігінің де қазіргі кездегі флорасында кездеседі. 26 сұрақ Гамамелидидтер клас тармағы гүлді өсімдіктер бөлімі ең ірі клас тармағы болып саналады. Гамамелидидтер магнолиидтердің тікелей пайда болды. Гамамелидидтердің негізгі эволюциялық бағыты болып, олардың энтомофиллиядан анемофилияға біртіндеп өтуі. Тұқымдастар: 1. Шегіршін 2. Тұт ағаштар 3. Қарасора 4. Цекропиевтер 5.Қалақай Тіршілік формалары: Ағаштар, бұталар. Таралуы: Қоныржай аймағынан тропикалық аймағына дейін. Жапырақтары жай, кезектесіп орналасады, жапырақ серіктері ерте түсіп қалады. Гүлшоғылар өркеннің колтығында орналасады, ұсақ, желмен тозанданатың гүлдерден тұрады. Гүлдері жай, тостағанша гүлсерігінен, 4-5 (9 дейін) аталықтаң құрылады. Түйіні жоғарғы, бірүйялы. Жемісі – ашылмайты, біртұқымды. 27 сұрақ Қырықбуын. Бұл өсімдік дәрет айдауға, белокты азайтуға, денедегі зат алмасын жақсартуға, салқыннан болған ауруларды тоқтатуға, жараларды жазуға, қан тоқтатуға, денені тазартуға пайдалануға болады. Құрғақ шөптен ұнтақ жасап жараға себеді. Қайнату: 1 ас қасық шөпті 350миллилитр суға 30 минут пісіреді, сүзеді. Сосын салқын тигенде ауыз қуысын, тамақты, мұрынды шаяды. Жараларды жуады. Басқа шөптермен қоспада қалақай өкпе туберкулезіне қарсы қолданылады. Қалақай жапырақтары - әртүрлі асқазан, ішек және мультивитаминді жинақтардың бөлігі. Қалақайдың инфузиясы бұрыннан бері халықтық медицинада геморроидальды, жатыр, өкпе және ішектен қан кету үшін қолданылады. Қалақай сонымен қатар медицинада сұйық сығынды түрінде жатыр мен ішектен қан кету үшін де қолданылады. Клиникалық тексеру оның зиянды әсер етпейтінін көрсетті. Сұйық сығындысы сонымен қатар диуретикалық, фебрильге қарсы және қабынуға қарсы әсерге ие. Қалақай сығындысы менструацияны реттейді және олардан қан жоғалтуды азайтады. Ғылыми медицинада шегіршінді бұлшық еттер мен буындар ауырғанда денеге жағу үшін кеңінен қолданады. Халық медицинасында бұл өсімдіктің сулы тұнбалары мен май дәрілерін ревматизмді, қуық пен бүйрек ауруларын, геморройды емдеу үшін пайдаланады, асқазан қатты түйіліп ауырғанда да емге қолданылады. Сонымен қатар оның тер шығаратын, өт айдайтың қасиеттерін пайдаланып, денедегі ісіктерді қайтару үшін, сарыпты (подаграны) емдеу үшін пайдаланады. Әйелдердің ақ етеккірі келгенде, денеге шиқан шыққанда және дене сыртындағы іріңді жараларды емдеу үшін де пайдаланады. Жылан шаққанда немесе ит қапқанда денедегі жарақатқа өсімдіктің кептіріп ұнтақталған тамырын себеді. 28 сұрақ Шаңжапырақ тәрізділер – жоғары сатыдағы өсімдіктердің ішіндегі ең көне тобы. Олар көбінесе көлеңкелі, ылғалды ормандарда және дымқыл жыраларда өседі. Шаңжапырақтың қысқа сабағы, жалпақ, қауырсынды жапырақтары және тамыры болады. Жер астындағы тамырсабақтан қосалқы тамырлар тарайды.Шаңжапырақ – көп жылдық өсімдік. Күзде жер үстіндегі мүшелері қурап, тамырсабағы қар астында қыстап шығады. Көктемде қар еріп, топырақ қызған кезде, тамырсабақтың бүршіктерінен шаңжапырақтың жапырақтары бар қысқа сабағы өсіп шығады. Шаңжапырақтар басқа жасыл өсімдіктер сияқты, қоректенеді. Жапырақтары төбелік меристемалардан өсіп шығады, бұны ваялар деп атайды. Жарықта жапырақтарында органикалық заттар түзеді. Органикалық заттар тек өсімдіктердің қоректенуі үшін ғана жұмсалмайды, снымен бірге олардың бір бөлімі тамырсабаққа жиналады. 29 сұрақ Дилениндтер класы тармағына Асқабақтұқымдастары ,бұршақ тұқымдастары ,Орамжапырақ тұқымдастары секілділері жатады . Асқабақ тұқымдастар сипаттамасы, сан алуандығы. «Бақша» парсының «шағын бақ» деген сөзінен негіз алады. Онда өсірілетін өсімдіктерді бақшада өсетін дақылдар деп есептейді. Бақшада негізінен асқабақ тұқымдас өсімдіктер өсіріледі. Асқабақ, қарбыз, қауын, қияр – бақшада өсірілетін қосжарнақты өсімдіктер. Қазір бақша өсімдіктерінің 900 түрі белгілі. Қазақстанда 9 түрі бар. Бұл өсімдіктердің көпшілігі бізге бұрыннан таныс. Бақша өсімдіктерінің негізгі ерекшеліктері бар. Бұлар – шөптекті біржылдық өсімдіктер. Қазақстанда асқабақ тұқымдастарға жататын көпжылдық өсімдіктің бір түрі Қаратау маңында кездеседі. Ол құтырған қияр деп аталады. Өркендері шырмалып немесе төселіп өседі, яғни олар – жатаған сабақты өсімдіктер. Бұлардың сабағында мұртшалары бар. Мұртша – өзгерген өркен. Асқабақ тұқымдастар тропиктік, субтропиктік елдерде таралған. Олар – негізінен алғанда мәдени өсімдіктер. Асқабақ тұқымдастардың ұзын сағақты, жай жапырақтары болады. Гүлдері жапырақ қолтығында, шашақты гүлшоғыр түрінде немесе жеке өседі. Көпшілігі даражынысты. Кейде қосжыныстылары да кездеседі. Мысалы, жабайы өсетін итжүзім (переступень) – екіүйлі көпжылдық өсімдік. Оның тамыры өте жуан. Сабақтары жіңішке болады. Ал жемісі – нағыз жидек. Халықтық медицинада тамырын іш босатуға пайдаланады. Орамжапырақгүлділер (шаршыгүлділер) тұқымдасы. Бұлар – шөптекті, кейде шала бұталы, қосжарнақты өсімдіктер. Ғаламшарымызда орамжапырақгүлділер тұқымдасына жататын 3 000-ға жуық түрлер бар. Жапырақтары кезектесіп орналасады, бөбешік жапырақтары болмайды. Қосжынысты гүлі шаршы (крест) болып орналасатындықтан, орамжапырақгүлді өсімдіктер шаршыгүлділер тұқымдастары деп те аталады. Гүлі шашақ гүлшоғырына жиналған. Тостағанша жапырақшасы 4, күлтесі 4-еу, аталығы 6-ау, оның 4-еуі ұзын, 2-еуі қысқа, аналығы 2 жеміс жапырақшасынан тұрады. Шірненің жиналуына бейімделіп, тостағанша жапырақшалардың түп жағы кейде қапшық тәрізді болады. Гүлдерінің түсі ақ, сары, қызғылт, ақшыл көк түсті болып келеді. Жемісі – бұршаққын немесе бұршаққынша. Орамжапырақгүлділер тұқымдасының көпшілігі халық шаруашылығында маңызды рөл атқарады. Орамжапырақ, шомыр, шалғам, тарна – көкөніс өсімдіктері. 30 сұрақ Халықтық медицинада папоротник тек антигельминтикалық дәрі ретінде ғана емес, қолдануды тапты. Қалқанша безінің қайнатпалары мен тұнбалары экзематозды жараларды, іріңді жараларды, варикозды дерматитті, буын ауруларын, мұрыннан қан кетуді, невралгияларды, құрысуларды және ревматизмді емдеуде сыртқы ем ретінде қолданылады. Олардан лосьондар, жақпа майлар жасалады, олармен ванналар қабылданады, уқалау жүргізіледі. Қалқанша безінен бал және ұн араласқан таблеткалар бір кездері ауыр етеккір қан кетуінен алынған, бірақ бұл өте қауіпті құрал, тиімділігі жағынан көптеген заманауи препараттардан төмен.Қалқанша безінің папоротниктеріне негізделген препараттар оларды қабылдағаннан кейін аш қарынға ішіледі. қайтадан іш жүргізетін дәрі ішіңіз. Папоротниктегі уланулар тек құрттарды салдандырып қана қоймайды, сонымен қатар адамның орталық жүйке жүйесіне улы әсер етіп, жүрек жұмысын бұзуы мүмкін болғандықтан, әлемнің көптеген елдерінде мұндай емдеу ескірген болып саналады, жаңа, қауіпсіз әдістер бар. гельминттік инвазиялармен күресу. жүктеу/скачать 1,05 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|