«Өсімдіктер физиологиясы» ПӘнінің ОҚУ-Әдістемелік кешені
жүктеу/скачать 0,84 Mb.
|
| 12-дәріс:
Тақырыбы: Реттеудің гормондық жүйесі Дәріс тезистері: 1.Фитогормондардың метаболизмі, тасымалдануы, әсер ету физиологиясы. Гормондық жүйе.Өсімдіктің жеке мүшелері мен ұлпаларының өсуін үйлестіру ерекше реттеуші жүйенің – фитогормондар кешеннің көмегімен іске асады. Өсімдік гормондарын Ч. Дарвин және оның ұлы Фрэнсис ашқан. Ч. Дарвин өмірінің соңғы жылдарында өсімдіктің қозғалыстарын зерттей келе, физиологиялық рөлі жануарлардың гормондарына ұқсас келетін өсімдіктің заттарын тапты. Бүгінгі таңда өсімдік организмінде гормондық реттеу жүйесінің бар екендігі дәлелденді. Өсімдік гормондары, немесе фитогормондар (грек. hormon – түрткі болатын, қозғау салатын, қоздыратын) – өсімдіктің бір бөлігінде аз мөлшерде түзіліп, оның басқа бөлігіне тасымалданып, сол жерде ерекше өсу немесе форма қалыптасу реакциясын туғызатын заттар. Қазіргі кезде өсімдіктерде ауксиндер, гиббереллиндер, цитокининдер, абсциз қышқылы, этилен және брассиностероидтер табылған (5-кесте). Алғашында оларды өсуді ынталандырушы және тежегіштер деп бөлген. Алайда, кейінгі зерттеулердің нәтижесінде бір гормон бір үдерісті ынталандырып, екіншісін тежейтіндігі анықталды. Гормондар полиқызметтік және бір реакцияны емес, тұтас физиологиялық бағдарламаны іске қосады. Жауап беру реакциясы қосылған соң гормон не бұзылады, не қызметінен айырылады. Ғалымдар қазіргі таңда келесі қорытындыға келді: қандай болмасын мүшенің әр даму кезеңінде оның ішінде әр гормонның белгілі мөлшері тұрақты болуы керек. Тіпті гормондық гомеостаз деген арнайы ұғым да енгізілген (Д.Мок, АҚШ). Бұндай жағдай гормонның биосинтезін, оның метаболизмін, тасымалдану мен компартментациясын реттеу арқылы жүзеге асады. Өсімдік клеткаларында пайда болатын гормондар эндогендік, ал өсімдікті немесе оның мүшелерін өңдеу үшін адам қолданылатындар - экзогендік деп аталады. Гормондардың әр тобын келесі ретпен сипаттау керек: 1. Химиялық табиғаты. 2. Синтез орыны. 3. Тасымалы. 4. Компартментация. 5. Әрекет ету механизмі. Соңғы жылдары жоғарыда аталған гормондардан басқа жаңа фитогормондар: брассиностероидтер, жасмон қышқылы, салицил қышқылы ашылды. Брассиностероидтер – стероидті заттар, фотоморфогенез үдерісіне қатысады. Жасмон қышқылы және оның метилді эфирі жемістердің пісіп-жетілуін және тамырлардың өсуін, мұртшалардың иілуін, өміршеңді тозаңның пайда болуын, өсімдіктердің зиянкестер мен патогендерге төзімділігін бақылайды. Гормондардан басқа өсуді фенолдық заттар – кумарин, даршын (β-фенилакрил) қышқылы және т.б. тежейді. Фенолдық ингибиторлар ұлпаларда өсімдіктің тыныштық күйге ауысуы немесе организмнің қартаюы кезінде жиналады. Фенолдық қосылыстар ИСҚ мөлшерін азайту, ал ИСҚ-оксидазаның белсенділігін жоғарлату арқылы өсуді тежейді. Сонымен қатар, олар фосфорлану мен электрон тасымалдану арасындағы байланысты жойып, өсімдіктегі энергия пайда болуын тежейді. Брассиностероидтер – стероидті заттар, фотоморфогенез үдерісіне қатысады. Жасмон қышқылы және оның метилді эфирі жемістердің пісіп-жетілуін және тамырлардың өсуін, мұртшалардың иілуін, өміршеңді тозаңның пайда болуын, өсімдіктердің зиянкестер мен патогендерге төзімділігін бақылайды.Гормондардан басқа өсуді фенолдық заттар – кумарин, даршын (β-фенилакрил) қышқылы және т.б. тежейді. Реттеудің гормондық жүйесі
Фенолдық ингибиторлар ұлпаларда өсімдіктің тыныштық күйге ауысуы немесе организмнің қартаюы кезінде жиналады. Фенолдық қосылыстар ИСҚ мөлшерін азайту, ал ИСҚ-оксидазаның белсенділігін жоғарлату арқылы өсуді тежейді. Сонымен қатар, олар фосфорлану мен электрон тасымалдану арасындағы байланысты жойып, өсімдіктегі энергия пайда болуын тежейді. Барлық физиологиялық белсенді заттарды келесі классификациялық кесте түрінде көрсетуге болады (6-кесте). Өсу реттегіштердің классификациясы
Сонымен, көпклеткалық организмнің метаболизмін реттеу өсуді активтендіретін және тежейтін гормондар жүйесі арқылы іске асады. Әр өсу кезеңіне тән физиологиялық күйді өсуді ынталандыратын және тежейтін заттардың белгілі арасалмағы реттейді. Гормондар клеткадан жоғары реттеу деңгейі болып саналады. жүктеу/скачать 0,84 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||