ОқУ Әдістемелік кешені пәні «Қыпшақтану»



бет39/79
Дата20.04.2022
өлшемі1,31 Mb.
#31662
1   ...   35   36   37   38   39   40   41   42   ...   79
Байланысты:
6 Лекция Кыпшактану

Қыпшақ-ноғай тілдері

Қазақ


Қарақалпақ

Қырым татарлары (ноғай диалекті)

Ноғай

Өзбек тілінің қыпшақ диалектісі



Қырғыз-қыпшақ тілдері

Алтай


Қырғыз

Қыпшақ-бұлғар тілдері

Бащқұрт


Татар (Повольже, Астрахань, Сибирь, Казахстан)
Қыпшақ тобына жататын тілдердің басты ерекшеліктері мынадай:

Фонетикалық құрылымында:

1.Сегіз-тоғыз дауыстының болуы олардың ішінде ы, и, і, (у, ұ, ү)

қысаң дауыстыларының өзіндік нақышы болады;

2.ағ >ау, ег>ий, үг>үй т.б. дауысты мен дауыссыздың ежелден белгілі тіркестеріне сәйкестіктің болуы, мысалы: тағ>тау «тау», тег>тий – «тию, жанасу» ү(ө)грен - > үйрен – «үйрену» т.б.

3.Түркі тілдерінің ішінде қыпшақ тілдеріне сөз соңындағы дауыссыздың түсіп қалуы тән. Мысалы, оғыз және қыпшақ тілдеріндегі лексемаларды салыстырыңыз: сулук-сулу – (сұлу) чистый, красивый; серук-серу – тоқыма станогі; табақ-таба – (жайпақ/жалпақ табақ); бураук-бурау – (бұраушы/бұрғы), бурав; тірік-тірі – (тірі).

4.Сондай-ақ, қыпшақ тілдері морфологиясы мен лексикасына тән кейбір ерекше белгілері бар. Олар оғыз және қарлұқ тілдерінің белгілерімен қарама-қарсы қойылады.

Қыпшақ тілдерінің ноғай, қарақалпақ және қазақ тілдері сияқты тірі тілдерден тұратын қыпшақ-ноғай топшасы алтын Орда мемлекетінің ыдыраған тұсында (дәуірінде) қалыптасты және өзге тілдердің дамуымен байланысты болды.

Қыпшақ-ноғай тілдері Орта Азия мен Еділ бойында таралған.



Қыпшақ-ноғай тілдері топшасы тарихи тұрғыдан біршама көнелеу болып саналатын қыпшақ-бұлғар және қыпшақ-половец топшаларынан мынадай белгілері бойынша ажыратылады:



  1. Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   35   36   37   38   39   40   41   42   ...   79




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет