ОқУ Әдістемелік кешені пәні «Қыпшақтану»
жүктеу/скачать 1,31 Mb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Морфологиясы
- Синтаксисі
- Диалектілері
| Қарашай-балқар тілі
Қарашай-балқар (қарачай, балқар/малқар) тілі – түркі тілдері қыпшақ тобының қыпшақ-половец топшасына жатады. Ерекшеліктері: Фонетикасы бойынша – 8 дауысты (а, е, ы, и, о, ө, у, ү); Сөз басында қатаң дауыссыздың келуі (тау «тау», күн «күн»); Ч, ш дыбыстарының сақталуы (челек «шелек», аша- «асау, жеу»); Инициалды (сөз басында) дж( джиырма «жиырма»)қолданылуы; Ассимилятивті өзгерістер: дн>нн,нл>лл,нд>мн, нъд >нън, нб>мб, дл>лл (меннен<менден «менен» толла<тонлар «тондар, тұлыптар», кесимнен<кесинден «өзіңнен», омбир<он бир «он бір», келелле<келедилер «олар келе жатыр»);
салыстырмалы шырай аффиксі - -лай/-лей; инфинитив тұлғасы –рға/-рге терминативті көсемше тұлғалары –ғалы, -ғынчы, -ғанлай (джазғанлы «жазғалы бері», келгинчи «келгенше/келгенге дейін», киргенлей «кіргені сол еді, кіргендей-ақ»); кесімді келер шақ (бедущее обязательное время) –рық, -нық, -лық, (қаллықма «мен қаламын»); Синтаксисі бойынша – әрекет субъектісі бар бейпредикативті оралымдар қатысатын есімшелі, көсемшелі және қимыл есімді жай сөйлемдер көбірек қолданылады; Лексикасы бойынша – осетин, адыгей, абхаз тілдерінен енген сөздер, осы халықтарға ортақ мифологиялық атаулар көптеп кездеседі (құдайлар мен батырлардың, қаһармандардың есімдері.) Диалектілері: қарашай-бақсан-чегем немесе ч дыбысты (чокающий) (әдеби тілдің негізі болып саналады), малқар немесе ц дыбысты (цекающий), холам-бизигей немесе аралас диалекті. Жазуы: араб әліпбиіндегі дәстүрлі жазу, 1925 ж. бастап – латын, 1937-1938 жж. – орыс әліпбиі. жүктеу/скачать 1,31 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|