Қостанай педагогикалық
жүктеу/скачать 22,37 Kb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Ибраева Шолпан Қалыбаевна Тоғжанова Жангуль Баталовна Сейтканова Гульжан Какымжанқызы Топ:Ак-21 Ғылыми жетекші
- 2. Ғалым ретінде қызметі.
|
Қостанай облысы әкімдігі білім басқармасының «Қостанай педагогикалық колледжi» КМҚК Тақырыбы: Шоқан Уәлиханов Ибраева Шолпан Қалыбаевна Тоғжанова Жангуль Баталовна Сейтканова Гульжан Какымжанқызы Топ:Ак-21 Ғылыми жетекші: Таскенова Айсауле Бауыржанқызы Қостанай қ.,2021 жыл Шоқан Уәлиханов 1. Өмірі. Шоқан Уәлиханов 1835 жылы қазақ даласының Құсмұрын бекінісі маңындағы Күнтимез аймағында дүние есігін ашқан. Шоқан ерекше ортада өсті. Бала Шоқанның сана сезімі ерте оянып, рухани өсіп жетіле беруіне әжесі Айғаным үлкен әсер еткен. Ол құрдастарынан озып, тез дамыды. Көп ұзамай орыс тілін үйреніп, білімді керемет сезімталдықпен сіңірді. Шоқан әуелі Құсмұрындағы қазақ мектебінде оқиды. Мұнда ол араб жазуының негіздерін, араб тілін кейіннен ұйғыр тілін жақсы меңгереді. Сонымен қатар мектеп қабырғасында қарындашпен сурет салып үйренеді. 1847 жылдың күзінде он екі жасар Шоқан туған елінен тұңғыш рет ұзақ сапар шегіп, әкесімен бірге Омбыға оқуға келеді. Мұнда Шыңғыс өз баласын Сібір кадет корпусына оқуға түсіреді. Осында Шоқан Уалиханов білім нәрімен сусындалып қана қоймай, орыстың мәдениеті мен демократиялық көзқарастарымен танысады. Ол Г.Н.Потанин, Н.Ф.Анненский, ұстаздары Н.Ф.Костылецкиймен достық қатынастарын орнатады. Шоқан Уалиханов корпуста жүріп-ақ көп кітап оқып үлгереді. С.Ф.Дуров, П.П.Семенов-Тяншанский, Г.Н.Потанин, Н.М.Ядринцев Уалихановтың көп білімі барын, әсіресе шығыс әдебиетінен көп мағлұматы бар екенін жоғары бағалаған. «Менің Шоқанмен жақындасуым оқуға, саяхатқа және кейбір бөліктері әлі белгісіз болған даланың географиясына деген құштарлықтан басталды», - деп кейінірек Григорий Потанин еске алды. [1] 2. Ғалым ретінде қызметі. Ш.Уәлихановтың сібір қырғыздарының басқарма төрағасы Гутковскиймен достығы оның болашақ кәсібін анықтады. Алты жылдық оқуда Уәлиханов алға қарай керемет секіріс жасады. 1852 жылы ол Жетісуға әскери ғылыми экспедицияға енгізілді. Шоқан бұл экспедицияда өзінің орны толмас екенін көрсете алды. Ол басқа офицерлерге қарағанда қазақтардың дәстүрлері мен мәдениетін жақсы білетін, тек қазақ тілінде ғана емес, басқа түркі тілдерінде де еркін сөйлейтін. Оның ғылыми еңбектері, күнделіктері мен баяндамалары өзіндік ерекшеліктерімен тыныстайды. Ол егжей-тегжейлі байқампаз, аналитикада дәл болатын. 1856 жылы Шоқан дипломатиялық миссиямен Құлжаға жіберіліп, тапсырманы керемет орындап шығады. 1957 жылы 21 ақпанда Шоқан Уәлиханов Ресей географиялық қоғамының мүшесі болып сайланды. [2] Ш.Уәлихановтың экспедициялық қызметі және оның география саласындағы ғалым ретіндегі зерттеулері ерекше назар аударуға тұрарлық. Уәлихановтың «Жоңғария очерктері», «Алтышар мемлекеті туралы» және басқа да еңбектері ландшафтты, өсімдіктер мен жануарлар дүниесінің сипаттамаларын және осы жерлердің гидрографиясын сипаттауы ғылыми бақылаулар жүргізу арқылы жазылды. 1857 жылы 21 ақпанда Шоқан Уәлихановтың Ресей географиялық қоғамының толық мүшесі болып сайлануы жас ғалымның орыс ғылымындағы көрнекті қызмет еткенінің дәлелі. Ш.Уәлихановтың ең танымал географиялық шығармасы - «Жоңғария очерктері». Бұл еңбегінде Уәлиханов Қашқарияға саяхатын егжей-тегжейлі сипаттайды. Шоханның айтуы бойынша: «Сапар барысында жиналған ақпарат, біріншіден, жеке бақылауларымнан тұрады; екіншіден, сенім артар адамдардан алынған ақпарат пен оны дәлелдейтін материалдардан, және, ақырында, саудагерлерден, шенеуніктерден, жергілікті ресми құжаттар мен кітаптардан алынған жазбаша дереккөздерден құралған». Шоқан Уәлихановтың география ғылымы бойынша тағы бір еңбегі- «Ыстықкөлге сапар күнделігі» (1856). Уәлиханов бұл еңбегінде өзінің Ыстықкөлге баратын жолын толықтай сипаттайды. Мұнда бұрын көп танымал болмаған көптеген географиялық атаулар кездеседі. Күнделік көлге құятын өзендердің флорасы мен фаунасы туралы құнды мәліметтерді қамтиды. Уәлиханов саяхатшы ретінде өзінің байқампаздығымен, зейінділігімен ерекшеленді, жолда ол ұсақ-түйек бөлшектеріне дейін зейін аударды, және бірнеше эскиздер жасап та үлгерді. [3] Қашқарияға, Шығыс Түркістанға саяхат, қиыншылықтар мен қауіптерге толы болды. Уәлихановтың бұл экспедициясы ең жемісті және географиялық ашылуларға бай. Бұл саяхат Уәлихановтың батыл саяхатшы және қажымас ғалым-зерттеуші ретінде даңқын растады. Уәлихановтың география саласындағы еңбектері этнологияға, отандық және әлемдік ғылымға үлкен үлес қосты. Шоқан Уәлиханов Орта Азия, Қазақстан және Шығыс Түркістан халықтарының тарихын, географиясы мен этнографиясын зерттеді. Жерлерді зерттеу дәрежесі бойынша ғалым өзінің саяхаттарын екі кезеңге бөлді: бірінші кезеңге Жоңғария арқылы, Жетісуға, Іле аймағына және Ыстықкөлге дейінгі жол кірді. Уәлиханов бұл жерлердің физикалық-географиялық сипатын орыс саяхатшылары жақсы зерттеді деп атап өтті. Алайда, Шохан олар өткізіп жіберген зерттеулерімен осы аймақтың сипатын толықтырды. «Менің сапарымның екінші кезеңі Сырдария өзенінің басты саласы - Нарын өзенінің жоғарғы ағысында басталады, бұл өзен осы меридианда Семенов саяхатының шегі ретінде қызмет етеді. Ары қарай, менің алдымда әлі ешкіммен зерттелмеген жер байқалды», - деп жазды Шоқан. Қашқарияға сапар Орталық Тянь-Шань жоталарымен өтті. Уәлиханов Тянь-Шань сүтқоректілері туралы ерекше материалдар жазды, Іле Алатауының биік белдеулерінде жануарлардың таралу схемасын жасады, Қазақстанның флорасы мен фаунасы өкілдерінің ең бай коллекциясын жинады. [3] жүктеу/скачать 22,37 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|