Өтемісова гүлмира Жеткергенқызы КӨнерген аталымдар

6 
КӨНЕРГЕН 
АТАЛЫМДАРДЫҢ 
ЛЕКСИКА-СЕМАНТИКАЛЫҚ 
ЕРЕКШЕЛІГІ 
 
Тіл біліміндегі көнерген аталымдардың зерттелу аспектісі 
Жалпы көнерген аталымдардың ішкі мағыналық құрылымы – көп 
жайттардың себебін, мәнін ашуға мүмкіндік береді. Демек, ішкі мағыналық 
құрылым – оның ұғымдық құрылымын анықтайтын өзек. Сондықтан көнерген 
аталымдардың жалпы мазмұндық белгісі – аталымның дербес мағыналы 
лексема ретіндегі ұстанымы. Көнерген аталымдардың арасындағы мазмұндық 
байланыс түрлері – олардың уәжділік дәрежесін көрсететін болса, екіншіден 
солардың негізгі ерекшелігін мағынаның жасалуы, дәлірек айтқанда, уәж түбір 
мен құрамға, сол сияқты мағынаға тәуелді келеді. 
Жалпы қазақ тілі XIX ғасырдың екінші жартысынан бастап зерттеле 
бастағаны белгілі. Тұңғыш рет қазақ тілі грамматикасының құрылымы жөнінде 
азды-көпті мәлімет беріп, қазақша-орысша сөздік жасаған орыс ғалымы
Н. Ильминский болды. Ғалымның «Материалы к изучению киргизского 
наречия» деген еңбегі осы күнге дейін құнды еңбектердің қатарында сақталып 
келеді. Н. Ильминскийдің сөздігінде 
ада:
ақылынан
адаған 
(сошол с ума); 
ебсек:
екі жапсақ, бір ебсек
(когда одним действием достигается две цели) 
тәрізді өте сирек қолданылатын көнерген аталымдары кездесіп қалып отырады 
[2, 43-55 бб.]. 
Қазақ тіліндегі көнерген аталымдарды зерттеу оларды туыстық қатынасы 
жағынан тілі жақын түркі тілді халықтар тілімен салыстырып зерттеуді қажет 
етеді. Мысалы, ақындар шығармаларында қолданыс тапқан, яғни қазақ тіліндегі 
көнерген аталым деп жүрген
 

жүктеу/скачать 2,71 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: