ОқУ Әдістемелік кешені пәні «Қыпшақтану»
жүктеу/скачать 1,31 Mb.
|
6 Лекция Кыпшактану
| Төрт – төрт. [ХШ, НФ, Мн, Г] Бу китабны төрт баб үзә қылдық — Бұл кітапты төрт тараудан құрадық.
Алты — алты. [ХШ, НФ, Мн, Г] Қачан ким алты йашқа йетти ол шах, қамуғ йөнләрни аңлаб болды агах – Шахқа алты жас толғанда, ол барлық жөн-жосықты түсініп, аңғарымпаз болды. Он – он. [ХШ] Йәтиб он йашқа кеш бағланды белгә - Он жасқа келіп беліне қорамсақ байланды. Тоқсан –тоқсан. [НФ] Тақы пайғамбар аләйхи-с-сәлам тоқсан тевә нишан қылды – Пайғамбар алейхи-с-сәлам тоқсан түйені белгіледі. Етістік сөздер қатары: Айыр-айыр. [ХШ, Г] Тутуб мискин кишиниң пәнжәсиңи, айырмық күч билән айны хатадур – Байғұс, кедей кісінің қолынан ұстап, күшпен айыру - үлкен әділетсіздік. Ал – ал. [ХШ, НФ, Г] Хидайат нұрыны көңлүмдин алма, йана мени қараңғулуққа салма – Жол көрсетуші нұрды көңілімнен алып, мені тағы қараңғылыққа тастама. Ем – ем. [ХШ] Сүт әммәзмән бар ағызымда отуз тиш – Сүт ембеспін, аузымда отыз тісім бар. Бар – бар. [ХШ, НФ, Мн, Г] Бир ким әрсә барды тақы Фатимақа хабар берди – Бір адам барып Фатимаға хабар берді. Басын – басын. [ХШ] Қонақмән теб басынмаңыз бизни - Қонақпын деп бізді басынбаңыз. Кет – кет. [НФ, Мн, Г] Көңүлдин сабр көздин уйқу кетти – Жүректен сабыр, көзден ұйқы кетті. Көм – көм. [ХШ, НФ] Бардылар бир чуқур қаздылар ол әтни анда көмдиләр – Барып бір шұңқыр қазып, етті соған көмді. Күл – күл. [ХШ, НФ, Мн, Г] Бұл латифа сұлтанға хуш келди дағы күлди – Бұл әңгіме сұлтанға ұнады, ол күлді. Ойна – ойна. [ХШ, НФ, Мн, Г] Кел әй сақи кетүргил, бада-и наб, күлә ойнайу ичсүнләр бу асхаб – О шарап құюшы, әкел мөлдір шарапты, мейлі достар күліп, ойнап ішсін. Орна – орна. [ХШ, НФ] Тамуғнуң хайбаты көңлүмдә орнады – Тамұқтың қорқынышы көңілімде орнады. Өл - өл. [НФ, Г] Ирақдан тирак келгинчә йылан захмлы ер өләр – Ирактан дәрі келгенше, жылан уымен уланған ер өлер. Сайра – сайра. [ХШ, Мн, Г] Чечәксән банда сайрар бұлбұл үңдур – Сен гүлсің, ал сенің үстіңде сайраған бұлбұл – сенің құлың. Табыл – табыл. [Мн, Г] Табылғай мақсудум табқуңда – Сенің қызметіңде менің мақсатым табылғай. Қайна - қайна. [ХШ, НФ, Мн] Тақы от чибчуқ кувәч ичиндә қайнаса әт тақы харам турур – Егер сол шымшық қазан ішінде қайнаса, ол етті жеуге болмайды. Қана - қана. [НФ] Тақы йүзи қанады – оның беті қанады. Ескерткіштер тілінде қазақ тілімен толық лексикалық параллель бола алатын етістіктер өте көп. Олар негізгі және туынды, көмекші, салт, сабақты, болымды, болымсыз тұлғаларында ұшырасады. Үстеу сөздердің қатары: Ең - ең. [Г] Ең әксүк – Ең кедей. Аз – аз. [ХШ, НФ, МН, Г] Жүмлә сахабалар қондылар ол йәрдә сув аз әрди – Барлық сахабалар қонды, ол жерде су аз еді. Былай – былай. [ХШ] Сәңә хукм етиб аймазмән былай қыл – Саған бұйрық бере алмаймын, былай қыл. Көп – көп. [ХШ, НФ, Мн, Г] Көңүл бахрында көп гәвхәрлариң бар – Сенің жүрегіңнің теңізінде көп гауһарлар бар. Тағы – тағы. [Мн] Қылур Ааййубны михнәт бәлә йар, тағы от ичрә Азар отдын асрар – Ол Айюбиді азаптың досы қылды, ол Азарды тағы оттан құтқарды. Қайра - қайра. [ХШ, НФ] Тақы жумла қайра Мадинаға қайыттылар – Және бәрі қайра Мәдинаға қайтты. Бұл мәліметтерден байқағандай ескерткіштер тілінде күшейткіш, мөлшер, сын-бейне үстеулері орын алған. Есімдіктер қатары:
жүктеу/скачать 1,31 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|